બજેટની તૈયારી અંતિમ તબક્કામાં, નાણામંત્રીની ટીમ આપી રહી છે આખરી ઓપ

વચગાળાના બજેટ 2024ની તૈયારીઓ અંતિમ તબક્કામાં પહોંચી ગઈ છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ અને મંત્રાલયના ઉચ્ચ અધિકારીઓ અને તેમની ટીમ તેને આખરી ઓપ આપી રહી છે. ‘હલવા સમારોહ’ પછી સંપૂર્ણ ગોપનીયતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે નોર્થ બ્લોકને લોકડાઉન કરવામાં આવ્યું છે. સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, વડાપ્રધાનના મુખ્ય સચિવ પીકે મિશ્રાની આગેવાની હેઠળના પીએમઓ અધિકારીઓની ટીમ અને નાણાં મંત્રાલયના અધિકારીઓની ટીમ વચ્ચે બજેટને લઈને દિવસ-રાત ચર્ચા ચાલી રહી છે. આ ચર્ચાઓ સુનિશ્ચિત કરે છે કે જમીની વાસ્તવિકતાઓની ઊંડી સમજણ સાથે વડાપ્રધાન દ્વારા ડિઝાઇન કરાયેલી યોજનાઓનો ભાર બજેટના ફાઇન-પ્રિન્ટમાં પર્યાપ્ત રીતે રજૂ થાય છે.

મહત્વપૂર્ણ બજેટ તૈયારી ટીમ

નાણા મંત્રાલયમાં જોડાતા પહેલા વડાપ્રધાન કાર્યાલય (PMO) માં વધારાના સચિવ તરીકે ફરજ બજાવતા તમિલનાડુ કેડરના અધિકારી, નાણા સચિવ ટીવી સોમનાથન બંને ટીમો વચ્ચેની મુખ્ય કડી છે. મંત્રાલયમાં બજેટ બનાવવાની કવાયતનું નેતૃત્વ કરતી નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણની ટીમના ટોચના સભ્યોમાં મહેસૂલ સચિવ સંજય મલ્હોત્રા, આર્થિક બાબતોના વિભાગના સચિવ અજય સેઠ, રોકાણ અને જાહેર સંપત્તિ વિભાગના સચિવ તુહિન કાંતા પાંડે, નાણાકીય સેવા વિભાગના સચિવ વિવેક જોશી અને વિભાગના સચિવનો સમાવેશ થાય છે. મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર વી અનંત નાગેશ્વરન.

1 ફેબ્રુઆરી પછી ઘરે જવા દેવામાં આવશે

નોર્થ બ્લોકમાં કેન્દ્રીય બજેટની પ્રિન્ટિંગ દરમિયાન, મોટાભાગના અધિકારીઓએ બજેટના આગલા દિવસોમાં બહારની દુનિયા સાથે કોઈ સંપર્ક કર્યા વિના ઓફિસમાં રહેવું પડે છે. 1 ફેબ્રુઆરીએ બજેટ રજૂ થયા બાદ જ તેમને ઘરે જવા દેવામાં આવશે. છેલ્લું અઠવાડિયું 6 મહિનાની બજેટ તૈયારીની કવાયતની પરાકાષ્ઠા છે જેમાં કૃષિ, ગ્રામીણ વિકાસ, ઉદ્યોગ, પાવર, હાઇવે અને બંદરો જેવા તમામ મંત્રાલયો તેમના અંદાજો તૈયાર કરે છે અને નાણા મંત્રાલય સમક્ષ રજૂ કરે છે. નાણાં પ્રધાન, તેમની ટીમની સહાયથી, દરખાસ્તોની તપાસ કરે છે અને તેમને PMO સાથે ગાઢ પરામર્શમાં રાખે છે, એકંદર રાજકોષીય ખાધ અને વૃદ્ધિ અને સમાવેશી વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે કરવામાં આવતી સરકારી નીતિઓને ધ્યાનમાં રાખીને.

સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરીએ વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે

સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરીના રોજ નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે, જે સતત છઠ્ઠી વખત સંસદમાં બજેટ રજૂ કરનાર મોરારજી દેસાઈ પછી દેશના બીજા નાણાં પ્રધાન બનશે. 2024ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ બાદ નવી સરકારની રચના બાદ 2023-24નું સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કરવામાં આવશે. વચગાળાનું બજેટ સરકાર દ્વારા રજૂ કરવામાં આવે છે જે લોકસભા ચૂંટણી પહેલા તેના કાર્યકાળના છેલ્લા વર્ષમાં છે. વચગાળાના બજેટની જરૂર છે કારણ કે સરકાર ચલાવવા માટે ભારતના કોન્સોલિડેટેડ ફંડમાંથી નાણાં ઉપાડવા માટે સંસદની નવી મંજૂરીની જરૂર છે. વર્તમાન 2023-24નું બજેટ આ વર્ષે 31 માર્ચ સુધી જ માન્ય છે.

લોકસભા ચૂંટણીને કારણે આ વર્ષે વચગાળાનું બજેટ

આ વર્ષે એપ્રિલ-મેમાં લોકસભાની ચૂંટણી યોજાવાની હોવાથી નવી સરકાર સત્તા સંભાળે ત્યાં સુધી દેશ ચલાવવા માટે ભંડોળની જરૂર પડશે. વચગાળાનું બજેટ એ એક વ્યવહારુ વ્યવસ્થા છે જે સરકારને આ ગેપ ભરવા માટે સક્ષમ બનાવે છે. વચગાળાનું બજેટ કેન્દ્રીય બજેટ જેવું જ છે જેમાં શાસક સરકાર સંસદમાં તેના ખર્ચ, આવક, રાજકોષીય ખાધ અને નાણાકીય કામગીરી અને આગામી નાણાકીય વર્ષ માટેના અંદાજો રજૂ કરે છે. જો કે મોટી કર દરખાસ્તો કરવામાં આવી નથી, શાસક સરકાર 2019ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા પગારદાર વ્યાવસાયિકોને થોડી રાહત આપવા માટે આવકવેરા કપાતની મર્યાદા વધારતી વખતે કેટલાક કર ફેરફારો કરી શકે છે.

કોઈ મોટી નીતિની જાહેરાત નથી

વચગાળાના બજેટ દરમિયાન સરકાર કોઈ મોટી નીતિની જાહેરાત કરતી નથી જે આગામી ચૂંટાયેલી સરકાર પર સંપૂર્ણ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરવા માટે નાણાકીય બોજ નાખે. ચૂંટણી પંચની આચારસંહિતા અનુસાર, સરકાર વચગાળાના બજેટમાં કોઈ મોટી યોજનાનો સમાવેશ કરી શકતી નથી કારણ કે તે મતદારોને પ્રભાવિત કરી શકે છે. સરકાર વચગાળાના બજેટની સાથે આર્થિક સર્વે પણ રજૂ કરતી નથી જે મુખ્ય બજેટની રજૂઆતના એક દિવસ પહેલા હાથ ધરવામાં આવે છે.