શા માટે ઉજવવામાં આવે છે વિશ્વ વસ્તી દિવસ, વસ્તી વિસ્ફોટ શું છે અને તેની કેવી અસર થાય છે, ભારતમાં વસ્તી વધવાના આ છે કારણો

દર વર્ષે 11 જુલાઈના રોજ વિશ્વ વસ્તી દિવસ સમગ્ર વિશ્વમાં ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે, વસ્તીના વૈશ્વિક મુદ્દાઓ પર જાગૃતિ વધારવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે, જેમ કે વધતી વસ્તી પર્યાવરણને કેવી રીતે અસર કરી રહી છે. આ સાથે લોકોને વસ્તીના પ્રશ્નોના નિરાકરણ અને આગળ કેવી રીતે લડવું તેની માહિતી આપવામાં આવે છે. વસ્તીના મુદ્દાઓ પર શાળા-કોલેજો અને અન્ય સ્થળોએ વક્તૃત્વ સ્પર્ધાઓનું આયોજન કરવામાં આવે છે.

ઉજવણીનો હેતુ

હાલમાં, વિશ્વની વસ્તી 8 અબજથી વધુ છે, જે વિશ્વભરના પર્યાવરણને ઝડપથી અસર કરી રહી છે. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય પર્યાવરણમાં થઈ રહેલા ઝડપી ફેરફારોને રોકવા અને લોકોના સ્વાસ્થ્ય, શિક્ષણ અને મહિલા સશક્તિકરણને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. આ સાથે સમગ્ર વિશ્વને પ્રેરિત કરવું પડશે કે એક દિવસ વિશ્વ કાયમી વસ્તી હાંસલ કરી શકે અને આપણી પૃથ્વી અને પર્યાવરણને કોઈ નુકસાન ન થવું જોઈએ.

શું છે થીમ

યુનાઈટેડ નેશન્સ ઓર્ગેનાઈઝેશન દ્વારા 11 જુલાઈ 1989 ના રોજ વિશ્વ વસ્તી દિવસ જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યારથી આ દિવસ દર વર્ષે ઉજવવામાં આવે છે. તે દર વર્ષે એક થીમ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ અનુસાર, આ વર્ષની થીમ ‘એક વિશ્વની કલ્પના કરવી જ્યાં 8 અબજ લોકોનું ભવિષ્ય આશા અને શક્યતાઓથી ભરેલું હોય’ છે.

વિશ્વ વસ્તી દિવસ વિશે કેટલીક હકીકતો

1000 AD માં, વિશ્વની કુલ વસ્તી 40 કરોડ હતી. 1804 માં આ સંખ્યા એક અબજ સુધી પહોંચી, 1960 માં તે 3 અબજ સુધી પહોંચી.
તાજેતરના સંશોધન મુજબ, 4.2 લોકો પ્રતિ સેકન્ડે જન્મે છે, જ્યારે મૃત્યુ દર 1.8 છે.
વિશ્વની વસ્તી વાર્ષિક 1.10 ટકાના દરે વધી રહી છે. વૈશ્વિક વસ્તી 2030માં 8.6 બિલિયન, 2050માં 9.8 બિલિયન, 2100માં 11.2 બિલિયન સુધી પહોંચવાની અપેક્ષા છે.
આગામી 15 વર્ષમાં સમગ્ર વિશ્વની વસ્તી 9 અબજ સુધી પહોંચવાની સંભાવના છે.

શું છે વસ્તી વિસ્ફોટ

જ્યારે વસ્તી દર એટલો ઝડપી બને છે કે દેશમાં ઉપલબ્ધ સંસાધનો જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરી શકતા નથી, ત્યારે આ સ્થિતિને વસ્તી વિસ્ફોટ કહેવામાં આવે છે. વસ્તીનો ઝડપી વિકાસ આર્થિક વિકાસ માટેના આપણા તમામ પ્રયાસોને નિરાશ કરે છે.

તાજેતરના આંકડાઓ અનુસાર, વિશ્વની કુલ વસ્તી 8 અબજથી વધુ છે. વિશ્વના સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતા દેશોમાં ચીન (143 કરોડ) પ્રથમ, ભારત (138 કરોડ) બીજા, અમેરિકા ત્રીજા, ઈન્ડોનેશિયા ચોથા અને પાકિસ્તાન પાંચમા ક્રમે છે. વસ્તી વિસ્ફોટને કારણે આજે આપણા દેશમાં ઘણી સમસ્યાઓ ઊભી થઈ છે. 1901ની વસ્તી ગણતરી મુજબ આપણા દેશની વસ્તી 23.8 કરોડ હતી જે 2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ વધીને 1.21 અબજ થઈ ગઈ છે.

વસ્તી વિસ્ફોટની અસરો

વસ્તી વિસ્ફોટને કારણે માથાદીઠ આવકમાં ઘટાડો થાય છે. બચત અને રોકાણ ઘણું ઓછું છે. જમીન પર વસ્તીનો ભારે બોજ છે. ખેતીલાયક જમીન જરૂરી માત્રામાં અનાજ ઉત્પન્ન કરી શકતી નથી. અનાજનું મર્યાદિત ઉત્પાદન અને વસ્તી વધારાને કારણે અનાજની અછતની સમસ્યા સર્જાય છે. વસ્તી વધારાને કારણે આવાસ અને શિક્ષણની સમસ્યા ઉભી થઈ રહી છે. રહેવા માટે આવાસ વિસ્તાર વધે છે, પરિણામે ખેતી અને અન્ય ઉપયોગો માટેની જમીન ઘટી રહી છે. જરૂરી માત્રામાં આરોગ્ય સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવતી નથી. વસ્તી વધારાને કારણે માંગ વધી રહી છે, વસ્તુઓ ઓછી માત્રામાં ઉપલબ્ધ થઈ રહી છે. જેના કારણે ભાવ વધી રહ્યા છે. વસ્તી વૃદ્ધિ સાથે મજૂરનો પુરવઠો વધે છે, જેના કારણે બેરોજગારીની સંખ્યામાં વધારો થાય છે. આ તમામ કારણોને લીધે દેશનો વિકાસ ઝડપી ગતિએ થતો નથી.

ભારતમાં વસ્તી વધારાના મુખ્ય કારણો

છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી, જન્મ દરની સરખામણીમાં મૃત્યુદરમાં ઘટાડો થયો છે. હાલમાં મૃત્યુ દર એક તૃતીયાંશ હોવાનો અંદાજ છે.
આપણા દેશમાં લગ્ન એક આવશ્યક પ્રક્રિયા માનવામાં આવે છે. લગ્નની આ જરૂરિયાતને કારણે વસ્તી ઝડપથી વધે છે.
આપણા દેશમાં લગ્નની ઉંમર ઓછી છે. જેના કારણે સંતાનનો સમયગાળો પણ લાંબો હોય છે, તેમજ નાની ઉંમરે લગ્ન થવાથી પરિપક્વતાના અભાવે દંપતી સમજદારીપૂર્વક નિર્ણય લઈ શકતા નથી.
હિંદુ ધર્મમાં જ્યાં પુત્ર જન્મને મોક્ષનો માર્ગ માનવામાં આવે છે, ત્યાં મુસ્લિમ ધર્મમાં સંતાન પ્રાપ્તિને ઈશ્વરની કૃપા માનવામાં આવે છે.
આપણા દેશની આબોહવા ગરમ છે. જેના કારણે ખાસ કરીને છોકરીઓ જલ્દી જ તરુણાવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે.
આપણા દેશમાં શિક્ષણનો ફેલાવો ઓછો છે. મોટાભાગના લોકો ભાગ્યવાદી છે. તેઓ બાળકોને ભગવાનની ભેટ માને છે. તેઓ જન્મ નિયંત્રણના ઉપયોગમાં માનતા નથી.