Petrol Diesel Exclusive Report: ચૂંટણીઓ આવી રહી છે. સરકારોને પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવ યાદ આવવા લાગ્યા છે. એટલા માટે નહીં કે તેઓ જનતાનું કલ્યાણ ઇચ્છે છે, પરંતુ એટલા માટે કે એક માત્ર પેટ્રોલ-ડીઝલ છે જેના ભાવ પર તરત જ અસર થાય છે અને લોકો પણ તરત જ અનુભવે છે. ભાવ ઘટે ત્યારે મત મળવાની શક્યતા વધી જાય છે.
કેન્દ્ર સરકારના પેટ્રોલિયમ મંત્રીએ ઓઈલ કંપનીઓને કહ્યું છે કે, આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં તેલની કિંમતો હવે સ્થિર છે અને કંપનીઓની ખોટ પણ પૂરી થઈ ગઈ છે, તેથી હવે ભાવ ઘટવા જોઈએ. સરકારે 2010થી પેટ્રોલ પર અને 2014થી ડીઝલની કિંમતો પર નિયંત્રણ છોડ્યું હતું અને તેલ કંપનીઓને કિંમતો નક્કી કરવાનો અધિકાર આપ્યો હતો. લોકો આ કેવી રીતે સમજે છે? જ્યારે કેન્દ્ર સરકાર દબાણ બનાવે છે ત્યારે આડકતરી રીતે જ ઓઈલ કંપનીઓ ભાવ ઘટાડે છે ત્યારે સરકારની દખલગીરી હોય છે. કંપનીઓ કહેવા માટે સંમત છે. તો પછી સરકાર માત્ર ચૂંટણી સમયે જ ભાવ અંગે કેમ વિચારે છે? આ પહેલા પણ ચૂંટણી પહેલા ભાવમાં ઘટાડો કરવામાં આવ્યો હતો. હવે ફરીથી કવાયત શરૂ થઈ છે.
ખેર, કેન્દ્ર સરકાર ધ્યાન રાખે છે. રાજ્ય સરકારોના કાનમાં કઈ સળવળાટ પણ થતો નથી. જ્યારે કંપનીઓ કિંમતો ઘટાડે છે ત્યારે પણ કેટલીક રાજ્ય સરકારો તેમની ટેક્સ ટકાવારીમાં ઘટાડો કરતી નથી. દર વખતે કેન્દ્ર દ્વારા એવું કહેવામાં આવે છે કે જો રાજ્ય સરકારો વેટમાં ઘટાડો કરે તો ભાવ ઘટાડવાનો ફાયદો બમણો થઈ શકે છે, પરંતુ રાજ્યો કોઈનું સાંભળતા નથી. જાણે તેમને જનતા સાથે કોઈ લેવાદેવા જ ન હોય! વાસ્તવમાં પેટ્રોલ અને ડીઝલ પર સરકારોને જે ટેક્સ મળે છે તે ઘણો વધારે છે. સરકારી અધિકારીઓ હંમેશા વેટ ઘટાડવાના ઈરાદાને વર્ષના નુકસાનનો મોટો આંકડો કહીને નકારી કાઢે છે. આ જ કારણ છે કે રાજ્ય સરકારો હંમેશા વેટની ટકાવારી ઘટાડવાનો ઇનકાર કરે છે. નુકસાન લોકોને થાય છે.
નવેમ્બર 2021 અને મે 2022માં આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં તેલના ભાવમાં વધારો થયો હોવા છતાં કેન્દ્ર સરકારે પેટ્રોલ અને ડીઝલ પરની ડ્યૂટીમાં ઘટાડો કર્યો હતો, પરંતુ રાજ્ય સરકારોએ વેટની ટકાવારી ન ઘટાડી હોવાથી સામાન્ય માણસને તેટલો ફાયદો થઈ શક્યો નથી. કેન્દ્રને અપેક્ષા હતી આ સમસ્યાનો કોઈક ઉકેલ હોવો જોઈએ. કેટલાક રાજ્ય તેના ટેક્સ ઘટાડે છે પરંતુ કેટલાક રાજ્યો ટેક્સ નથી ઘટાડતાં, તે યોગ્ય નથી. રાજ્યોએ પણ વેટની ટકાવારી એટલી જ ઘટાડવી જોઈએ જે રીતે કેન્દ્ર સરકાર ડ્યુટી ઘટાડે છે. જ્યાં સુધી આ બાબતોનો અમલ નહીં થાય ત્યાં સુધી ભાવમાં ઘટાડાનો સંપૂર્ણ લાભ લોકો સુધી નહીં પહોંચે.
