આસો પૂર્ણિમાના દિવસે, મર્યાદા પુરૂષોત્તમ રામે અયોધ્યાને અડીને આવેલા ફૈઝાબાદ શહેર સરયુના કિનારે જળ સમાધિ લઈને મહા પ્રયાણ કર્યું હતું. શ્રી રામે સૌની હાજરીમાં બ્રહ્મ મુહૂર્તમાં સરયુ નદી તરફ કૂચ કરી. જ્યારે શ્રી રામ જળ સમાધિ લઈ રહ્યા હતા ત્યારે તેમના પરિવારના સભ્યો ભરત, શત્રુઘ્ન, ઉર્મિલા, માંડવી અને શ્રુતકીર્તિ સહિત હનુમાન, સુગ્રીવ વગેરે જેવા અનેક મહાન આત્માઓ હાજર હતા.
ગરુડ પુરાણ મુજબ,
‘अतो रोचननामासौ मरुदंशः प्रकीर्तितः रामावतारे हनुमान्रामकार्यार्थसाधकः।’ એટલે કે જ્યારે ભગવાન રામચંદ્ર અવતર્યા ત્યારે તેમના પ્રતિનિધિ મારુત એટલે કે વાયુદેવ તેમની સેવા અને સૌભાગ્ય માટે તેમની સાથે અવતર્યા, જેમને બધા હનુમાન આ નામથી ઓળખે છે.
રામાયણના બાલકાંડ અનુસાર,
‘विष्णोः सहायान् बलिनः सृजध्वम्’ अर्थात ‘भगवान विष्णु के सहायता हेतु सभी देवों ने अनेकों वानर, भालू और विविध प्राणियों के रूपमें जन्म लिया।’
તેથી, જ્યારે ભગવાન રામ સ્વયં તેમના ધામમાં પાછા ફર્યા, ત્યારે આ મૃત્યુ સંસારના તમામ વાનરોનું કામ સમાપ્ત થઈ ગયું હતું. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે ત્યારે હનુમાનજી ક્યાં ગયા હતા અથવા તેમની સાથે શું થયું?
એવું કહેવાય છે કે શ્રી રામ પોતાના ધામમાં ગયા પછી હનુમાનજી અને અન્ય વાનર કિમપુરુષ નામના દેશ તરફ પ્રયાણ કર્યું. તે માયાસુર દ્વારા નિર્મિત દ્વિવિધ નામના વિમાનમાં બેસીને કિમપુરુષ નામના સંસારમાં પ્રયાણ કરે છે. કિમપુરુષ લોક સ્વર્ગલોક સમાન છે. તે કિન્નર, વનરા, યક્ષ, યજ્ઞભુજ વગેરે જીવોનો વાસ છે. ત્યાં, જમીનની ઉપર અને નીચે વિશાળ શહેરો બનાવવામાં આવ્યા છે. યોધ્યા, ઈશ્વર, અર્શિષેણ, પ્રહર્તુ વગેરે વાનરોની સાથે હનુમાનજી આ લોકમાં ભગવાન રામની ભક્તિ, કીર્તન અને પૂજામાં લીન છે.
શાસ્ત્રોક્ત પુરાવા
श्रीशुक उवाच। किम्पुरुषे वर्षे भगवन्तमादिपुरुषं लक्ष्मणाग्रजं सीताभिरामं रामं तच्चरण सन्निकर्षाभिरतः परमभागवतो हनुमान्सह किम्पुरुषैरविरतभक्तिरुपास्ते॥ – શ્રીમદ ભાગવત
શુક દેવ ગોસ્વામીજી એ કહ્યું છે કે, “હે રાજા, હનુમાન, કિમપુરુષ લોકમાં સૌથી મોટા ભક્તો, તે જગતના અન્ય રહેવાસીઓ સાથે, લક્ષ્મણના મહાન ભાઈ અને સીતાના પતિ ભગવાન રામની સેવામાં સદા તલ્લીન રહે છે.”
