સુરત બન્યું ગુજરાતનું સૌથી વધુ વસ્તીવાળું શહેર, અમદાવાદનો દરજ્જો છીનવાયો!

અમદાવાદ: ગુજરાતની વાણિજ્યક રાજધાની અમદાવાદ લાંબા સમયથી કદ અને વસ્તી બંનેમાં શિરમોર હતું. જો કે, શહેરી વિકાસ વિભાગ (UDD) દ્વારા પીવાના પાણી પુરવઠા અંગેનો નવો અહેવાલ નવી જ હકીકત તરફ નિર્દેશ કરે છે. અમદાવાદ સુરત (462.14 ચોરસ કિમી) ની તુલનામાં વિશાળ વિસ્તાર (480 ચોરસ કિમી) ધરાવે છે, ત્યારે સુરતની મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન અમદાવાદની 80 લાખની સરખામણીમાં વધુ મોટી વસ્તી 82 લાખની વસ્તીની પીવાના પાણીની જરૂરિયાત પૂરી કરે છે. આમ હવે પાણી પૂરા પાડવાના ધોરણે જોઈએ તો સુરત પરપ્રાંતીયોની ભારે સંખ્યાના લીધે અમદાવાદની વસ્તીને વટાવી ગયું છે.

“મોટાપાયા પર આવેલા પરપ્રાંતીયોના કારણે, અમારી મ્યુનિસિપલ સેવા મર્યાદામાં લોકોની સંખ્યા અમદાવાદ કરતાં વધુ છે. સુરત માટે અંદાજિત વસ્તી દરરોજ સપ્લાય કરવામાં આવતા પીવાના પાણી અને મ્યુનિસિપલ હદમાં હાઇડ્રોલિક વિભાગમાં તેના ઉપયોગના આધારે ગણવામાં આવે છે,” એમ એક એન્જિનિયરે જણાવ્યું હતું. “અમે પુરવઠા દરમિયાન લીક ગયેલા પાણીને ધ્યાનમાં રાખીને નિર્ધારિત ધોરણો કરતાં વધુ પાણી સપ્લાય કરીએ છીએ. અમે તાપીમાંથી પાણી મેળવીએ છીએ,” એમ તેમણે ઉમેર્યું હતું.

2011ની વસ્તી ગણતરીના અહેવાલમાં, અમદાવાદની વસ્તી 55.77 લાખ હતી જ્યારે સુરતની વસ્તી 44.66 લાખ હતી. દશવાર્ષિક વસ્તી ગણતરીની કવાયત આ વર્ષે યોજાય તેવી અપેક્ષા છે. સુરતની સર્વિસ કરેલી વસ્તી અમદાવાદ કરતાં વધુ કેમ છે તે અંગે પૂછવામાં આવતા UDDના એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ આશ્ચર્ય વ્યક્ત કર્યું હતું. UDD રિપોર્ટ રાજ્યની આઠ મોટી મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનોમાં પાણીના વપરાશમાં અસમાનતાને પણ પ્રકાશિત કરે છે, જે દરરોજ માથાદીઠ લિટર (lpcd) માં માપવામાં આવે છે.

વડોદરા, 220.3 ચોરસ કિમીના વિસ્તાર સાથે, 237 lpcd (દિવસના માથાદીઠ લિટર) ના માથાદીઠ વપરાશ સાથે આગળ છે, ત્યારબાદ ભાવનગર 213 lpcd પર છે. બીજી તરફ, આઠ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનોમાં જૂનાગઢને સૌથી ઓછો 57 એલપીસીડી પાણી મળે છે.

રસપ્રદ વાત એ છે કે, અમદાવાદને રોજનું 1,600 મિલિયન લિટર પાણી (MLD) 200 lpcd ની ઉપલબ્ધતામાં પરિવર્તીત કરે છે. તેનાથી વિપરિત સુરતીઓને માથાદીઠ રોજનું માત્ર 182 લિટર જ મળે છે. “પરંતુ સુરતની તમામ 1,500 MLD પાણીની માંગ નર્મદાને બદલે બારમાસી તાપી દ્વારા પૂરી કરવામાં આવે છે,” એમ UDDના એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ જણાવ્યું હતું.

અમદાવાદની જેમ રાજ્યના અન્ય મોટા શહેરો સંપૂર્ણપણે નર્મદાના પાણી પર નિર્ભર નથી. દાખલા તરીકે, વડોદરાને તેના 640 MLD પાણી પુરવઠામાંથી માત્ર 11% જ નર્મદા દ્વારા મળે છે. રાજકોટ 375 MLD સપ્લાય કરે છે, જેના માટે તે 36% નર્મદા પર નિર્ભર છે અને છતાં અમદાવાદ કરતાં માથાદીઠ – 209 lpcd – વધુ પાણી સપ્લાય કરે છે.

ભાવનગર શહેર 10 MLD ની ખાધ પર ચાલી રહ્યું છે અને તેમ છતાં તેનો દૈનિક 170 MLD પુરવઠો દરેક નાગરિકને દરરોજ 213 લિટર મળે તે સુનિશ્ચિત કરે છે, જે રાજ્યમાં બીજા નંબરનો સૌથી વધુ પુરવઠો છે.

UDDના વરિષ્ઠ અધિકારીએ ઉમેર્યું, “ભાવનગરને પીવા માટે દરરોજ નર્મદાનું માત્ર 45% પાણી મળે છે. બાકીનું આજી અને શ્રેતુંજી ડેમમાંથી મેનેજ કરવામાં આવે છે.” 2016ના નેશનલ બિલ્ડીંગ કોડ (એનબીસી) એ નક્કી કર્યું હતું કે શહેરોને દરરોજ માથાદીઠ 150 થી 200 લિટર પાણીનો પુરવઠો ઘટાડીને 135 લિટર પ્રતિ દિવસ કરવો જોઈએ.

UDDના વરિષ્ઠ અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, “દિવસ દીઠ માથાદીઠ 150 થી 200 લિટરમાંથી, 45 લિટર પ્રતિ દિવસ ફ્લશિંગ જરૂરિયાતો માટે અને બાકીના અન્ય સ્થાનિક હેતુઓ માટે લેવામાં આવી શકે છે,” UDDના વરિષ્ઠ અધિકારીએ જણાવ્યું હતું. “આ ડેટા સૂચવે છે કે ગુજરાતના મુખ્ય શહેરોમાં જળ સંસાધનોના વધુ સમાન વિતરણની જરૂર છે. વપરાશ પેટર્ન ખૂબ ઊંચી છે. 2009 પછી, મુખ્ય મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનોમાં સમાવિષ્ટ ઘણા દૂરના વિસ્તારોને હજુ સુધી સ્થિર પાણી પુરવઠા જોડાણો પ્રાપ્ત થયા નથી. વાસ્તવિક રીતે, પુરવઠો લગભગ 80 થી 100 lpcd હોવો જોઈએ અમને શંકા છે કે ઘણું પાણી વેડફાઈ ગયું છે.”