ચીન અને પાકિસ્તાનના વધતા જતા ખતરા વચ્ચે ભારત તેના સંરક્ષણને મજબૂત કરવા માટે સતત કામ કરી રહ્યું છે. ભારત તેના આધુનિક શસ્ત્રોના શસ્ત્રાગારમાં સતત વધારો કરી રહ્યું છે. તે વિદેશમાંથી ઘણા શસ્ત્રો ખરીદી રહી છે અને ભારતમાં જ ઘણા શસ્ત્રો અને ટેકનોલોજી વિકસાવી રહી છે…તાજેતરમાં ભારત P-75I પ્રોજેક્ટ હેઠળ 45 હજાર કરોડ રૂપિયામાં અત્યાધુનિક કિલર સબમરીન ખરીદવા માંગે છે. આ મેગાડિલમાં ભારત સાથે જર્મની અને સ્પેન આગળ છે. આ દરમિયાન જર્મનીએ સબમરીનને લઈને મોટી ઓફર કરી છે. જર્મન સરકારે ભારતને બંને સરકારો વચ્ચે 6 અત્યાધુનિક સબમરીન ખરીદવાની ડીલ ઓફર કરી છે. આ મોટી ડીલને લઈને ભારત અને જર્મની વચ્ચે વાતચીત થઈ છે. જર્મનીની સાથે અન્ય યુરોપિયન દેશ સ્પેન પણ ભારતને સબમરીન વેચવા માંગે છે. આ સબમરીન એઆઈપીથી સજ્જ છે અને તેનાથી લાંબા સમય સુધી દરિયાની નીચે છુપાઈને રહી શકાશે. હિંદ મહાસાગરમાં ચીન અને પાકિસ્તાનની નૌકાદળની વધતી જતી તાકાત વચ્ચે ભારત ઘણા સમયથી આ ડીલ કરવા ઈચ્છે છે પરંતુ એવું થઈ રહ્યું નથી.
આ પહેલા જર્મનીના સંરક્ષણ મંત્રી બોરિસ પિસ્ટોરિયસ જૂન 2023માં ભારત આવ્યા હતા અને પોતાની સબમરીન માટે ખુલ્લેઆમ પ્રચાર કર્યો હતો. આ સબમરીન જર્મન કંપની TKMS દ્વારા બનાવવામાં આવી છે. તે જ સમયે, સ્પેનિશ કંપની નેવંતિયાએ આ સબમરીન ડીલ માટે ભારતની L&T સાથે હાથ મિલાવ્યા છે. જર્મનીના સંરક્ષણ મંત્રીએ કહ્યું છે કે આ સબમરીન ડીલ બંને દેશો વચ્ચે એક મહાન પ્રોજેક્ટ સાબિત થઈ શકે છે. ટેક્નિકલ રીતે, માત્ર જર્મની અને સ્પેનની સબમરીન જ ભારતના પ્રોજેક્ટ P-75I માટે યોગ્ય જણાય છે.
આ અંતર્ગત વિદેશી કંપનીઓએ ભારતની MDL Sa L&T સાથે મળીને ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફર કરીને આ સબમરીનનું નિર્માણ કરવું પડશે. જર્મન કંપનીએ અગાઉ L&T સાથે વાટાઘાટો કરી હતી પરંતુ બાદમાં MDL સાથે હાથ મિલાવ્યા હતા. જાણકારી અનુસાર, સ્પેન તેની S80 ક્લાસ સબમરીનના આધારે ભારત માટે ડિઝાઇન બનાવશે. S80 સબમરીનરને સૌ પ્રથમ વર્ષ 2021માં બનાવવામાં આવી હતી. તેને વર્ષ 2023માં સ્પેનિશ નેવીને સોંપવામાં આવ્યું હતું. સ્પેન અને જર્મની બંને તરફથી ઓફર હજુ વિચારણા હેઠળ છે.
