અમીર પછાત જાતિઓને અનામતના દાયરામાંથી કેમ હટાવવામાં નથી આવી રહી, સુપ્રીમ કોર્ટે ઉઠાવ્યો સવાલ, જાણો શું છે મામલો

બંધારણીય બેંચે મંગળવારે પ્રશ્ન કર્યો હતો કે શા માટે પછાત જાતિઓની સમૃદ્ધ પેટાજાતિઓને અનામતના દાયરામાંથી બહાર રાખવામાં આવી રહી નથી. આ સાથે તે સામાન્ય વર્ગ સાથે સ્પર્ધા કરશે. હાલમાં, મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની બેંચ એ તપાસ કરી રહી છે કે શું રાજ્યો અનુસૂચિત જાતિ અને જનજાતિને પેટા-વર્ગીકરણ કરી શકે છે.

દરમિયાન બેન્ચમાં રહેલા જજ વિક્રમ નાથે આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. અનામતની યાદીમાંથી શક્તિશાળી અને પ્રગતિશીલ જ્ઞાતિઓને હટાવવા માટે ઘણી વખત લડત ચાલી રહી છે.

જસ્ટિસ બીઆર ગવઈ, જેઓ બેન્ચમાં સામેલ હતા અને પોતે એસસી કેટેગરીના છે, તેમણે કહ્યું કે આ સમુદાયના વ્યક્તિ IAS અને IPS જેવી સેવાઓમાં જોડાયા પછી શ્રેષ્ઠ સુવિધાઓનો ઉપયોગ કરે છે. શું આ પછી પણ તેમના બાળકોને અનામતનો લાભ મળતો રહેવો જોઈએ? આ તમામ બાબતો પંજાબ સરકારની અનામત સંબંધિત મુદ્દા પર સુનાવણી દરમિયાન બની હતી.

તમને જણાવી દઈએ કે પંજાબ સરકાર પંજાબ અનુસૂચિત જાતિ અને પછાત વર્ગ (સેવાઓમાં અનામત) એક્ટ 2006ની માન્યતાનો બચાવ કરી રહી છે. જ્યારે સુપ્રીમ કોર્ટ આર્થિક રીતે મજબૂત જાતિઓને તેમાંથી બહાર લાવવાની વાત કરી રહી છે. દરમિયાન એ મુદ્દો પણ ઊભો થાય છે કે ક્વોટા સિસ્ટમ થોડા સમય માટે આપવામાં આવી હતી, તો પછી આઝાદીના 7 દાયકાથી વધુ સમય પછી પણ તે કેમ ચાલુ છે.

આઝાદીના લગભગ બે દાયકા પહેલા જ અનામતની શરૂઆત થઈ ગઈ હતી. બ્રિટિશ સરકારે અનુસૂચિત જાતિઓને ક્વોટા આપવાની પહેલ કરી. આઝાદી પહેલા બંધારણ સભાની રચના કરવામાં આવી હતી, જેમાં અનામતની ચર્ચા થવા લાગી હતી. અનેક સમિતિઓની રચના કરવામાં આવી હતી. આ દરમિયાન પ્રશ્ન ઊભો થયો કે અનામત આર્થિક આધાર પર નહીં પરંતુ જાતિના આધારે આપવી જોઈએ. ચર્ચા માટે ઘણી બાબતો હતી, જેમ કે કોને પછાત ગણવા જોઈએ અને તેમને કેટલા સમય સુધી ક્વોટામાં રાખવા જોઈએ.

ખૂબ ચર્ચા કર્યા પછી નક્કી થયું કે અનામતનો ખરો હેતુ અસ્પૃશ્યતા નાબૂદ કરવાનો અને દરેકને સમાન બનાવવાનો છે. આ સાથે જ બંધારણમાં જાતિ અનામતની શરૂઆત થઈ. આ શ્રેણીમાં એવા લોકોનો સમાવેશ થાય છે જેમને ભૂતકાળમાં અસ્પૃશ્યતાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. સામાજિક સ્તરે તેઓ પાછળ રહી ગયા હોવાથી સ્વાભાવિક છે કે તેઓ આર્થિક રીતે પણ પાછળ રહી ગયા હતા. તેમને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવાના પ્રયાસો શરૂ થયા જે અત્યાર સુધી ચાલુ છે.

અનામતનો વિરોધ કરનારાઓનું કહેવું છે કે તે માત્ર 10 વર્ષ માટે જ આપવામાં આવ્યું હતું. દાવો કરનારાઓ કહે છે કે ડૉ.ભીમરાવ આંબેડકર પોતે આ વાત માનતા હતા. જો કે, આના પર ઘણીવાર બે વસ્તુઓ થાય છે. અમારા સહયોગી લલનટોપમાં છપાયેલા સમાચાર મુજબ, ડૉ. આંબેડકરના પૌત્ર પ્રકાશ આંબેડકરે થોડા સમય પહેલા કહ્યું હતું કે બાબાસાહેબે 10 વર્ષ સુધી લોકસભા અને રાજ્યની વિધાનસભાઓમાં SC/ST માટે અનામતની વાત કરી હતી.

ઘણા નિષ્ણાતો માને છે કે બાબા સાહેબે સમય મર્યાદાની વાત કરી હતી પરંતુ માત્ર રાજકીય અનામત માટે. તેમનું માનવું હતું કે દર 10 વર્ષે તેની સમીક્ષા થવી જોઈએ કે હજુ પણ તેની જરૂર છે કે નહીં. શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને સરકારી નોકરીઓમાં ઉપલબ્ધ ક્વોટા કોઈપણ સમય મર્યાદામાં રાખવામાં આવ્યો ન હતો.

હવે જાતિના આધારે અનામત સામે અનેક અવાજો ઉઠાવવામાં આવી રહ્યા છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે લઘુમતીઓનું વર્ગીકરણ આર્થિક આધાર પર હોવું જોઈએ. મતલબ કે એવા લોકોને લાભ મળવો જોઈએ જેમની પાસે કમાણીનું કોઈ સાધન નથી. જ્યારે પૈસા અને શિક્ષણની બાબતમાં આગળ વધનાર લોકોને અનામતની શ્રેણીમાંથી દૂર કરવા જોઈએ.

તાજેતરમાં સુપ્રીમ કોર્ટે પણ કહ્યું હતું કે જો અનામતનો હેતુ સિદ્ધ થાય છે તો આવા લોકોને તેમાંથી બાકાત રાખવા જોઈએ જેથી જરૂરિયાતમંદોને લાભ મળી શકે.

દરમિયાન, આર્થિક રીતે નબળા વિભાગો એટલે કે EWS આરક્ષણનો ઉલ્લેખ હતો. આ તે સામાન્ય વર્ગના લોકો માટે હશે જેઓ આર્થિક રીતે નબળા છે. આ સાથે જનરલ કેટેગરીને 10 ટકા સુધીનો ક્વોટા મળશે. જો કે, આમાં પણ ઘણી શરતો છે. જેમ કે EWS ક્વોટા હેઠળ આવવા માટે વાર્ષિક આવક અને ઘર-જમીન કેટલી હોવી જોઈએ. આ ક્વોટા દ્વારા સરકારી નોકરીઓમાં અનામત આપવામાં આવે છે. ઘણા રાજ્યોએ તેમના રાજ્યોમાં ક્વોટા પણ લાગુ કર્યો છે.