- સ્વતંત્રતા પછી, ગુજરાત રાજ્ય બોમ્બે રાજ્યનો એક ભાગ હતું
- 1 મે, 1960 ના રોજ, પુનર્ગઠનમાં અલગ રાજ્યની રચના કરવામાં આવી
- ગુજરાત રાજ્ય બનાવવાનો શ્રેય ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકને જાય છે
- મહાગુજરાત આંદોલન પછી ગુજરાત રાજ્યની રચના થઈ
1 મે 1960 ના રોજ, ગુજરાત રાજ્ય બોમ્બે રાજ્યમાંથી અલગ થયું. તેની સાથે જ દેશના નકશામાં મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય પણ અસ્તિત્વમાં આવ્યું. મહાગુજરાત ચળવળ બાદ ગુજરાત રાજ્યની રચનાનો માર્ગ મોકળો થયો હતો. આનો શ્રેય ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકને જાય છે. તેઓ લોકોમાં ઈન્દુ ચાચાના નામથી પ્રખ્યાત કેમ હતા.જુઓ વિશેષ અહેવાલ
આઝાદીના થોડા વર્ષો બાદ જ અલગ ગુજરાત રાજ્યની માંગ ઉભી થવા લાગી. વર્ષ 1955-56ની આસપાસ આ માંગે વેગ પકડ્યો. ત્યારે જવાહરલાલ નહેરુ કેન્દ્રમાં વડાપ્રધાન હતા. શરૂઆતમાં તેમણે આ માગણીની અવગણના કરી હતી, પરંતુ જ્યારે ગુજરાતમાં અલગ રાજ્યની માગણી વધુ ઉગ્ર બની ત્યારે કેન્દ્ર અને તત્કાલિન બોમ્બે રાજ્યની સરકારે આ માગણી સ્વીકારવી પડી હતી. આ સાથે 1 મેથી બંને રાજ્યો અસ્તિત્વમાં આવ્યાં. જે ભાગમાં ગુજરાતી ભાષા બોલવામાં આવતી હતી. તેને ગુજરાતનો એક ભાગ બનાવવામાં આવ્યો અને તે ભાગ જે મરાઠી બોલતો હતો. તેને મહારાષ્ટ્રમાં રખાયો હતો.
- વર્ષ 1955માં અલગ ગુજરાત રાજ્યની માંગ ધીમે ધીમે વેગ પકડતી ગઈ.
- ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકે ઓગસ્ટ 1956માં મહાગુજરાત ચળવળ શરૂ કરી હતી.
- 1 મે 1960 ના રોજ, બોમ્બે રાજ્યમાંથી ગુજરાત-મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય બનાવવામાં આવ્યું હતું.
1 લી મે ગુજરાતનો સ્થાપના દિવસ છે. મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત રાજ્યની અલગ રચના ઈ.સ. 1960માં મુંબઈના દ્રીભાષી રાજ્યનું વિભાજન કરીને કરવામાં આવી હતી સામાન્ય રીતે નવા રાજ્યનું ઉદઘાટન રાષ્ટ્રપતિ કે વડાપ્રધાન કે એવા કોઈ પદવીધારીના હાથે થતું હોય છે. પરંતુ ગુજરાતે નવી પ્રથા પાડી. તેણે પોતાના નવા રાજ્યનું ઉદઘાટન મૂક્સેવક રવિશંકર મહારાજના હાથે કરાવ્યું. 1મે 1960 ના રોજ રવિશંકર મહારાજે સાબરમતી આશ્રમ અમદાવાદ ખાતે નવા ગુજરાત રાજ્યનો મંગળ પ્રારંભ કરાવી આશીર્વચન પાઠવ્યા હતા.ગુજરાતના પ્રથમ રાજ્યપાલ તરીકે મહેંદી નવાજ જંગ તથા મુખ્યમંત્રી તરીકે ડો.જીવરામ મહેતાએ કાર્યભાર સંભાળ્યો અને અમદાવાદ રાજ્યની પ્રથમ રાજધાની બન્યું. બે વર્ષ પહેલા રાજ્યમાં જ્યારે પ્રથમ વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ હતી, ત્યારે કોંગ્રેસે 15 સભ્યોની વિધાનસભામાં 113 બેઠકો જીતી હતી. સ્વતંત્ર પાર્ટીને 26, પ્રજા સમાજવાદી પાર્ટીને 7 અને નૂતન મહાગુજરાત પરિષદને માત્ર 1 બેઠક મળી છે. પાર્ટીને 7.74 ટકા વોટ મળ્યા હતા.ગુજરાત રાજ્યના બિલ્ડર ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકની પાર્ટી જનતા પરિષદને સફળતા મળી ન હતી. આઝાદીની ચળવળ સાથે સંકળાયેલા યાજ્ઞિક અમદાવાદમાંથી અનેક વખત લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા.
ગુજરાતના વરિષ્ઠ સમાજશાસ્ત્રી ડૉ. જયેશ શાહ કહે છે કે ગુજરાતે છેલ્લા છ દાયકામાં વિકાસની લાંબી મજલ કાપી છે. આજે દેશના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ગુજરાતના છે. આ પહેલા મોરારજી દેસાઈ ગુજરાતી દેશના વડાપ્રધાન બન્યા હતા. ગાંધી અને પટેલની આ જમીનને અલગ રાજ્ય અપાવવાનો શ્રેય ઈન્દુ કાકાને જાય છે. તેઓ એક આંદોલનકારી તરીકે સફળ રહ્યા હતા, પરંતુ જ્યારે તેઓ રાજકારણમાં આવ્યા ત્યારે તેઓ પોતે જીત્યા હતા પરંતુ તેમની પાર્ટીને વધુ સફળતા મળી ન હતી.
જૂના દ્વિભાષી રાજ્ય મુંબઇમાં મોરારજી દેસાઇએ ત્રણ ભૌગોલિક એકમ સૂચવ્યા હતા. જેમાં ગુજરાતી ભાષીઓનું કચ્છ-કાઠિયાવાડ સહિતનું ગુજરાત, મરાઠી ભાષીઓનું મહારાષ્ટ્ર અને મુંબઇ શહેર. જેમાં કેટલાક ધનિકોને બાદ કરતાં મુંબઇને ગુજરાતમાં લેવું જોઇએ એવી વ્યાપક માગણી કે લાગણી ન હતી. એવી જ રીતે અલગ ગુજરાત માટેની લડાઇ પ્રમાણમાં સ્પષ્ટ અને લાંબી દલીલબાજી વિનાની હતી. પણ મરાઠીભાષીઓની લડાઇ વધારે અટપટી હતી. તેમને ફક્ત મરાઠીભાષીઓનું મહારાષ્ટ્ર જ નહીં, મુંબઇ સહિતનું મહારાષ્ટ્ર મેળવવાનું હતું.
ગુજરાતને અલગ મહારાષ્ટ્ર અને અલગ મુંબઇનું અસ્તિત્ત્વ સ્વીકારતો કાયદો પણ 1956માં સંસદમાં પસાર થઇ ચૂક્યો હતો અને અમદાવાદમાં ગુજરાતનું પાટનગર તથા સચિવાલય બનાવવા માટે મુંબઇથી પ્રધાનોની અવરજવર શરૂ થઇ ગઇ હતી. તેમજ લોહી રેડ્યા વિના અલગ ગુજરાત મળી ગયાનો આનંદોત્સાહ ગુજરાતમાં ફેલાયો હતો. ગુજરાતી અને કચ્છી બોલનારા લોકોનું એક અલગ રાજ્ય હોય તેવી માંગ સાથે મહાગુજરાત આંદોલન થયું. અમદાવાદ ખાતે થયેલા આ આંદોલનમાં અમુક વિદ્યાર્થીઓએ પોતાનો જીવ પણ ગુમાવ્યો.
