બાંગ્લાદેશ, શ્રીલંકા, માલદીવ... હિંદ મહાસાગરમાં ચીનનો સામનો કરવા માટે ભારતે શા માટે સાવધ રહેવું પડશે?

New Delhi News : 2024નું વર્ષ ઇતિહાસમાં એ વર્ષ તરીકે નોંધાશે જ્યારે ભારતે ઇસ્લામવાદીઓના નેતૃત્વ હેઠળના શેરી વિરોધ પ્રદર્શનોમાં તેના સૌથી નજીકના સાથી શેખ હસીનાને ગુમાવ્યા હતા. ઉપરાંત, ભારત દેશનિકાલ થવાનું તેનું સૌથી ખરાબ સ્વપ્ન પણ સાચું પડ્યું.છેલ્લા 15 વર્ષોમાં, હસીનાને ઘણીવાર ડર રહ્યો છે કે વિદેશી શક્તિઓ દ્વારા સમર્થિત ઇસ્લામવાદીઓ તેમને ખતમ કરવાનો પ્રયાસ કરશે. આ કારણે, તેને ફરી એકવાર ભારત દેશનિકાલની માંગ કરવી પડશે. હસીનાના શાસન સામે કેટલીક ફરિયાદો સાચી હતી, પરંતુ જે રીતે તેમને દૂર કરવામાં આવ્યા તે એક બળવાથી ઓછું નહોતું. આનાથી બાંગ્લાદેશમાં ભારતના હિતોને મોટો ફટકો પડ્યો.

ભારત હવે બાંગ્લાદેશમાં પોતાના હિતોનું રક્ષણ કરવાનું મુશ્કેલ કાર્યનો સામનો કરી રહ્યું છે. તે પણ એવા સમયે જ્યારે મ્યાનમારમાં સત્તારૂઢ લશ્કરી જુન્ટા ઝડપથી પોતાની પકડ ગુમાવી રહ્યું છે. ઉભરતી પરિસ્થિતિ ભારતના પૂર્વીય પડોશને અસ્થિર બનાવી રહી છે. આનાથી પ્રદેશની બહારની શક્તિઓ માટે પ્રવેશ કરવાનો માર્ગ ખુલી રહ્યો છે. આને ભારતના પ્રભાવ ક્ષેત્રમાં અતિક્રમણ તરીકે અનુભૂતિ કરવામાં આવી છે.

જ્યારે ભારતે હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં ચીનની લાંબા ગાળાની યોજનાઓનો સામનો કરવા માટે સમાન વિચારધારા ધરાવતા દેશો સાથે ભાગીદારી બનાવી છે. ભારતે ઘણીવાર આ ક્ષેત્રમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ ખેલાડી અને ચોખ્ખી સુરક્ષા પ્રદાતા તરીકે તેની અગ્રણી ભૂમિકા જાળવી રાખી છે.

બાંગ્લાદેશમાં અનુકૂળ પરિસ્થિતિઓ હોવાથી, ભારતે એવા પ્રોજેક્ટ્સ હાથ ધર્યા છે જે બંને પક્ષો માટે જીત-જીતની સ્થિતિ સુનિશ્ચિત કરે છે. , આમાં સરહદ પાર ઊર્જા અને કનેક્ટિવિટી પહેલનો સમાવેશ થાય છે. હસીનાના અચાનક જવાથી આમાંના કેટલાક પ્રોજેક્ટ્સનું ભાવિ અંધકારમાં મુકાઈ ગયું છે, જ્યારે વચગાળાની સરકારે હજુ સુધી સરહદ પારની પહેલ અંગે નિર્ણય લીધો નથી.

વચગાળાના વહીવટમાં ભારત વિરોધી અને કટ્ટરપંથી તત્વોની હાજરી માત્ર બાંગ્લાદેશના સરહદી રાજ્યોની સુરક્ષા માટે માથાનો દુખાવો નથી, પરંતુ છેલ્લા 15 વર્ષની સિદ્ધિઓ માટે પણ જોખમ છે. બાંગ્લાદેશમાં વહેલી ચૂંટણીઓ, જે ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓને સત્તામાં લાવશે, તે બંગાળના અખાતમાં પ્રાદેશિક સુરક્ષા અને સ્થિરતા માટે જરૂરી છે.2024 સુધીમાં મ્યાનમારમાં લશ્કરના પ્રભાવમાં ઘટાડો એ ભારતના પ્રાદેશિક ગણિત માટે બીજો ફટકો હતો. તે સંદર્ભમાં, મ્યાનમારના બધા નજીકના પડોશી દેશોને સામેલ કરીને થાઇલેન્ડ દ્વારા શરૂ કરાયેલ ફોર્મ્યુલા આનાથી વધુ સારો સમય ન આવી શકે. થાઇલેન્ડ અને ચીનની જેમ, ભારત પણ મ્યાનમારમાં શક્તિ શૂન્યાવકાશ ટાળવા માંગે છે.