એક અહેવાલ મુજબ, જર્મન અધિકારીઓએ કહ્યું છે કે ભારતે બર્લિનને સબમરીન સાધનોના લાયસન્સ અંગેના નિયમોમાં છૂટછાટ આપવા કહ્યું છે. જર્મની વારંવાર નિકાસ બંધ કરે છે જેના કારણે ભારત તેના પર વિશ્વાસ કરી શકતું નથી. પ્રોજેક્ટ 75I હેઠળ, ભારત એર ઈન્ડિપેન્ડન્ટ પ્રોપલ્શન ટેક્નોલોજીથી સજ્જ સબમરીન ખરીદવા માંગે છે જે પહેલાથી જ ચીન અને પાકિસ્તાન પાસે છે. આ ટેક્નોલોજીથી સજ્જ સબમરીનની ખાસિયત એ છે કે તે ઊંડા સમુદ્રની અંદર લાંબા સમય સુધી છુપાયેલી રહે છે અને દુશ્મન તેને પારખવામાં અસમર્થ હોય છે.
તો બીજી તરફ હિંદ મહાસાગરમાં ચીનની દખલગીરી પણ વધી રહી છે,હિંદ મહાસાગરમાં ચીન અને પાકિસ્તાનની નૌકાદળની તાજેતરની વધી રહેલી તાકાત અને ભારતીય નૌકાદળની તાકાત પર ચીનના જહાજો દ્વારા જાસૂસી કરવાના દૂષિત પ્રયાસો વચ્ચે ભારત લાંબા સમયથી સબમરીન માટે મોટો સોદો કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.
આપને જણાવી દઈએ કે ભારતીય નૌકાદળ માટે AIP અત્યાધુનિક સબમરીન સબમરીન બનાવવા માટે સ્પેનિશ કંપની નવાનિયા અને ભારતીય કંપની લાર્સન એન્ડ ટુબ્રો (L&T) વચ્ચે કરાર થયો છે. અગાઉ 7 જૂનના રોજ MDL અને જર્મન મરીન વેપન્સ મેન્યુફેક્ચરિંગ કંપની વચ્ચે સમાન કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. 43 હજાર કરોડ રૂપિયાના આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ ભારતીય નૌકાદળ માટે 6 અદ્યતન સબમરીન બનાવવામાં આવનાર છે. જેના માટે ભારતની L&T અને MDL એ વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી મોડલ હેઠળ વિદેશી કંપનીઓ સાથે મળીને આ સબમરીન બનાવવાની છે. હવે પ્રોજેક્ટ માટે બિડિંગ કરવામાં આવશે – એક તકનીકી બિડ, જેમાં બંને ટીમો જણાવશે કે તેઓ સબમરીનમાં કઈ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરશે. અને નાણાકીય બિડ, જેમાં સોદાની કિંમત દાવ પર હશે. તેનો અર્થ એ થયો કે હવે નેવીના પ્રોજેક્ટ 75 I માટે બે ટીમો વચ્ચે સ્પર્ધા થશે, જેમાં એક તરફ નવંતિયા અને L&T છે અને બીજી બાજુ MDL અને TKMS છે.
