બ્રિટન અને ઇરાનમાં સત્તા પરિવર્તન, ભારત માટે સર્જાયું સાનુકૂળ વાતાવરણ

નવી દિલ્હીઃ બ્રિટન અને ઈરાનમાં સત્તા પરિવર્તન થયું. યુકેની ચૂંટણીમાં કીર સ્ટારમેરે મોટી જીત મેળવી હતી. સુધારાવાદી મસૂદ પેઝેશ્કિયનના રૂપમાં ઈરાનને નવા રાષ્ટ્રપતિ મળ્યા. પેઝેશ્કિયાને કટ્ટરવાદી સઈદ જલીલીને હરાવીને ચૂંટણી જીતી હતી. ઈરાનના રાષ્ટ્રપતિનું પદ મે મહિનામાં તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ ઈબ્રાહિમ રાયસીના હેલિકોપ્ટર દુર્ઘટનામાં મૃત્યુ બાદ ખાલી પડ્યું હતું.

ભારત-ઈરાનના સંબંધો પર શું અસર પડશે?
69 વર્ષીય કાર્ડિયાક સર્જન પેઝેશ્કિયાને શનિવારે ઈરાનના લોકોને ‘આગળના મુશ્કેલ રસ્તા’ પર તેમનો સાથ આપવા અપીલ કરી હતી. સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ X પર તેણે લખ્યું, ‘ઈરાનના લોકો, ચૂંટણી પૂરી થઈ ગઈ છે અને આ અમારી સાથે કામ કરવાની શરૂઆત છે. આગળનો રસ્તો મુશ્કેલ છે. તમારા સહકાર, સહાનુભૂતિ અને વિશ્વાસથી જ આ સરળ બની શકે છે.

પેઝેશ્કિયાને કહ્યું, ‘હું તમારી તરફ મારો હાથ લંબાવું છું અને શપથ લઉં છું કે હું તમને આ માર્ગ પર એકલા નહીં છોડીશ. મને છોડશો નહિ. પેજેશ્કિયાને ઈરાનની શિયા ધર્મશાહીમાં કોઈ ફેરફાર વિશે વાત કરી નથી. જોકે, તેમના શાસનમાં દેશનો ફરજિયાત હિજાબ કાયદો નાબૂદ થઈ શકે છે. પરંતુ સવાલ ઈરાનની વિદેશ નીતિનો છે, ખાસ કરીને ઈરાન અને ભારતના સંબંધોનો છે.

કટ્ટરવાદીઓ તરફથી પડકારો આવી શકે છે
ઈરાનમાં અંતિમ નિર્ણય સર્વોચ્ચ નેતા આયતુલ્લાહ અલી ખામેની પર રહેલો છે, પરંતુ પેઝેશ્કિયન ઈરાનની વિદેશ નીતિને પ્રભાવિત કરી શકે છે. 2015ના પરમાણુ કરારને પુનર્જીવિત કરવા માટે પ્રમુખ-ચૂંટાયેલા પ્રમુખે વ્યવહારિક વિદેશ નીતિને ટેકો આપવા અને મુખ્ય શક્તિઓ સાથે અટકી ગયેલી વાટાઘાટો પર તણાવ ઘટાડવાનું વચન આપ્યું છે.

તેહરાનના વધતા પરમાણુ કાર્યક્રમની આશંકાઓ વચ્ચે પશ્ચિમી દેશો પેજેશ્કિયનના આગામી પગલા પર નજર રાખશે. રિપોર્ટ અનુસાર, પેઝેશ્કિયનની જીતથી પશ્ચિમી દેશો અને ઈરાન વચ્ચેના સંબંધોમાં નરમાઈની આશા જાગી છે. ઈરાનમાં રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી એવા સમયે થઈ છે જ્યારે પશ્ચિમ એશિયામાં તણાવ ચરમસીમા પર છે. ઇઝરાયેલ અને ગાઝા વચ્ચે યુદ્ધ ચાલુ છે.

પેઝેશ્કિયન નીતિઓમાં સંપૂર્ણપણે ફેરફાર કરે તેવી શક્યતા નથી. ઉપરાંત, તેમના દ્વારા લેવામાં આવેલા નિર્ણયોને કટ્ટરવાદીઓનું વર્ચસ્વ ધરાવતી ઈરાની સરકાર તરફથી પડકારોનો સામનો કરવો પડી શકે છે.