1956માં મહાગુજરાત ચળવળ પછી ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકની લોકપ્રિયતાનો અંદાજ એ વાત પરથી લગાવી શકાય છે કે એક વખત પંડિત જવાહરલાલ નહેરુને અમદાવાદમાં સભા કરવી પડી હતી. તેઓ વડાપ્રધાન હતા અને બોમ્બે સ્ટેટની કમાન સીએમ તરીકે મોરારજી દેસાઈના હાથમાં હતી, પરંતુ અલગ રાજ્યની ચળવળ ચલાવી રહેલા ઇન્દુચાચાએ મહાગુજરાત આંદોલન દરમિયાન પોલીસ ફાયરીંગમા બે યુવકોના મોતથી જ્યારે અમદાવાદમાં ભારે તણાવની સ્થિતી હતી ત્યારે જ મોરારજી દેસાઇએ અમદાવાદ ખાતે લાલ દરવાજા વિસ્તારમાં ઉપવાસ પર ઉતરવાની જાહેરાત કરી. અને એવી ભીતી સેવાઇ રહી હતી કે જો મોરારજી દેસાઇના ઉપવાસ વખતે મોટી સંખ્યામા લોકો વિરોધ પ્રદર્શનમા જોડાશે તો મોટાપાયે હિંસા થશે એટલે ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકે નેહરુની સભા પહેલાં અમદાવાદમાં જનતા કર્ફ્યુની જાહેરાત કરી હતી. તેની એટલી અસર થઈ કે લોકો નહેરુની સભામાં હાજર નહોતા રહ્યા. આ પછી નેહરુને લોકોની જનભાવનાનો અહેસાસ થયો અને પછી 1 મે, 1960ના રોજ તેમણે ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર રાજ્યોની રચનાની માંગ સ્વીકારી.
22 ફેબ્રુઆરી, 1892ના રોજ નડિયાદમાં જન્મેલા ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકનું ગુજરાત રાજ્યની રચનાના 12 વર્ષ પછી 17 જુલાઈ, 1972ના રોજ અવસાન થયું. ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકે તેમના જીવનના છેલ્લા 82 દિવસોમાં મૃત્યુ સામે લડત આપી હતી. તેમના મગજમાં રક્તસ્ત્રાવ થયો હતો. તે મૃત્યુ સુધી લડતા રહ્યા અને અંતે તેમનું મૃત્યુ થયું. મહાગુજરાત આંદોલનની ચળવળ સમયે પોતાની પાસેની ઝોળીમાં સીંગ-ચણા લઈને રાતદિવસ જોયાં વિના ગુજરાતને અલગ અસ્તિત્વની ઓળખ આપનારાં ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકે કહ્યું હતું કે ‘હું તો પગથી પર જીવતો આદમી છું. સાચી ઉન્નતિ અને શાંતિ માટે જીવીશ અને મરીશ તો પણ કાર્ય કરતાં કરતાં જ.
આ પહેલા તેણે પોતાની આખી પ્રોપર્ટી ગુજરાતના નામે કરી દીધી હતી. અલગ રાજ્યની સ્થાપના પછી, ગુજરાત રાજ્ય તેનો સ્થાપના દિવસ 1 મે ના રોજ ઉજવે છે. ગુજરાત રાજ્યની સ્થાપના માટે સંસદમાં બોમ્બે પુનર્ગઠન કાયદો પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યાર બાદ ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રની સ્થાપના થઈ. 1 મેના રોજ મહારાષ્ટ્રની રચના થઈ હતી. બીજા દિવસે 2 મે 1960ના રોજ ગુજરાતની રચના થઈ હતી. બાદમાં બંને રાજ્યોના સ્થાપના દિવસની ઉજવણી એક જ દિવસે કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો.
આ પણ વાંચો:મહેસાણાના બાસણા ગામમાં યુવતીની હત્યાનો ભેદ ઉકેલાયો,મોબાઈલે ખોલ્યા રહસ્યો
આ પણ વાંચો:બ્રેઇન સ્ટ્રોકનો ભોગ બનેલા CMના પુત્ર અનુજ પટેલને મુંબઈની હિંન્દુજા હોસ્પિટલમાં ખસેડાશે
આ પણ વાંચો:શું છે ગુજરાત દિવસનો ઇતિહાસ અને મહત્વ? ગુજરાત દિવસના ગર્ભમાં છુપાયેલી કેટલીક રસપ્રદ બાબતો જાણો!
આ પણ વાંચો:દારૂડીયાએ પોલીસને કહ્યું ધંધે લાગી જઇશ,પોલીસે એવુ કર્યું કે દારૂડીયાએ હાથ જોડયા,વાંચો….