ત્યારે હવે સવાલ એ થાય કે સબમરીન શા માટે ખરીદાય છે? તો તમને જણાવી દઈએ કે મુખ્યત્વે બે પ્રકારની સબમરીન છે – બેલિસ્ટિક મિસાઈલ સબમરીન (SSBN) અને એટેક સબમરીન (SSK). બેલિસ્ટિક મિસાઇલ સબમરીન વ્યૂહાત્મક મહત્વની સબમરીન છે. કારણ કે તેઓ લાંબા અંતરની પરમાણુ મિસાઇલો વહન કરે છે. આ વિશાળ સબમરીન ભારતના INS અરિહંતની જેમ પરમાણુ ઊર્જા પર ચાલે છે. તેમના કદ, કિંમત અને પરમાણુ હડતાલની ક્ષમતાને કારણે, તેઓ પેટ્રોલિંગ, ફ્લીટ પ્રોટેક્શન વગેરે જેવા નિયમિત કાર્યો માટે તૈનાત નથી. દુશ્મનને પાણીની અંદર શોધવા, તેને નિશાન બનાવવા અને પછી ઝડપથી આગળ વધવા માટે તમારે શિકારી-કિલરની જરૂર છે. નાની, હળવી અને ઝડપી – હુમલો સબમરીન. તમે તેમને પાણીની અંદર ચાલતા ફાઇટર જેટ જેવા વિચારી શકો છો. એટલા માટે તેઓ કોઈપણ દેશ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
તો બીજી તરફ ભારતમાં લાંબા સમયથી એટેક સબમરીનની અછત છે. તેથી જ 1990ના દાયકામાં ભારતીય નૌકાદળે સરકાર પાસેથી એક યોજના પર સંમતિ માંગી હતી જેના હેઠળ મોટી સંખ્યામાં સબમરીન બનાવવામાં આવશે. જૂન 1999 માં, સુરક્ષા પરની કેબિનેટ સમિતિએ સ્વદેશી સબમરીન બાંધકામ માટેની 30-વર્ષીય યોજનાને મંજૂરી આપી હતી. સરળ ભાષામાં તેને ‘30 વર્ષની સબમરીન બિલ્ડીંગ પ્લાન’ કહેવામાં આવે છે. આ અંતર્ગત બે પ્રોડક્શન લાઈન બાંધવાની હતી. જેના પર 1 વિદેશી કંપનીના સહયોગથી 6-6 સબમરીન બનાવવામાં આવશે. આ બે સૂચિત ઉત્પાદન લાઇનને પ્રોજેક્ટ 75 અને પ્રોજેક્ટ 75I નામ આપવામાં આવ્યું હતું. આ 12 સબમરીન બનાવવામાં આવી ત્યાં સુધીમાં ભારતીય વૈજ્ઞાનિકો અને એન્જિનિયરો સ્વદેશી ડિઝાઇન પર કામ કરી રહ્યા હશે. અને પછી અમે તૈયાર કરેલી બે પ્રોડક્શન લાઇન પર 12 વધુ સબમરીન બનાવવામાં આવી હશે. આ રીતે 30 વર્ષમાં એટલે કે 2030 સુધીમાં ભારતીય નૌકાદળને 24 એટેક સબમરીન મળશે.. પરંતું બાદમાં તેમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો અને યોજના બનાવવામાં આવી કે આ 24માંથી 18 ડીઝલ ઇલેક્ટ્રિક અને 6 ન્યુક્લિયર સબમરીન હશે
સબમરીન એક એવું હથિયાર છે જે તૈયાર નથી મળતું. તેનો ઓર્ડર આપો, તે પછી ડિઝાઇન વગેરે માટે સમય લાગે છે અને પછી સબમરીન બનાવવા માટે અલગથી સમય લાગ છે . વર્ષ 2005માં ફ્રાન્સના નેવલ ગ્રૂપ સાથે પ્રોજેક્ટ-75 માટે 23 હજાર કરોડના ખર્ચે કરાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ અંતર્ગત સ્કોર્પિન ક્લાસની 6 સબમરીન બનાવવાની હતી. 5 અને નૌકાદળમાં જોડાયા છે, જ્યાં તેમને કલવરી વર્ગની સબમરીન કહેવામાં આવે છે. અને 18 મે 2023 ના રોજ, છઠ્ઠી અને છેલ્લી સ્કોર્પિનનું દરિયાઇ ટ્રાયલ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તેને 2024ની શરૂઆતમાં ભારતીય નૌકાદળને સોંપવામાં આવશે. મતલબ કે 6 સબમરીન 18 વર્ષમાં પૂરી થઈ શકે છે. અને આ સમયગાળા દરમિયાન ભારતે નવી એટેક સબમરીન બનાવવાનો કોઈ કોન્ટ્રાક્ટ આપ્યો ન હતો. દેખીતી રીતે, આપણે 2030 સુધીમાં 24 સબમરીન બનાવવાનું ચૂકી જઈશું.
