અમર જવાન જ્યોતિને ઈન્ડિયા ગેટથી નેશનલ વોર મેમોરિયલ પાસે સળગતી જ્યોતિ તરફ ખસેડવાના નિર્ણયની દેશભરમાં ચર્ચા થઈ રહી છે. કોંગ્રેસ અને વિપક્ષી દળોએ આનો વિરોધ કર્યો છે, જ્યારે ભાજપ અને તેના સમર્થકોએ આરોપ લગાવ્યો છે કે રાહુલ ગાંધી સહિત તમામ વિરોધ કરી રહેલા નેતાઓ અમર જવાન જ્યોતિના સ્થળાંતર અંગે ખોટી રીતે પ્રચાર કરી રહ્યા છે. દરમિયાન, 1965 અને 1971માં સહભાગીઓ પણ ચુકાદા માટે સંમત થયા નથી. કેટલાક ભૂતપૂર્વ સૈનિકોએ શું કહ્યુંઆવો જાણીએ….
અમર જવાન જ્યોતિ 1971ના યુદ્ધ પછી અસ્તિત્વમાં આવી. આ ફક્ત તે બહાદુર સૈનિકોને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા માટે છે જેમણે આપણા ભવિષ્ય માટે તેમના વર્તમાનનું બલિદાન આપ્યું. આ આપણા સૈનિકોને સન્માન આપવાનું છે. વર્તમાન સરકાર તેને ભેળવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે, કારણ કે તે તેમના વિરોધ પક્ષોએ રચી હતી. જેનું ઉદ્ઘાટન તત્કાલિન વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ કર્યું હતું. જો માત્ર આ વિચારને ધ્યાનમાં રાખીને જ આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હોય તો તે ખૂબ જ દુઃખની વાત છે. કર્નલ દિનેશ સિંહ (નિવૃત્ત)
રાષ્ટ્રીય યુદ્ધ સ્મારક અને અમર જવાન ખાતે જ્યોતને સતત પ્રજ્વલિત રાખી શકાય છે. એકને ઓલવીને બીજામાં ભળવું એવું કંઈ ન હોવું જોઈએ. અમર જવાન જ્યોતિ પોતાનામાં એક પ્રતીક છે. તે જ્યોતને ઓલવવાનો કોઈ અર્થ નથી, કારણ કે તે આપણા ઇતિહાસનો એક ભાગ છે. ઈન્ડિયા ગેટ બ્રિટિશ સંસ્થાનવાદી માળખાંમાંથી એક હોઈ શકે છે, પરંતુ વિવિધ યુદ્ધોમાં પોતાનો જીવ બલિદાન આપનારા સૈનિકોના નામ ભારતીયો છે. અમર જવાન જ્યોતિ 1971ના યુદ્ધ માટે ખાસ બનાવવામાં આવી હતી. તમે અહીંથી 1971ના યુદ્ધની યાદને ભૂંસી નહીં શકો. કર્નલ રાજેન્દ્ર ભાદુરી (નિવૃત્ત)
નિવૃત્ત કર્નલ ભાદુરી કહે છે – વર્ષોથી બળતી જ્યોતને ઓલવવાનું કારણ શું છે. સોવિયેત દેશોમાં સમાન જ્વાળાઓ હતી જેને ઓલવી નાખવામાં આવી હતી. કારણ કે ભૂતપૂર્વ સોવિયત સંઘના દેશો જૂના સોવિયેત વારસા સાથે ઓળખવા માંગતા ન હતા. પરંતુ ભારતમાં શું તર્ક છે. અમારી પાસે સોવિયેટ્સ જેવો કોઈ વારસો નથી. આપણે અહીં બે જ્વાળાઓ ધરાવી શકીએ છીએ. જ્યાં સુધી આ સરકાર જૂના વારસાને ભૂંસી નવો બનાવવાનો પ્રયાસ નહીં કરે ત્યાં સુધી મને કોઈ તર્ક દેખાતો નથી.
2019માં સરકારે કહ્યું હતું- બુઝાશે નહીં, ત્રણ વર્ષમાં શું બદલાયું છે
કર્નલ ભાદુરી કહે છે કે થોડા વર્ષો પહેલા 2019માં આ સરકારે સત્તાવાર રીતે કહ્યું હતું કે અલગ રાષ્ટ્રીય યુદ્ધ સ્મારક હોવા છતાં અમર જવાન જ્યોતિ બંધ કરવામાં આવશે નહીં. છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં શું બદલાયું છે? એવી દલીલ કરી શકાય નહીં કે ગેસનો બગાડ થઈ રહ્યો છે. જ્યોતિ (જ્યોત) વિના ઈન્ડિયા ગેટ પર હવે અમર જવાન સ્મારકનું શું મહત્વ છે? તે સંપૂર્ણપણે તેનું મહત્વ ગુમાવે છે. દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રીય યુદ્ધ સ્મારક બનાવવામાં આવ્યું છે, તો શું રેઝાંગ લા વોર મેમોરિયલ તોડી પાડવામાં આવ્યું હતું?