હરદીપ સિંહ પુરી કેન્દ્રીય પેટ્રોલિયમ મંત્રી છે. તેઓ વારાણસીમાં એક રેલીમાં પહોંચ્યા હતા. પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવ પર કોઈએ તેમને પ્રશ્ન પૂછ્યો. આ અંગે હરદીપ પુરીએ કહ્યું, ‘આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં તેલના ભાવ નિયંત્રણમાં છે. ઓઈલ કંપનીઓ પણ ખોટમાંથી બહાર આવી ગઈ છે, આવી સ્થિતિમાં હું વિનંતી કરું છું કે કંપનીઓ પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવમાં ઘટાડો કરે.
હકીકતમાં, જૂન 2022માં ક્રૂડ ઓઈલ પ્રતિ બેરલની કિંમત 116 ડોલર હતી, જે ડિસેમ્બર 2022માં ઘટીને 70 ડોલર થઈ ગઈ હતી. આમ છતાં દેશની 3 સૌથી મોટી ઓઈલ કંપનીઓ ઈન્ડિયન ઓઈલ, ભારત પેટ્રોલિયમ અને હિન્દુસ્તાન પેટ્રોલિયમે 22 મે, 2022થી પેટ્રોલ ડીઝલની કિંમતોમાં કોઈ ફેરફાર કર્યો નથી.
મંતવ્ય વિશેષમાં અમે જણાવીશું કે ઓઈલ કંપનીઓ પેટ્રોલ અને ડીઝલ દીઠ લિટર દીઠ કેટલું માર્જિન લે છે? છેલ્લા 1 વર્ષમાં તેલ કંપનીઓએ કેટલું નુકસાન કર્યું?
એક લિટર પેટ્રોલ અને ડીઝલ પર ઓઈલ કંપનીઓ કેટલો નફો કમાઈ રહી છે?
આઈસીઆઈસીઆઈ સિક્યોરિટીઝના રિપોર્ટ અનુસાર, હાલમાં તેલ કંપનીઓ પ્રતિ લિટર પેટ્રોલ પર 10 રૂપિયાનો નફો કમાઈ રહી છે. આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં કાચા તેલની કિંમત ભલે નીચે આવી હોય, પરંતુ પેટ્રોલ અને ડીઝલની છૂટક કિંમતોમાં કોઈ ઘટાડો થયો નથી. આની પાછળ ઓઈલ કંપનીઓ બે દલીલો આપી રહી છે…
હાલમાં, ઓઇલ કંપનીઓને ડીઝલ દીઠ 6.5 રૂપિયાનું નુકસાન થઈ રહ્યું છે, જે તેઓ પેટ્રોલના વધેલા ભાવથી મેનેજ કરી રહી છે.
માર્ચ 2022માં જ્યારે ક્રૂડ ઓઈલની કિંમત સૌથી વધુ $140 પ્રતિ બેરલ હતી. કંપનીઓને એક લિટર પેટ્રોલ પર 17.4 રૂપિયા અને ડીઝલ પર 27.7 રૂપિયાનું નુકસાન વેઠવું પડ્યું હતું. ત્યારબાદ પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવમાં વધારો કરવામાં આવ્યો ન હતો. હાલમાં આ જ ખોટની ભરપાઈ કરવામાં આવી રહી છે.