પ્રોજેક્ટ-75I હેઠળ બનતી છ સબમરીનમાં વધુ સારા સેન્સર હશે, પરંતુ તેમાં સૌથી ખાસ વસ્તુ એર ઈન્ડિપેન્ડન્ટ પ્રોપલ્શન સિસ્ટમ એટલે કે AIP હશે. પાણીની સપાટી પર વારંવાર આવવાને કારણે કોઈપણ સબમરીન દુશ્મનોની નજરમાં આવવાનું જોખમ વધી જાય છે. અને એઆઈપી ટેક્નોલોજી ધરાવતી સબમરીન પરંપરાગત ડીઝલ-ઈલેક્ટ્રિક સબમરીન કરતાં વધુ લાંબા સમય સુધી સમુદ્રની નીચે રહી શકે છે. વાસ્તવમાં, પરંપરાગત ડીઝલ સબમરીનને તેમના જનરેટર ચલાવવા માટે દર 2 થી 3 દિવસે સપાટી પર આવવું પડે છે, કારણ કે જનરેટરને બળતણ બાળવા માટે ઓક્સિજનની જરૂર પડે છે. સબમરીનની બેટરી આ જનરેટરથી ચાર્જ થાય છે. જેની મદદથી સબમરીન પાણીની અંદર ફરે છે. AIP સબમરીન પણ બેટરી પર ચાલે છે અને ડીઝલ જનરેટરથી પણ સજ્જ છે. પરંતુ તેઓ 15 દિવસથી વધુ સમય સુધી પાણીની નીચે રહી શકે છે, કારણ કે તેઓ “હવા સ્વતંત્ર” સિસ્ટમમાંથી ઊર્જા પણ ઉત્પન્ન કરી શકે છે, એટલે કે તેને હવાની જરૂર નથી. વાતાવરણમાં હાજર ઓક્સિજનની જરૂર નથી, કે કોઈ ધુમાડો ઉત્પન્ન થતો નથી, જે વાતાવરણમાં છોડવો પડે છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ 6 પ્રસ્તાવિત AIP સબમરીનમાંથી પ્રથમમાં ઓછામાં ઓછા 45 ટકા સ્વદેશી ઉપકરણો હશે અને છેલ્લી એકમાં આ હિસ્સો વધીને 60 ટકા થઈ જશે.
આપને જણાવી દઈએ કે પ્રોજેક્ટ 75 I ની દુર્ઘટના એ હતી કે તેના વિશે વર્ષોથી વાત કરવામાં આવી હતી પરંતુ કંઈ થયું ન હતું. 2010 માં, જ્યારે નેવીએ દબાણ કર્યું કે સબમરીનની સંખ્યા ઘટી રહી છે, ત્યારે સરકારે પ્રોજેક્ટમાં ફેરફાર કર્યો. હવે નક્કી કરવામાં આવ્યું છે કે 2 સબમરીન વિદેશમાં બનાવવામાં આવશે અને ભારતમાં આવશે અને 4 અહીં બનાવવામાં આવશે. આ પછી, 4 વર્ષ સુધી તે જ દિશામાં કામ ચાલ્યું. ત્યારબાદ નવેમ્બર 2014માં મનોહર પર્રિકર રક્ષા મંત્રી બન્યા. તે સમયે મેક ઇન ઇન્ડિયાનું સૂત્ર પૂરજોશમાં હતું. તેથી તેણે ફરીથી પ્રોજેક્ટ 75 I બદલ્યો અને કહ્યું કે હવે 6માંથી 6 સબમરીન ભારતમાં જ બનાવવામાં આવશે.
ત્રણ વર્ષ પછી, 2017 માં, ભારત સરકારને ફરીથી આ પ્રોજેક્ટ યાદ આવ્યો. પછી કહેવામાં આવ્યું કે પ્રોજેક્ટ 75 I પહેલો પ્રોજેક્ટ હશે, જે ‘સ્ટ્રેટેજિક પાર્ટનરશિપ મોડલ’ (SP) હેઠળ અમલમાં આવશે. એટલે કે એક ભારતીય કંપની, એક વિદેશી કંપની અને બંને સાથે મળીને કામ કરશે. બે વર્ષ પછી, 2019 માં, નેવીએ એક્સપ્રેશન ઓફ ઈન્ટરેસ્ટ EoI જારી કર્યું, જેના પગલે ભારતમાંથી બે કંપનીઓ પસંદ કરવામાં આવી.