રાષ્ટ્રીય યુદ્ધ સ્મારકમાં તમામ સૈનિકોના નામ લખેલા છે, તો શું તેઓ દેશભરના અન્ય તમામ યુદ્ધ સ્મારકો તોડી પાડવામાં આવશે? છેવટે, જ્યોત ભળવાનો તર્ક શું છે? જો આ રાજકારણ છે તો તે શરમજનક છે. મને ખબર નથી કે આ વિચાર કોને આવ્યો. શું થઈ રહ્યું છે તે પચાવવું મુશ્કેલ છે.
જ્યોત યુદ્ધ દરમિયાન મૃત્યુ પામેલા તમામ સૈનિકોના યોગદાનની યાદ અપાવે છે. તે વિશ્વ યુદ્ધ દરમિયાન ભારતીય સેનાના યોગદાનને શ્રદ્ધાંજલિ છે. એક રીતે, તે વૈશ્વિક યુદ્ધોમાં અને 1971ના યુદ્ધ દરમિયાન ભારતીય સૈનિકોના યોગદાનનું પ્રતીક છે. નેશનલ વોર મેમોરિયલની સ્થાપના સાથે સરકારે બંનેને અલગ કરી દીધા છે. હવે માત્ર નેશનલ વોર મેમોરિયલમાં જ જ્યોત પ્રગટાવવામાં આવશે. હું આ સાથે સહમત નથી. તમે ઇતિહાસ કાઢી શકતા નથી. હકીકત એ છે કે તેઓ પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ અને બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન આપેલા યોગદાન હતા. લડનારા સૈનિકો તમામ વર્ગ, જાતિ, સંપ્રદાય, પ્રદેશના હતા. ભારતીય વાયુસેનાના ભૂતપૂર્વ અધિકારી તરીકે હું આ નિર્ણય સાથે સહમત નથી. નવા યુદ્ધ સ્મારક અને અન્ય ઈન્ડિયા ગેટ પર જ્યોતિ ચાલુ રાખવો જોઈએ. કારણ કે અમર જવાન જ્યોતિનું નવું યુદ્ધ સ્મારક સ્થપાયું તેના 70 વર્ષ પહેલાનું પોતાનું મહત્વ છે. એર વાઇસ માર્શલ કપિલ કાક (નિવૃત્ત)
એર વાઇસ માર્શલ મનમોહન બહાદુર (નિવૃત્ત) કહે છે કે ઇન્ડિયા ગેટ પર સળગતી જ્યોત ઐતિહાસિક નથી, પરંતુ રાષ્ટ્ર નિર્માણના પ્રતીકોનું અમૂર્ત મૂલ્ય છે. 1971ના યુદ્ધની આસપાસ એક પેઢી ઉછરી હતી. આ દૂર કરવાથી આપણે બધા વ્યક્તિગત રીતે આપણા જીવનનો એક ભાગ ગુમાવીશું. તેમણે કહ્યું કે કોમનવેલ્થ ગ્રેવ્સ કમિશન વિશ્વ યુદ્ધ I અને બીજા વિશ્વ યુદ્ધમાં મૃત્યુ પામેલા સૈનિકોની વિશ્વભરમાં કબરોની જાળવણી કરે છે. તે આમ કરવાનું ચાલુ રાખશે. અફસોસની વાત છે કે પ્રતિષ્ઠિત ઈન્ડિયા ગેટ પર આપણી ‘શાશ્વત જ્યોત’ બુઝાઈ રહી છે. તેની સાથે એક પેઢી ઉછરી છે. કેવો દુઃખદ દિવસ!
અમર જવાન જ્યોતિ: જાણો સંપૂર્ણ ઇતિહાસ
અમર સૈનિકોની શહાદતને શ્રદ્ધાંજલિ આપતું આ સ્મારક હવે રાષ્ટ્રીય યુદ્ધ સ્મારકમાં મર્જ કરવામાં આવી રહ્યું છે. અમર જવાન જ્યોતિ એ હજારો ન ગાયબ સૈનિકોની યાદ અપાવે છે જેમણે ભારત માતા માટે પોતાનો જીવ આપી દીધો, તેમ છતાં વિશ્વને તેમના વિશે ખબર ન હતી. આ સ્મારક 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ દરમિયાન ભારતીય સશસ્ત્ર દળોના શહીદ અને અજાણ્યા સૈનિકોની યાદમાં બનાવવામાં આવ્યું હતું.
અમર જવાન જ્યોતિ સ્થળ પર શું છે?