ત્રણેય કંપનીઓ ઈન્ડિયન ઓઈલ, ભારત પેટ્રોલિયમ અને હિન્દુસ્તાન પેટ્રોલિયમે એપ્રિલથી સપ્ટેમ્બર 2022 વચ્ચે 21,201 કરોડ રૂપિયાની ખોટ નોંધાવી હતી. જો કે, ઑક્ટોબરથી ડિસેમ્બર વચ્ચે ઈન્ડિયન ઓઈલને 2,400 કરોડ રૂપિયા, ભારત પેટ્રોલિયમને 1,800 કરોડ રૂપિયા અને હિન્દુસ્તાન પેટ્રોલિયમને 800 કરોડ રૂપિયાનો ફાયદો આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં તેલના ભાવમાં ઘટાડો થયા બાદ થયો હતો.
આઈસીઆઈસીઆઈ સિક્યોરિટીઝે દાવો કર્યો છે કે ઓઈલ કંપનીઓએ ડિસેમ્બર 2022 સુધીમાં તેમની ખોટની ભરપાઈ કરી લીધી છે. આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં ક્રૂડ ઓઈલની કિંમત કોરોના મહામારી અને રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની સીધી અસર આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં ક્રૂડ ઓઈલની કિંમતો પર પડી છે. ફેબ્રુઆરી 2022માં રશિયાએ યુક્રેન પર હુમલો કર્યો હતો. તેના એક મહિના બાદ માર્ચ 2022માં ક્રૂડ ઓઈલની કિંમત પ્રતિ બેરલ 140 ડોલર સુધી પહોંચી ગઈ હતી. જે છેલ્લા 14 વર્ષમાં સૌથી વધુ હતી.
પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવ વધારામાં સૌથી મોટી ભૂમિકા કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોના ટેક્સની છે. કેન્દ્ર સરકાર પેટ્રોલ અને ડીઝલ પર જે ટેક્સ લે છે તેને એક્સાઈઝ ડ્યુટી કહેવાય છે અને રાજ્ય સરકાર જે ટેક્સ લે છે તેને વેટ અથવા સેલ્સ ટેક્સ કહેવાય છે. પેટ્રોલ અને ડીઝલ પરના ટેક્સમાંથી કેન્દ્ર અને રાજ્ય બંનેને ઘણી કમાણી થાય છે. જો કે, છેલ્લા 7 વર્ષો દરમિયાન, આ કરમાંથી કેન્દ્રની કમાણી રાજ્યોની તુલનામાં અનેક ગણી વધી છે. 2014માં કેન્દ્ર સરકાર પેટ્રોલ પર 9.48 રૂપિયા પ્રતિ લિટરની એક્સાઈઝ ડ્યૂટી વસૂલતી હતી, જે 16 જૂન 2020ના રોજ વધીને 32.98 રૂપિયા થઈ ગઈ હતી, હાલમાં તે 19.9 રૂપિયા પ્રતિ લિટર છે. બીજી તરફ, 2014માં કેન્દ્ર સરકારે ડીઝલ પર 3.56 રૂપિયા પ્રતિ લીટરની એક્સાઇઝ ડ્યુટી લાદી હતી, જે 16 જૂન 2020ના રોજ વધીને 31.83 રૂપિયા થઈ હતી અને હાલમાં 15.8 રૂપિયા છે.
2014-15માં કેન્દ્રને પેટ્રોલ અને ડીઝલ પરની એક્સાઈઝ ડ્યુટીમાંથી 1.15 લાખ કરોડની કમાણી થઈ હતી, જ્યારે રાજ્યોએ ઈંધણ પરના ટેક્સમાંથી રૂ. 1.37 લાખ કરોડની કમાણી કરી હતી. તે જ સમયે, 2021-22 સુધીમાં, કેન્દ્રની કમાણી વધીને 2.62 લાખ કરોડ રૂપિયા અને રાજ્યોની કમાણી 1.89 લાખ કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ. ખાસ કરીને કોરોના સમયગાળાની શરૂઆતથી, કેન્દ્રએ પેટ્રોલ અને ડીઝલ પરની એક્સાઇઝ ડ્યુટીમાં નોંધપાત્ર વધારો કર્યો છે. ફેબ્રુઆરી 2020 થી મે 2020 સુધીના 4 મહિનાની અંદર, કેન્દ્રએ પેટ્રોલની એક્સાઇઝ ડ્યૂટીમાં 13 રૂપિયા પ્રતિ લિટર અને ડીઝલની એક્સાઇઝ ડ્યૂટીમાં 16 રૂપિયા પ્રતિ લિટરનો વધારો કર્યો હતો.
