મહિલાઓનો વધતો પ્રભાવ, મહિલા મતદારો અને ઉમેદવારોએ બદલ્યા લોકસભા ચૂંટણીના સમીકરણો

લોકસભાની ચૂંટણીમાં પણ રાજકીય પક્ષોની વ્યૂહરચનાથી માંડીને ચૂંટણી પંચની યોજનાઓ સુધી મહિલા મતદારોની ભાગીદારી પર ઊંડો વિચાર કરવામાં આવી રહ્યો છે. લોકસભા ચૂંટણીની તારીખો જાહેર કરવાની સાથે ભારતના ચૂંટણી પંચે એમ પણ કહ્યું છે કે મહિલા મતદારોની ભાગીદારી વધારવા માટે વિશેષ પ્રયાસો કરવામાં આવશે. વિશ્વના સૌથી મોટા લોકશાહી દેશની રાજનીતિમાં મહિલાઓની ભાગીદારીનું મહત્વ સમજાઈ રહ્યું છે તે પણ સુખદ છે.

મહિલાઓને આકર્ષવાનો પ્રયાસ

એક તરફ રાજકીય પક્ષો અડધી વસ્તી ગણાતી એવી મહિલાઓને આકર્ષવા માટે યોજનાઓ અને નીતિઓ આગળ લાવી રહ્યા છે, તો બીજી તરફ ચૂંટણી પંચ મતદાનમાં મહિલાઓની રેકોર્ડ ભાગીદારી નોંધાવવાની તૈયારીમાં વ્યસ્ત છે. આપણા દેશની લગભગ અડધી વસ્તી સ્ત્રીઓ છે. દેશમાં મહિલાઓની વસ્તી લગભગ 48.5 ટકા છે. આ હોવા છતાં, મહિલાઓની સુરક્ષા, સન્માન અને શ્રમ સંબંધિત મુદ્દાઓને જેવો અવાજ મળવો જોઈએ તે મળ્યો નથી. તેનું મુખ્ય કારણ મહિલાઓમાં મતદાનના અધિકાર અંગે જાગૃતિનો અભાવ હતો. આજે આપણે જોઈ રહ્યા છીએ કે સત્તાધારી પક્ષ હોય કે વિરોધ પક્ષ મહિલાઓને અનુલક્ષીને આકર્ષક યોજનાઓ અને વિવિધ લાભ આપવા પ્રયાસ કરી રહ્યા છે.

સમાજના બદલાયા સમીકરણો

તાજેતરના વર્ષોમાં મહિલાઓને લગતી યોજનાઓ અને નીતિઓને પ્રાધાન્ય આપવાનું સૌથી મહત્ત્વનું કારણ મતદાન દ્વારા લાવવામાં આવેલી જાગૃતિ છે. હવે મહિલાઓ તેમના મતદાનના અધિકારનો અર્થ ગંભીરતાથી સમજવા લાગી છે. જ્યારે અગાઉ ઘરના પુરૂષ સભ્યો એક જ ઉમેદવારને મત આપતા હતા. પરંતુ આજે ઘરેલુ મહિલાઓ જાગૃત બનતા ઉમેદવારોની ચકાસણી કરી મતદાન આપી રહી છે. આટલું જ નહીં, આજે જે મહિલાઓ મતદાનનો રેકોર્ડ બનાવી રહી છે, તેઓ મત આપવા માટે પણ ભાગ્યે જ ઘરની બહાર નીકળતી હતી. હવે સામાજિક અને કૌટુંબિક સંજોગો બદલાયા છે અને સ્ત્રીઓની વ્યક્તિગત વિચારસરણી પણ બદલાઈ ગઈ છે. પરિણામે મહિલાઓના મતદાનની ટકાવારી તો વધી જ છે પરંતુ મહિલાઓ તેમના મત અંગે સ્વતંત્ર રીતે નિર્ણય લેવા પણ સક્ષમ છે. એટલું જ નહીં, મહિલાઓ વર્તમાન પરિવર્તનો અને જીવન સંબંધિત સમસ્યાઓ વિશે પણ જાગૃત છે.