અમર જવાન જ્યોતિ પાસે માર્બલ પ્લેટફોર્મ છે. અમર જવાન (અમર સૈનિક) સ્મારકની ચારે બાજુ સોનામાં લખાયેલું છે. આ તે છે જ્યાં એક સેલ્ફ-લોડિંગ રાઈફલ તેના બેરલ પર અજાણ્યા સૈનિકના હેલ્મેટ સાથે ભરાવેલી છે. ચાર ભઠ્ઠીઓ સાથે બંધાયેલ આસન છે, જેમાંથી એક સતત સળગતી જ્યોત ધરાવે છે.
અમર જવાન જ્યોતિનું ઉદ્ઘાટન ક્યારે થયું હતું?
અમર જવાન જ્યોતિ મેમોરિયલ ડિસેમ્બર 1971માં બાંધવામાં આવ્યું હતું અને 1972માં ઈન્દિરા ગાંધીએ તેનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું.
તેનો ઈતિહાસ શું છે?
વાસ્તવમાં, ઈન્ડિયા ગેટ જ્યાં અમર જવાન જ્યોતિ મેમોરિયલ આવેલું છે તે મૂળ રૂપે વર્ષ 1921માં બાંધવામાં આવ્યું હતું. ઈન્ડિયા ગેટનું નિર્માણ એડવિન લ્યુટિયન દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. આ પછી 1971માં ઈન્ડિયા ગેટ પર અમર જવાન જ્યોતિનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. 3 ડિસેમ્બર 1971 થી 16 ડિસેમ્બર 1971 (ઢાકાનું પતન) દરમિયાન પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં મુક્તિ યુદ્ધ દરમિયાન ભારતનો પાકિસ્તાન સાથે (1971નું ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ) લશ્કરી મુકાબલો થયો હતો. બાંગ્લાદેશના નિર્માણમાં ભારતને મદદ કરવામાં આવી હતી જે દરમિયાન ઘણા ભારતીય સૈનિકોએ જીવ ગુમાવ્યો હતો. ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ પછી, ઈન્દિરા ગાંધી (તત્કાલીન ભારતના વડા પ્રધાન) દ્વારા મૃત અને અજાણ્યા સૈનિકોની યાદમાં ઈન્ડિયા ગેટની નીચે અમર જવાન જ્યોતિ બનાવવામાં આવી હતી. 26 જાન્યુઆરી 1972 (ભારતનો 23મો પ્રજાસત્તાક દિવસ), સ્મારકનું સત્તાવાર રીતે ઈન્દિરા ગાંધી દ્વારા ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું.
અમર જવાન જ્યોતિને દર વર્ષે નમન કરવામાં આવે છે
1972 થી, દર વર્ષે પ્રજાસત્તાક દિવસ પર (પ્રજાસત્તાક દિવસની પરેડ પહેલા), રાષ્ટ્રપતિ, વડા પ્રધાન, હવાઈ દળના વડા, નૌકાદળના વડા, આર્મી સ્ટાફ અને મહાનુભાવો અહીં આવતા હતા અને અમર શહીદોને શ્રદ્ધાંજલિ આપતા હતા. અમર જવાન જ્યોતિને માળા પહેરાવીને તે સૈનિકોને યાદ કરવામાં આવે છે. આ પ્રથા 2019 સુધી ચાલુ રહી.
પણ હવે પ્રથા બદલાઈ ગઈ છે
વર્ષ 2019માં પીએમ નરેન્દ્ર મોદીની આગેવાની હેઠળની કેન્દ્ર સરકારે નેશનલ વોર મેમોરિયલનું નિર્માણ કરાવ્યું હતું. પીએમ મોદીએ આ રાષ્ટ્રીય યુદ્ધ સ્મારકનું ઉદ્ઘાટન કર્યું. યુદ્ધ સ્મારકનું નિર્માણ ફેબ્રુઆરી 2019 માં પૂર્ણ થયું હતું અને 25 ફેબ્રુઆરીના રોજ નરેન્દ્ર મોદીએ તેનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. અહીં પણ શહીદોની સ્મૃતિમાં અમર જવાન જ્યોતિ દ્વારા જ્યોત પ્રગટાવવામાં આવી હતી.
2020 થી, ભારતના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ પ્રજાસત્તાક દિવસના અવસર પર ઇન્ડિયા ગેટને બદલે રાષ્ટ્રીય યુદ્ધ સ્મારક પર પુષ્પાંજલિ અર્પણ કરી છે. રાષ્ટ્રીય યુદ્ધ સ્મારક ખાતે નવી અમર જવાન જ્યોતિ ખાતે એક નવો રિવાજ શરૂ થઈ રહ્યો છે, જેમાં આર્મી સ્ટાફના વડા, નૌકાદળના વડા અને વાયુસેનાના વડા તેમજ આર્મી સ્ટાફના વડાનો સમાવેશ થાય છે. નૌકાદળના વડા અને વાયુ સ્ટાફના વડા, પોતપોતાના સેવા દિવસ પર. એ જ સ્મારકોને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પી છે.
