ભારતે અવકાશ ક્ષેત્રે અનેક સીમાચિહ્નો પાર કર્યા છે. 1962 માં તેની સ્થાપના થઈ ત્યારથી, ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા એટલે કે ISRO એ ભારતના અવકાશ કાર્યક્રમનું સફળતાપૂર્વક સંચાલન કર્યું છે. ભલે ISRO ને આ નામ 1969માં મળ્યું અને 1962 સુધી તે INCOSPAR એટલે કે ભારતીય રાષ્ટ્રીય અવકાશ સંશોધન સમિતિ તરીકે જાણીતું હતું. હાલમાં, ISROના ખાતામાં ચંદ્રયાનનું પ્રક્ષેપણ, સફળ મંગલયાન અને સેંકડો ઉપગ્રહોના સફળ પ્રક્ષેપણનો સમાવેશ થાય છે.
એટલું જ નહીં, કન્સલ્ટન્સી ફર્મ આર્થર ડી લિટલના જણાવ્યા અનુસાર, 2040 સુધીમાં ભારતની સ્પેસ ઇકોનોમીનું કદ 40 થી 100 અબજ ડોલર સુધી વધી શકે છે. અર્ન્સ્ટ એન્ડ યંગ અને ઈન્ડિયન સ્પેસ એસોસિએશન દ્વારા કરાયેલા સંશોધનનો અંદાજ છે કે 2025 સુધીમાં ભારતની અવકાશ અર્થવ્યવસ્થા વધીને $13 બિલિયન થઈ જશે.
અવકાશમાં ઈસરોના વધતા પગલા
ISRO અને સ્પેસ-ટેક સ્ટાર્ટઅપ્સના સતત ગુણવત્તાયુક્ત કાર્યને કારણે ભારત નવા યુગમાં પ્રવેશ્યું છે. આંતરરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ સાથે ISROનો સહયોગ તેની ગુણવત્તા અને કાર્યક્ષમતામાં પણ વધારો કરી રહ્યો છે. ઈસરોએ તેની વ્યાપારી શાખા ન્યુ સ્પેસ ઈન્ડિયા લિમિટેડ એટલે કે એનએસઆઈએલની પણ રચના કરી છે. આ સાથે તે અન્ય દેશોના સેટેલાઇટ પણ લોન્ચ કરે છે. તાજેતરમાં, ઈસરોએ લંડનની કંપનીના બે મિશન સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કર્યા છે. આ વર્ષ 2023 ખાસ છે કારણ કે આ વર્ષમાં ચંદ્રયાન 3 લોન્ચ કરવામાં આવ્યું છે. ચંદ્ર પર મોકલવામાં આવેલ ભારતનું આ ત્રીજું સંશોધન મિશન છે.
વિવિધ મિશન હેઠળ, ISRO એ PSLV (પોલર સેટેલાઇટ લોન્ચ વ્હીકલ) દ્વારા ઘણા ઉપગ્રહોને અવકાશમાં મોકલ્યા છે. 1999 પછી ભારતે 381 વિદેશી ઉપગ્રહો લોન્ચ કર્યા છે અને ગયા વર્ષે તેની આવકમાં 17 અબજ રૂપિયાનો વધારો કર્યો છે. 2017માં ઈસરોએ એક જ વારમાં રેકોર્ડ 104 ઉપગ્રહો લોન્ચ કરીને ઈતિહાસ રચ્યો હતો. આ પહેલા એક સાથે આટલા સેટેલાઇટ મોકલવાનો રેકોર્ડ રશિયાના નામે હતો. વિશ્વની માત્ર છ સ્પેસ એજન્સીઓ પાસે ISRO સહિત ઉપગ્રહો બનાવવા અને લોન્ચ કરવાની ક્ષમતા છે. ભારત પાસે પોતાનો નેવિગેશન સેટેલાઇટ છે.
વૈશ્વિક અવકાશ અર્થતંત્ર અને ભારત
2022માં વૈશ્વિક અવકાશ અર્થતંત્ર $164 બિલિયનનું હોઈ શકે છે. આમાં ભારતનો હિસ્સો 8 અબજ એટલે કે 2 ટકા છે. 2030 સુધીમાં તેને 9 ટકા અને 2040 સુધીમાં 40 અબજ ડોલર સુધી વધારવાનો લક્ષ્યાંક છે. ભારત સેવા આધારિત અર્થવ્યવસ્થામાં સક્રિયપણે ભાગ લઈ રહ્યું છે, ખાસ કરીને ડિજિટલ ક્ષેત્રમાં, અને તે તેના ઉપગ્રહો દ્વારા આ સેવા પૂરી પાડે છે.
નવી સ્પેસ પોલિસી દ્વારા ભારત સતત માર્કેટમાં પોતાની પહોંચ વધારી રહ્યું છે. ગ્લોબલ સ્પેસ ઈકોનોમીમાં માત્ર સેટેલાઇટ લોંચ દ્વારા જ રેવન્યુ એકત્ર કરી શકાય છે અને ભારત આના પર નજર રાખી રહ્યું છે. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં ભારતે જે પ્રકારની છલાંગ લગાવી છે તે જોતાં તે બહુ અશક્ય પણ નથી લાગતું. ભારતે આ વર્ષે અત્યાર સુધીમાં 123 ઉપગ્રહો લોન્ચ કર્યા છે અને તેમાંથી 90 પૃથ્વીની નીચેની ભ્રમણકક્ષામાં છે. તે ભારતની ક્ષમતા દર્શાવે છે અને શક્યતાઓના ઘણા દરવાજા ખોલે છે.
સ્પેસ-આધારિત ઈન્ટરનેટનું માર્કેટિંગ કરવા અને સેટેલાઈટ્સ લોન્ચ કરવા માટે દેશમાં જરૂરી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અસ્તિત્વમાં છે. ઈસરો તેના ઉપગ્રહોની મદદથી ક્લાઈમેટ ચેન્જ પર નજર રાખે છે. આ ગ્લોબલ વોર્મિંગના જોખમો અને તેનાથી સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓમાં મદદ કરે છે. ISRO માછીમારોની મદદ માટે પણ તેનો ઉપયોગ કરે છે. અમે અમારા ઉપગ્રહોથી ચીન અને પાકિસ્તાન જેવા દુશ્મનો પર પણ ચાંપતી નજર રાખીએ છીએ. ભારત તેમના દ્વારા જોખમ-મૂલ્યાંકનનું કામ વધુ સારી રીતે કરે છે અને તેથી જ ISROનો ઉપયોગ આપત્તિ-વ્યવસ્થાપન અને વીમામાં પણ થઈ શકે છે. તે નવી તકો પણ પૂરી પાડે છે.
ભારત નવા રેકોર્ડ બનાવી રહ્યું છે
1975માં પહેલો ઉપગ્રહ આર્યભટ્ટ અવકાશમાં પહોંચ્યો ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં ભારતની ગંગા અને યમુનામાં ઘણું પાણી વહી ગયું છે. હાલમાં 100 થી વધુ સ્પેસ સ્ટાર્ટઅપ પણ ચાલી રહ્યા છે. ભારતે ઈસરોની કોમર્શિયલ વિંગને પણ મજબૂત કરી છે. હવે તેમાં ખાનગી ખેલાડીઓ પણ જોડાઈ રહ્યા છે. હાલમાં જ કેન્દ્રીય મંત્રી જિતેન્દ્ર સિંહે કહ્યું હતું કે ગગનયાન 2023ના અંત સુધીમાં અથવા 2024માં લોન્ચ કરવામાં આવશે. આ મિશન હેઠળ ભારત ત્રણ યાત્રીઓને અંતરિક્ષમાં મોકલવાની યોજના પર કામ કરી રહ્યું છે. કોવિડને કારણે તેમાં બે વર્ષનો વિલંબ થયો.
ISRO 2030 સુધીમાં ભારતનું પોતાનું સ્પેસ સ્ટેશન બનાવવાના કામમાં પણ વ્યસ્ત છે. સપ્ટેમ્બર 2014 માં મંગળ પર પહોંચવાની સાથે, ભારત તેના પ્રથમ પ્રયાસમાં આવા મિશનમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરનાર વિશ્વનો પ્રથમ દેશ બન્યો. આ પ્રકારનું મિશન મોકલનાર તે વિશ્વનો ચોથો દેશ બન્યો છે. એ યાદ રહે કે મંગળ પર મોકલવામાં આવેલ આ સૌથી સસ્તું મિશન હતું. એક જમાનામાં ઈસરોમાં અવકાશયાનના ભાગો અને ભાગો બળદગાડા અને સાઈકલ પર લઈ જવામાં આવતા હતા. આજે ISRO સૌથી અત્યાધુનિક ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરતા કેટલાક દેશોમાં સામેલ છે. એક સમયે ન્યૂયોર્ક ટાઈમ્સ અને વોશિંગ્ટન પોસ્ટ ભારતની અવકાશ મહત્વકાંક્ષાઓને લઈને વંશીય આધાર પર ક્રૂર અને અત્યંત અભદ્ર કાર્ટૂન પ્રકાશિત કરતા હતા, આજે અમેરિકા ભારત સાથે હાથ મિલાવવા આતુર છે.
આ પણ વાંચોઃ PM Modi’s Attack/ PM મોદીનો વિપક્ષ પર પ્રહાર, કહ્યું- આ લોકોએ મણિપુરની જનતા સાથે દગો કર્યો; ટીએમસીએ પણ કર્યો ઘેરાવ
આ પણ વાંચોઃ Suspendend Member/ રાજ્યસભામાંથી સસ્પેન્ડ થયા બાદ રાઘવ ચઢ્ઢાએ બદલ્યો ટ્વિટરનો બાયો, લખ્યું- સસ્પેન્ડેડ સાંસદ
આ પણ વાંચોઃ Delhi Service Bill/ દિલ્હી સર્વિસ બિલ બન્યો કાયદો, રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી, ભારત સરકારનું જાહેરનામું બહાર
આ પણ વાંચોઃ PM Modi-Saint Ravi Das Smarak/ PM મોદીનો આજે સાગર પ્રવાસ, સંત રવિદાસ મંદિરનું ભૂમિપૂજન અને 1,582 કરોડના રસ્તાઓનો શિલાન્યાસ કરશે
આ પણ વાંચોઃ Mig 29-Kashmir/ શ્રીનગરમાં ભારતીય હવાઇદળે ફાઇટર જેટ્સની પ્લેટૂન તૈયાર કરી