જૂન 2010 સુધી સરકાર પેટ્રોલની કિંમત નક્કી કરતી હતી અને દર 15 દિવસે તેમાં ફેરફાર થતો હતો. 26 જૂન, 2010 પછી સરકારે પેટ્રોલના ભાવ નક્કી કરવાનું કામ તેલ કંપનીઓ પર છોડી દીધું. આવી જ રીતે ઓક્ટોબર 2014 સુધી સરકાર ડીઝલના ભાવ નક્કી કરતી હતી પરંતુ 19 ઓક્ટોબર 2014થી સરકારે આ કામ ઓઈલ કંપનીઓને સોંપી દીધું. ઓઈલ કંપનીઓ આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં ક્રૂડ ઓઈલની કિંમત, એક્સચેન્જ રેટ, ટેક્સ, પેટ્રોલ-ડીઝલના ટ્રાન્સપોર્ટેશન ખર્ચ અને બીજી ઘણી બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને પેટ્રોલ-ડીઝલની કિંમત રોજ નક્કી કરે છે.
ડિસેમ્બર 2022માં ભારતીય તેલ કંપનીઓએ રશિયા પાસેથી સૌથી વધુ ક્રૂડ ઓઈલ ખરીદ્યું છે. અગાઉ ઓક્ટોબર અને નવેમ્બરમાં પણ સૌથી વધુ તેલ રશિયાથી ભારતમાં આવતું હતું. એનર્જી કાર્ગો ટ્રેકર વોર્ટેક્સા અનુસાર, ભારતે ડિસેમ્બરમાં રશિયા પાસેથી દરરોજ સરેરાશ 11.9 લાખ બેરલ ક્રૂડ ઓઈલ ખરીદ્યું હતું. આના એક વર્ષ પહેલા ડિસેમ્બર 2021માં ભારત રશિયા પાસેથી દરરોજ માત્ર 36,255 બેરલ તેલ ખરીદતું હતું. એટલે કે રશિયા પાસેથી તેલની ખરીદી એક વર્ષમાં લગભગ 32 ગણી વધી છે.
ભારત હવે તેની જરૂરિયાતના 25% તેલ રશિયા પાસેથી આયાત કરે છે. માર્ચ 2022 સુધી, ભારત રશિયા પાસેથી તેની જરૂરિયાતનો ખૂબ જ નાનો ભાગ ખરીદતું હતું, પરંતુ એપ્રિલથી પરિસ્થિતિ બદલાવા લાગી. ઓક્ટોબરમાં રશિયાએ ભારતને તેલ વેચવાના મામલે ઈરાક અને સાઉદી અરેબિયાને પાછળ છોડી દીધા હતા. ડિસેમ્બર 2022 માં, આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં કાચા તેલની કિંમત બેરલ દીઠ 70 ડોલર હતી. તે જ સમયે, ફાઇનાન્સિયલ ટાઇમ્સે તેના અહેવાલમાં દાવો કર્યો છે કે રશિયા ભારતને લગભગ 60 ડોલર પ્રતિ બેરલના ભાવે તેલ વેચી રહ્યું છે.
હવે સવાલ એ છે કે કેન્દ્ર સરકાર ઍક્સાઇઝ ડ્યૂટીના નામ પર કેટલા પૈસા વસૂલે છે?