સમાજ અને મહિલાઓના જીવન બંને માટે એ સુખદ છે કે એક સમયે પોતાની ફરજ બજાવવાના વિચાર સુધી સીમિત રહેતી અડધી વસ્તી હવે ઘરના આંગણાથી લઈને દેશના વાતાવરણ સુધીના પોતાના અધિકારોની સમજણ ધરાવે છે. નોંધનીય છે કે 2014ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં પણ અડધી વસ્તીએ ઉત્સાહપૂર્વક તેમની ભાગીદારી નોંધાવી હતી. વર્ષ 2024માં યોજાનારી સામાન્ય ચૂંટણી માટે ચૂંટણી પંચ દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલા આંકડા મુજબ આ વખતે કુલ 96.8 કરોડ મતદારો હશે. જેમાં 49.7 કરોડ પુરૂષ અને 47.1 કરોડ મહિલા મતદારોનો સમાવેશ થાય છે. ગત સામાન્ય ચૂંટણીમાં મહિલા મતદારોની સંખ્યા 43.1 કરોડ હતી.

મહિલાઓની સંખ્યા વધી

આંકડા મુજબ, નવા મહિલા મતદારોની સંખ્યા નવા પુરૂષ મતદારો કરતાં 15 ટકા વધુ છે. લોકસભાની 50 બેઠકો એવી છે કે જ્યાં મહિલા મતદારોની સંખ્યા વધુ છે. ચૂંટણી પંચના જણાવ્યા અનુસાર મતદાર યાદીમાં જાતિ ગુણોત્તરમાં હકારાત્મક વધારો થયો છે. આ વધારો દેશના લોકશાહી માળખાને આકાર આપવામાં મહિલાઓની વધતી જતી ભૂમિકાને પણ દર્શાવે છે. મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર રાજીવ કુમારના જણાવ્યા અનુસાર, દેશમાં લિંગ ગુણોત્તર દર 1000 પુરૂષોએ 948 સ્ત્રીઓ છે, જે ચૂંટણી ચક્રમાં મહિલાઓની ભાગીદારીનો ખૂબ જ સ્વસ્થ સંકેત છે.

આવી સ્થિતિમાં, એ વાત પણ રેખાંકિત કરવા યોગ્ય છે કે ભારતીય સમાજમાં મહિલાઓની મતદાન ટકાવારીમાં વધારો એ પણ લિંગ ભેદભાવના મોરચે એક મોટું પરિવર્તન છે. લોકશાહી પ્રણાલી ધરાવતા આપણા દેશમાં 18મી લોકસભાની ચૂંટણીમાં અડધી વસ્તીની આ ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ સાબિત થવા જઈ રહી છે. જીવનની મૂળભૂત પરિસ્થિતિઓથી સ્ત્રીઓ સૌથી વધુ પ્રભાવિત થાય છે. શિક્ષણ, આરોગ્ય, સુરક્ષા, મોંઘવારી, આદર, પોષણ અને સમાનતાના મોરચે ઘણી નાની દેખાતી બાબતો તેમના જીવનને બદલી નાખે છે. જો કે આ માટે કોઈ મોટી વ્યૂહરચના જરૂરી નથી, પરંતુ આ ફેરફારોનો આધાર બનેલી યોજનાઓની પહોંચ સુનિશ્ચિત કરવી જરૂરી છે. સામાન્ય રીતે મહિલાઓ યોજનાઓનો લાભ મેળવવામાં પણ આગળ હોય છે.

આપણી પરંપરાગત માનસિકતા ધરાવતા સામાજિક માળખામાં ચૂંટણીને લગતા અભ્યાસો અને આંકડાઓ પણ બતાવે છે કે ઘરની મહિલાઓએ સ્વતંત્ર રીતે મતદાન કરવાનું નક્કી કરવાનું શરૂ કર્યું છે. હવે, જ્યારે ઉમેદવારોને ચૂંટવાની અને તેમના ભલાને લગતી યોજનાઓને સમર્થન આપવાની વાત આવે છે, ત્યારે અડધા વસ્તીની વિચારસરણી તેમના પરિવારના અન્ય સભ્યો કરતા અલગ લાગે છે. આની પાછળ માત્ર મહિલાઓમાં શિક્ષણ અને આત્મનિર્ભરતાના વધતા આંકડા જ નહીં, અડધી વસ્તીની બદલાતી વિચારસરણી અને જાગૃતિ પણ મહત્વપૂર્ણ છે.