आर्ष्टिषेणेन सह गन्धर्वैरनुगीयमानां परमकल्याणीं भर्तृभगवत्कथां समुपशृणोति स्वयं चेदं गायति ॥- – શ્રીમદ ભાગવત
ત્યાં, ગાંધર્વોના જૂથો હંમેશા રામચંદ્રના ગુણગાન ગાય છે. તે ગીત ખૂબ જ શુભ અને સુંદર છે. કિમપુરુષ લોકના વડા એવા હનુમાનજી અને અરષ્ટિષેણ હંમેશા તે સ્તુતિ સાંભળે છે.
किम्पौरुषाणाम् वायुपुत्रोऽहं ध्रुवे ध्रुवः मुनिः॥ – બ્રહ્મ વૈવર્ત પુરાણ
કિમપુરુષ લોકના રહેવાસીઓમાં તમે મને વાયુના પુત્ર હનુમાન તરીકે જાણો છો અને ધ્રુવ લોકમાં મને ધ્રુવ ઋષિ તરીકે જુઓ છો.
કિમપુરુષ નામનો પ્રદેશ ક્યાં છે?
કિમપુરુષ નેપાળના હિમાલય પ્રદેશમાં આવે છે. પ્રાચીન કાળમાં જંબુદ્વીપના નવ વિભાગોમાંનો એક કિમપુરુષ પણ હતો. કિમપુરુષની સ્થિતિ નેપાળ અને તિબેટની વચ્ચે ક્યાંક હોવાનું કહેવાય છે. જો કે પુરાણો અનુસાર, કિમપુરુષ એ હિમાલય પર્વતોના ઉત્તરીય ભાગનું નામ છે. કિન્નર નામની માનવ જાતિ અહીં રહેતી હતી. એવો પણ ઉલ્લેખ છે કે આ સ્થળે આદિમ માનવ જાતિઓ રહેતી હતી.
અહીં એક પર્વત છે જેનું નામ ગંધમાદન છે.
ગંધમાદન પર્વતો ક્યાં આવેલા છે?
કળિયુગમાં હનુમાનજી ગંધમાદન પર્વત પર નિવાસ કરે છે, આવું વર્ણન શ્રીમદ ભાગવતમાં આવે છે. ઉલ્લેખનીય છે કે તેમના વનવાસ સમયે પાંડવો હિમવંતને પાર કરીને ગંધમાદન પહોંચ્યા હતા. એકવાર ભીમ કમળના કમળને એકત્ર કરવા માટે ગંધમાદન પર્વતના જંગલમાં પહોંચ્યા હતા, જ્યાં તેમણે હનુમાનને નીચે પડેલા જોયા અને પછી હનુમાને ભીમનું અભિમાન તોડી નાખ્યું.
ઋષિઓ, સિદ્ધો, ચારણ, વિદ્યાધર, દેવતાઓ, ગંધર્વો, અપ્સરાઓ અને કિન્નરો ગંધમાદનમાં રહે છે. તે બધા અહીં નિર્ભયપણે ફરે છે. હિમાલયમાં કૈલાશ પર્વતની ઉત્તરે આવેલો ગંધમાદન પર્વત (કેદાર પર્વત દક્ષિણમાં છે). આ પર્વત કુબેરના પ્રદેશમાં હતો. સુમેરુ પર્વતની ચારે દિશામાં સ્થિત ગજદંતા પર્વતોમાંનો એક પર્વત તે સમયે ગંધમાદન પર્વત કહેવાતો હતો. આજે આ વિસ્તાર તિબેટના પ્રદેશમાં છે. પુરાણો અનુસાર, ગંધમાદન પર્વત જંબુદ્વીપના ઇલાવ્રિત બ્લોક અને ભદ્રસ્વ વિભાગની વચ્ચે હોવાનું કહેવાય છે, જે તેના સુગંધિત જંગલો માટે પ્રખ્યાત હતું.