ઈરાન પરના પ્રતિબંધો હટવા દિલ્હીના હિતમાં
ભારત અને ઈરાન વચ્ચેના સંબંધો ઘણા દાયકાઓથી સારા છે. બંને દેશો વચ્ચેનો વેપાર અને જોડાણ પણ તેહરાન અને નવી દિલ્હી વચ્ચેના સંબંધોને વ્યાખ્યાયિત કરે છે. હકીકતમાં, ચીન, સંયુક્ત આરબ અમીરાત (UAE), ઈરાક અને તુર્કી સિવાય ભારત ઈરાનના સૌથી મોટા વેપાર ભાગીદારોમાંથી એક છે.
ઈરાન ભારત માટે ક્રૂડ ઓઈલનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. જો કે, તેહરાન પર તેના પરમાણુ કાર્યક્રમને લઈને અમેરિકાના પ્રતિબંધોને કારણે નવી દિલ્હીએ ઈરાની તેલની આયાત બંધ કરી દીધી છે. જો પેઝેશ્કિયન પરમાણુ વિવાદ પર પશ્ચિમ સાથે ફરીથી વાતચીત શરૂ કરવામાં સફળ થાય છે, તો તેના પર લાદવામાં આવેલા આર્થિક પ્રતિબંધો ધીમે ધીમે હટાવી શકાય છે. આ સ્થિતિ નવી દિલ્હીના હિતમાં હશે.

બંને દેશ અનેક પ્રોજેક્ટ પર સાથે મળીને કામ કરી રહ્યા છે
ઈરાન ઈન્ટરનેશનલના અહેવાલ મુજબ ઈરાનના વેપાર અધિકારીએ કહ્યું છે કે પ્રતિબંધોને કારણે ઈરાનનો ભારત સાથેનો વેપાર એક તૃતિયાંશ જેટલો ઘટી ગયો છે. એક વર્ષ અગાઉની સરખામણીએ, 2023માં બંને દેશો વચ્ચેના વેપારમાં 26 ટકાનો ઘટાડો થવાની ધારણા છે. ભારતના વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, ગયા વર્ષે વેપાર $1.836 બિલિયન હતો, જે 2022માં વધીને $2.499 બિલિયન થઈ જશે. ભારત અને ઈરાન ઈન્ટરનેશનલ નોર્થ-સાઉથ ટ્રાન્સપોર્ટ કોરિડોર (INSTC) અને ચાબહાર પોર્ટ જેવા કનેક્ટિવિટી પ્રોજેક્ટ્સમાં પણ સહયોગ કરવા આતુર છે.

મે મહિનામાં, ભારતે ઈરાનના વ્યૂહાત્મક ચાબહાર પોર્ટના વિકાસ અને સંચાલન માટે 10 વર્ષના કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. યુએસ પ્રતિબંધોની ધમકી છતાં, નવી દિલ્હીએ પ્રોજેક્ટને ટેકો આપ્યો. આ બંદર વેપારના દૃષ્ટિકોણથી ભારત માટે અત્યંત મહત્ત્વનું છે કારણ કે તે હરીફ પાકિસ્તાનને બાયપાસ કરીને અફઘાનિસ્તાન અને મધ્ય એશિયાના દેશો સાથેના વેપાર સંબંધોને મજબૂત કરવા માટે વૈકલ્પિક માર્ગ પૂરો પાડે છે.

ચાબહારમાં ભારતનું 120 મિલિયન ડોલરનું રોકાણ
ભારત ચાબહારમાં શાહિદ-બેહેશ્તી પોર્ટને વિકસાવવા અને સંચાલિત કરવા માટે $120 મિલિયનનું રોકાણ કરવાની યોજના ધરાવે છે અને ઈરાનમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરને અપગ્રેડ કરવા માટે $250 મિલિયનની ક્રેડિટ લાઇન ઓફર કરી છે. INSTC એ 7,200 કિલોમીટર લાંબો મલ્ટિ-મોડ ટ્રાન્સપોર્ટ કોરિડોર છે જે ભારતને ઈરાન થઈને રશિયા સાથે જોડે છે. આ પ્રોજેક્ટથી ભારતની ઊર્જા સુરક્ષામાં વધારો થશે અને મધ્ય એશિયા સાથે વેપારને પ્રોત્સાહન મળશે.

વૈશ્વિક નેતાઓને પેજેશ્કિયન પાસેથી અપેક્ષાઓ
પેઝેશ્કિયન ભારત સાથેના સંબંધોને મજબૂત બનાવવાની અપેક્ષા રાખે છે, જેમાં આર્થિક સંબંધો મુખ્ય છે. વિશ્લેષકોએ રોઇટર્સને જણાવ્યું હતું કે વિશ્વના નેતાઓ તેમનું “સ્વાગત કરે તેવી સંભાવના” છે કારણ કે તેઓ આશા રાખે છે કે તે તેના પરમાણુ કાર્યક્રમને લઈને ઈરાન સાથે તણાવ ઓછો કરી શકે છે.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ પેઝેશ્કિયનને તેમની જીત બદલ અભિનંદન પાઠવ્યા હતા. તેણે X પર લખ્યું, ‘ઈરાનના રાષ્ટ્રપતિ તરીકે તમારી ચૂંટણી પર પેઝેશ્કિયનને અભિનંદન. અમારા લોકો અને પ્રદેશના લાભ માટે અમારા લાંબા ગાળાના દ્વિપક્ષીય સંબંધોને વધુ મજબૂત કરવા તમારી સાથે નજીકથી કામ કરવા માટે આતુર છીએ.