મહિલાઓ પ્રત્યેનું વલણ

નોંધનીય છે કે અમેરિકામાં પણ મહિલાઓને સમાન મતદાનનો અધિકાર મળતા 144 વર્ષનો સમય લાગ્યો હતો, જ્યારે ભારતમાં આઝાદીના સમયથી જ મહિલાઓને મત આપવાનો અધિકાર હતો. શરૂઆતમાં, મહિલાઓનો મત આપવાનો નિર્ણય કૌટુંબિક વિચારણાઓથી પ્રભાવિત હતો, પરંતુ 1971 પછી, દેશમાં મહિલા મતદારોની સંખ્યામાં ઝડપથી વધારો થયો છે.

તે સ્પષ્ટ છે કે પરિવર્તન અને સુધારણાના આ વળાંક સાથે સ્ત્રી શિક્ષણના આંકડા પણ વધવા લાગ્યા. તાજેતરના વર્ષોમાં, તેમની પહોંચ દરેક ક્ષેત્રમાં પહોંચી છે. ઉચ્ચ શિક્ષણમાં છોકરીઓની ભાગીદારી ઘણી વધી છે અને વધી રહી છે. બદલાતા માહોલ બતાવે છે કે આજની શિક્ષિત-સભાન છોકરીઓ સુરક્ષા અને સન્માનજનક વાતાવરણ ઈચ્છે છે. આવી સ્થિતિમાં તેમના રાજકીય અભિપ્રાયનું મહત્વ પણ વધી ગયું છે.

મહિલાઓની આ રાજકીય ગતિવિધિ અને તેમની પોતાની પ્રાથમિકતાઓ અંગેની જાગૃતિ સમગ્ર ચૂંટણીના માહોલને બદલવામાં સક્ષમ છે, જેનો સીધો અર્થ એ છે કે આજે આપણી લોકશાહી પ્રણાલીમાં ઉમેદવારોની રાજકીય ઇનિંગ અડધાથી પણ વધુના સમર્થન પર નિર્ભર છે. વસ્તીના. મહિલા મતદારોની જાગૃતિ રાજકીય પક્ષો પર તેમની રુચિઓ અને તેમને લગતા મુદ્દાઓને પ્રકાશિત કરવા દબાણ કરી રહી છે. પછી તે પ્રાદેશિક પક્ષો હોય કે રાષ્ટ્રીય પક્ષો. મહિલાઓની સલામતી, આરોગ્ય અને લિંગ સમાનતા જેવા મુદ્દાઓને લગતા અસંખ્ય મૂળભૂત પાસાઓ પર હવે વિચારણા કરવામાં આવી રહી છે.

ચૂંટણી પ્રચારમાં મહિલા સંબંધિત મુદ્દાનો સમાવેશ

થોડા વર્ષો પહેલા સુધી, રાજકીય પક્ષોના મેનિફેસ્ટોમાંથી મહિલાઓ સાથે સંબંધિત મૂળભૂત મુદ્દાઓ ગાયબ હતા, જેના આધારે જનતા પાસેથી મત માંગવામાં આવતા હતા. પરંતુ હવે દરેક ચૂંટણીમાં ઓછાવત્તા અંશે મહિલાઓને લગતા મુદ્દાઓને ચૂંટણી ઢંઢેરામાં સામેલ કરવામાં આવે છે. જો કે મહિલાઓ તેમના મતોના બળ પર અર્થપૂર્ણ ફેરફારોનો પાયો નાંખી રહી છે, પરંતુ હવે નાગરિક તરીકે તેમની પાસે જે સૌથી મોટો અધિકાર છે તેના બળ પર તેઓ ભવિષ્યના ફેરફારોને લગતી અપેક્ષાઓ બાંધી રહી છે. શાસન વ્યવસ્થાની ચૂંટણીઓમાં મહિલાઓની આવી ભાગીદારી વૈશ્વિક સ્તરે પોતાનામાં એક અનુકરણીય ઉદાહરણ છે.