વર્તમાન સમયમાં પેટ્રોલ પર 32.90 રૂપિયા પ્રતિલિટર ઍક્સાઇઝ ડ્યૂટી લાગે છે. વર્ષ 2014થી લઈને 2021 સુધી પેટ્રોલ અને ડીઝલની ઍક્સાઇઝ ડ્યૂટીને કેન્દ્ર સરકારે 300 ટકા વધારી છે. આ તથ્ય આ જ વર્ષે કેન્દ્ર સરકારે લોકસભામાં જણાવ્યું હતું. ઇન્ડિયન ઑઇલ કૉર્પોરેશનની વેબસાઇટ પર દિલ્હીમાં પેટ્રોલના ભાવની વિગતો આપવામાં આવી છે. તેનાથી સરળતાથી સમજી શકાય છે કે કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારમાંથી કોણ જનતા પાસેથી કેટલો ટૅક્સ વસૂલે છે. 16 જુલાઈ, 2021થી લાગુ આ આંકડા દર્શાવે છે કે પેટ્રોલની મૂળ કિંમત 41 રૂપિયા પ્રતિલિટર છે. તેમાં ફ્રેઇટ ચાર્જ 0.38 રૂપિયા પ્રતિલિટર લાગે છે. તેમાં 32.90 રૂપિયા ઍક્સાઇઝ ડ્યૂટી જે કેન્દ્ર સરકારના ખાતામાં જાય, તે લાગે છે. તથા 3.85 રૂપિયા ડીલરનો નફો ગયો છે. હવે આના પર દિલ્હી સરકાર તરફથી નક્કી કરાયેલો 23.43 રૂપિયાનો વેટ લાગે છે અને આ રીતે દિલ્હીમાં પેટ્રોલની કુલ કિંમત 101.54 રૂપિયા પ્રતિ લિટર થઈ ગઈ.
26 જુલાઈના રોજ કેન્દ્રીય મંત્રી હરદીપ સિંહ પુરીએ લોકસભામાં જણાવ્યું કે સૌથી વધુ વેટ મધ્ય પ્રદેશ સરકાર પેટ્રોલ પર લે છે. જે 31.55 રૂપિયા પ્રતિલિટર છે. જ્યારે ડીઝલ પર સૌથી વધુ વેટ રાજસ્થાન સરકાર લે છે જે 21.82 રૂપિયા પ્રતિલિટર છે. એટલે કે રાજ્ય સરકાર સૌથી વધુ વેટ પેટ્રોલ પર લગાવી રહી છે, એ પણ કેન્દ્ર સરકારની ઍક્સાઇઝ ડ્યૂટી કરતા ઓછો છે.
સૌથી ઓછો વેટ લગાવનાર આંદામાન નિકોબાર દ્વીપસમૂહ છે, જ્યાં પેટ્રોલ પર 4.82 રૂપિયા પ્રતિલિટર અને ડીઝલ પર 4.74 પ્રતિલિટર વેટ લાગે છે. રાજ્ય સરકારો વેટ સાથે સાથે કેટલીક વાર અન્ય ટૅક્સ પણ જોડે છે જેને ગ્રીન ટૅક્સ, ટાઉન રેટ ટૅક્સ જેવા નામો આપવામાં આવે છે. ગુજરાતની વાત કરીએ તો ગુજરાત સરકાર પેટ્રોલ અને ડીઝલ પર 21 ટકા જેટલો ટેક્સ લે છે. આ ટેક્સમાં 17 ટકા વેટ અને 4 ટકા સેસનો સમાવેશ થાય છે. પેટ્રોલ અને ડીઝલ કેન્દ્ર સરકાર રાજ્ય સરકાર બંને માટે કમાણીનો મોટો સ્રોત હોય છે.
પેટ્રોલિયમ મંત્રીએ તો વાત કરી કે હવે પેટ્રોલ ડીઝલના ભાવ ઘટાડો પરંતુ પેટ્રોલિયમ કંપનીઓ ભાવ ઘટાડે છે કે કેમ, તે તો જોવું રહ્યું…
આ પણ વાંચો: the reason … !!/ઓહ! તો આ કારણે માથા પર ઉગે છે, કાળા, સફેદ અને ભૂખરા વાળ..
