ભારતમાં છેલ્લા 7 વર્ષમાં ગધેડાની વસ્તીમાં 61 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. તાજેતરમાં થયેલા એક અભ્યાસમાં આ વાત સામે આવી છે. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે ગધેડાની વસ્તીમાં ઘટાડો થવાનું એક મોટું કારણ વિદેશમાં થતી ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિઓ પણ છે. આ અભ્યાસ યુકે સ્થિત આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા ‘બ્રુક’ના ભારતીય એકમ બ્રુક ઈન્ડિયા દ્વારા કરવામાં આવ્યો છે. તેનો હેતુ ભારતમાં ગધેડાની ચામડીના વેપારની હાજરીને સમજવાનો હતો. અભ્યાસ અનુસાર, 2012 અને 2019 વચ્ચે ગધેડાની વસ્તીમાં તીવ્ર ઘટાડો થયો છે. તેના મુખ્ય કારણોમાં ઉપયોગિતાનો અભાવ, ચોરી, ગેરકાયદે કતલ, ગોચરનો અભાવ છે.
આ અભ્યાસ માટે મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, બિહાર, રાજસ્થાન, આંધ્રપ્રદેશ અને ઉત્તર પ્રદેશના વિસ્તારોની મુલાકાત લઈને લોકોના ઈન્ટરવ્યુ લેવામાં આવ્યા હતા. આ તે વિસ્તારો છે જ્યાં આજીવિકાની વસ્તી ગણતરી અનુસાર 2012 અને 2019 ની વચ્ચે ગધેડાની વસ્તીમાં ઘટાડો થયો છે. અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે સાક્ષરતા દરમાં વધારો, ઈંટોના ભઠ્ઠામાં યાંત્રિકરણ અને માલસામાનની વહન માટે ગધેડાને બદલે ખચ્ચરનો ઉપયોગ પણ તેમની વસ્તીમાં ઘટાડા માટેના કારણો પૈકી એક છે.
અભ્યાસ અનુસાર, આ આઠ વર્ષમાં મહારાષ્ટ્રમાં ગધેડાની વસ્તીમાં 39.69 ટકાનો ઘટાડો થયો છે, જ્યારે આંધ્ર પ્રદેશમાં ગધેડાની વસ્તીમાં 53.22 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. એ જ રીતે 2012-2019 વચ્ચે રાજસ્થાનમાં 71.31 ટકા, ગુજરાતમાં 70.94 ટકા, ઉત્તર પ્રદેશમાં 71.72 ટકા અને બિહારમાં 47.31 ટકા ગધેડાની વસ્તી ઘટી છે.
અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે નેપાળની ખુલ્લી સરહદ અને ગધેડાના ખરીદ-વેચાણ માટે મેળાનું આયોજન એ માન્યતાને પણ દૂર કરે છે કે દેશ ગધેડાની ગેરકાયદે કતલથી મુક્ત છે. અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે જીવંત ગધેડા, તેમની ચામડી અને માંસની ગેરકાયદેસર નિકાસ સીમા પાર સરળ માર્ગો દ્વારા થઈ રહી છે. તે રેખાંકિત કરે છે, “ગધેડાના વેપારીઓ અને તેમના માતાપિતા દાવો કરે છે કે તેઓ ગધેડાના ગેરકાયદેસર પરિવહન અને વેચાણથી વાકેફ છે. તેમને ખાતરી છે કે ગધેડાનો ઉપયોગ સામાન કે માણસો વહન કરવા જેવા સામાન્ય ઉપયોગ માટે કરવામાં આવશે નહીં.
તપાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે ગધેડાની ચામડીની દાણચોરી અન્ય દેશોમાં, ખાસ કરીને ચીન, ઇજિયાઓ માટે કરવામાં આવે છે, જેનો ઉપયોગ વિવિધ રોગોની સારવારમાં થાય છે. અભ્યાસમાં એક ગધેડાના વેપારીને ટાંકવામાં આવ્યું હતું કે થોડા વર્ષો પહેલા એક ચીની વ્યક્તિએ દર મહિને 200 ગધેડા ખરીદવા માટે તેનો સંપર્ક કર્યો હતો. “ચીનીઓએ મહારાષ્ટ્રના એક સ્થાનિક વ્યક્તિ દ્વારા તેનો સંપર્ક કર્યો અને કહ્યું કે માત્ર ગધેડાની ચામડીની જરૂર છે,” અભ્યાસમાં જણાવાયું છે.
