ભારતના સૌથી મોટા રાજ્ય ઉત્તર પ્રદેશના કાનપુર શહેરમાં છેલ્લા 86 વર્ષથી એક અનોખી પરંપરાનું પાલન કરવામાં આવે છે. તે થોડું વિચિત્ર લાગે છે, પરંતુ અહીં છેલ્લા 86 વર્ષથી હિંદુઓને કબ્રસ્તાનમાં દફનાવવામાં આવી રહ્યા છે. કાનપુરમાં જ્યાં 86 વર્ષ પહેલા હિન્દુઓ માટે માત્ર એક કબ્રસ્તાન હતું તે હવે વધીને 7 થઈ ગયા છે. આખરે, અહીં હિન્દુઓની કબરો કેમ ખોદવામાં આવે છે, ચાલો જાણીએ તેની પાછળની કહાની-
કાનપુરમાં હિન્દુઓનું પ્રથમ કબ્રસ્તાન 1930માં બનાવવામાં આવ્યું હતું. તેની શરૂઆત અંગ્રેજોએ કરી હતી. હાલમાં આ કબ્રસ્તાન કાનપુરમાં કોકાકોલા ચૌરાહા રેલ્વે ક્રોસિંગની બાજુમાં છે અને અચ્યુતાનંદ મહારાજ કબ્રસ્તાન તરીકે ઓળખાય છે.
ફતેહપુર જિલ્લાના સોરીખ ગામના રહેવાસી સ્વામી અચ્યુતાનંદ દલિત વર્ગના મહાન નેતા હતા. કાનપુરમાં તેમના રોકાણ દરમિયાન, વર્ષ 1930 માં, સ્વામીજી એક દલિત બાળકના અંતિમ સંસ્કારમાં હાજરી આપવા ભૈરવ ઘાટ પર ગયા હતા. ત્યાં, અંતિમ સંસ્કાર સમયે, બ્રાહ્મણ બાળકના પરિવારની પહોંચની બહાર મોટી દક્ષિણા માંગી રહ્યો હતો. અચ્યુતાનંદે પણ આ બાબતે પાંડાઓ સાથે ચર્ચા કરી હતી. આના પર પાંડાઓએ તે બાળકના અંતિમ સંસ્કાર કરવાની ના પાડી દીધી. પાંડાઓના આવા વર્તનથી નારાજ અચ્યુતાનંદ મહારાજે પોતે તે દલિત બાળકના અંતિમ સંસ્કાર ધાર્મિક વિધિઓ સાથે પૂર્ણ કર્યા. તેમણે બાળકના શરીરને ગંગામાં ડૂબાડી દીધું.
સ્વામીજી અહીં અટક્યા ન હતા. તેમણે દલિત વર્ગના બાળકો માટે શહેરમાં કબ્રસ્તાન બનાવવાનું નક્કી કર્યું. આ માટે તેમને જમીનની જરૂર હતી. તેમણે અંગ્રેજ અધિકારીઓ સામે પોતાની વાત મૂકી. અંગ્રેજોએ કબ્રસ્તાન માટે કોઈ પણ સંકોચ વિના જમીન આપી. ત્યારથી આ કબ્રસ્તાનમાં હિન્દુઓને દફનાવવામાં આવે છે. 1932માં અચ્યુતાનંદના મૃત્યુ બાદ તેમના મૃતદેહને પણ આ કબ્રસ્તાનમાં દફનાવવામાં આવ્યો હતો.
આ હિન્દુ કબ્રસ્તાનની પ્રથા દલિતોના બાળકોની કબરોથી શરૂ થઈ હતી. હવે અહીં હિન્દુઓની કોઈપણ જાતિના મૃતદેહોને દફનાવી શકાય છે. આ કબ્રસ્તાન માત્ર બાળકો પૂરતું મર્યાદિત નથી. હવે અહીં તમામ ઉંમર અને જાતિના મૃતદેહો દફનાવવામાં આવે છે.
યહાં કબરોં મેં દફન હૈ હિન્દુ
1930 થી, પીર મોહમ્મદ શાહના પરિવાર દ્વારા આ કબ્રસ્તાનની દેખરેખ કરવામાં આવે છે. પીર મોહમ્મદ શાહે કહ્યું કે, અમારો જન્મ અહીં થયો હતો. આજે હું લગભગ 52 વર્ષનો છું. હું 12 વર્ષની ઉંમરથી મારા પિતા સાથે આ કામ કરું છું. હવે હું આ કબ્રસ્તાનની સંભાળ લઈ રહ્યો છું. મારું કામ અહીં આવતા મૃતદેહોને દફનાવવાનું અને કબરોની સંભાળ રાખવાનું છે. પીર મોહમ્મદના કહેવા પ્રમાણે, અહીં માત્ર હિન્દુઓના જ મૃતદેહ દફનાવવા આવે છે, મુસ્લિમોના નહીં. એક દિવસમાં 2-5 મૃતદેહો આવે છે. અમને આજ સુધી અહીં કોઈ સમસ્યા થઈ નથી. કોઈએ ક્યારેય કહ્યું નથી કે તમે મુસ્લિમ છો, તમે અહીં કેમ છો. અમને ક્યારેય અજુગતું નથી લાગ્યું કે અમે હિંદુઓની કબરો માટે કેમ કામ કરીએ છીએ.
પંડિતો અહીં અંતિમ સંસ્કાર માટે આવતા નથી. અંતિમ સંસ્કાર માત્ર મુસ્લિમો જ કરે છે.
જો 2-3 વર્ષ સુધી કોઈ કબરની દેખભાળ કરવા ન આવે તો તે કબર ખોદીને નવી કબર બનાવવામાં આવે છે.
મૃતકના સ્વજનો દ્વારા પ્રથમ માટી આપવામાં આવે છે. તે પછી કબર ખોદનાર મૃતદેહને દફનાવે છે.
દફન કર્યા પછી, મૃત્યુ પ્રમાણપત્ર બનાવવા માટે રસીદ આપવામાં આવે છે. મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનમાં બતાવીને તમે બનાવેલ પ્રમાણપત્ર મેળવી શકો છો.
અહીં અંતિમ સંસ્કાર સમયે પૂજા કરવાની કોઈ પદ્ધતિ નથી. માત્ર અગરબત્તીઓ પ્રગટાવવામાં આવે છે.
હવે કાનપુરમાં હિન્દુઓના 7 કબ્રસ્તાન બનાવવામાં આવ્યા છે. અહીં દફનાવવા માટે કુલ 500 રૂપિયા લાગે છે.
જૂની કબરમાંથી જે હાડકાં નીકળ્યાં છે તેને ખાડો ખોદીને દફનાવવામાં આવે છે.
1931માં પહેલીવાર અશોક નગર વિસ્તારની 15 વર્ષની છોકરીને અહીં દફનાવવામાં આવી હતી.