જોકે, ભારતના દક્ષિણ પડોશીઓ માલદીવ અને શ્રીલંકામાં થયેલા વિકાસથી નવી દિલ્હીમાં ખુશીનો માહોલ છે. માલદીવમાં, ભારત વિરોધી નિવેદનબાજી બાદ મોહમ્મદ મુઇઝ્ઝુ સરકારે ભારત પાસેથી આર્થિક સહાય માંગી. તે રાષ્ટ્રપતિની નવી દિલ્હીની રાજકીય મુલાકાત સાથે પૂર્ણ થયું.

2024 ના શરૂઆતના થોડા મહિનામાં દ્વિપક્ષીય સંબંધોમાં આટલો મોટો ફેરફાર અકલ્પનીય હતો. આમાં મુઇઝુ સરકારના કેટલાક મંત્રીઓએ તેમનું ઇન્ડિયા આઉટ અભિયાન ચાલુ રાખ્યું. ભારતને માલદીવમાં તેની ‘લશ્કરી હાજરી’ સમાપ્ત કરવા માટે પણ કહેવામાં આવ્યું હતું. મુઇઝુ શાસનને આખરે સમજાયું કે નવી દિલ્હી તેની અર્થવ્યવસ્થાને વેગ આપવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. માલદીવની અર્થવ્યવસ્થા હજુ પણ નબળી હોવાથી તેના પર નજીકથી નજર રાખવી મહત્વપૂર્ણ છે.

શ્રીલંકામાં, અરુણા કુમારા દિસાનાયકેની જીતથી ખાતરી થઈ છે કે બંને દેશો વચ્ચે ગાઢ સંબંધો ચાલુ રહેશે. કોલંબો તેના અર્થતંત્રને પુનર્જીવિત કરવા માટે કટિબદ્ધ હોવાથી, તમામ ક્ષેત્રોમાં ભારતીય રોકાણોની શોધમાં છે. દિસાનાયકે તેમની તાજેતરની નવી દિલ્હી મુલાકાત દરમિયાન અમારા સહયોગી અખબાર ET ને જણાવ્યું હતું કે તેમની સરકાર ભારતના સુરક્ષા હિતોને નુકસાન પહોંચાડતા કોઈપણ પગલાને મંજૂરી આપશે નહીં. આગામી પગલાંમાં શ્રીલંકાના આર્થિક પુનર્નિર્માણ પ્રયાસોમાં યોગદાન આપવા માટે વધુ ભારતીય રોકાણો જોવા મળી શકે છે.

2024 માં મોદી સરકારની મોટી રાજદ્વારી સફળતા પેટ્રોલિંગ અધિકારો માટે સરહદ કરાર અને ચીન સાથે સંબંધો સ્થિર કરવાની પ્રક્રિયાની શરૂઆત હતી. ગલવાન ઘટના પછી આમાં ઘટાડો થયો હતો. પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી અને રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ વચ્ચે કાઝાન શિખર સંમેલનથી સંબંધો સુધારવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ. આનાથી સંતુલિત અને દબાણમુક્ત આર્થિક ભાગીદારી થઈ શકે છે.કાઝાન બેઠકના બે મહિનાની અંદર, બંને વિદેશ પ્રધાનો અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકારો વચ્ચે બેઠકો યોજાઈ. આ ભારત અને ચીન વચ્ચેના રાજદ્વારી સંબંધોની 75મી વર્ષગાંઠ અને ચીન દ્વારા આયોજિત SCO સમિટ પહેલા બંને પક્ષોના ઇરાદાઓને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

ભારત અને ચીન વચ્ચે કરાર પર પહોંચવા માટે ઘણી મહેનત અને બેઠકોનો દોર લાગ્યો, જેમાં નવી દિલ્હી તેના વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતાના સિદ્ધાંતને વળગી રહેવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું હતું. ચીન તેના નાણાકીય સંસાધનો વધારવા માટે મજબૂત આર્થિક સંબંધો બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું હતું. છતાં, હલવાનો સ્વાદ ફક્ત ત્યારે જ અનુભવાય છે જ્યારે કોઈ તેને ખાય છે. સંબંધોને સામાન્ય બનાવવા માટે સંતુલિત અભિગમની જરૂર છે. ઉપરાંત, મહત્વાકાંક્ષી યોજનાઓ પર કામ શરૂ કરતા પહેલા વિશ્વાસ બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ.