દર વર્ષે જગન્નાથ મંદિરમાંથી, ભગવાન જગન્નાથ તેમના ભાઈ બલભદ્ર અને બહેન સુભદ્રા સાથે રથમાં મંદિરમાંથી બહાર આવે છે. આ દરમિયાન એક વિશાળ રથયાત્રા કાઢવામાં આવે છે, જેમાં લાખો ભક્તો ભાગ લેવા આવે છે અને તેમના રથ ખેંચે છે. આ ઉત્સવની તૈયારીઓ બે મહિના અગાઉથી શરૂ થઈ જાય છે અને રથ બનાવવાનું કામ પણ શરૂ થઈ જાય છે ભગવાન જગન્નાથ અને તેમના ભાઈઓ અને બહેનો માટે ત્રણ રથ બનાવવામાં આવે છે. જેના માટે લીમડાના ઝાડનું લાકડું લેવામાં આવે છે.
તેમને બનાવવા માટે કોઈ ખીલી નો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી. તે જ સમયે, લીમડાનું વૃક્ષ પણ અલૌકિક છે, જે સમગ્ર ભારતમાં થાય છે. છેલ્લે અક્ષય તૃતીયાના દિવસથી રથ બનાવવાનું કામ શરૂ થાય છે. જે રથયાત્રાના થોડા દિવસો પહેલા સમાપ્ત થાય છે. આજે આપણે ભગવાન જગન્નાથની રથયાત્રા માટે તૈયાર કરવામાં આવતા ત્રણ રથની વિશેષતાઓ વિશે જાણીશું.
ભગવાન જગન્નાથ રથયાત્રાના રથની વિશેષતાઓ
જગન્નાથનું રથ નામ
ભગવાન જગન્નાથના રથને નંદીઘોષ/ગરુડધ્વજ/કપિલધ્વજ કહેવામાં આવે છે. આ રથની ઊંચાઈ 45.6 ફૂટ (લગભગ 14 મીટર) છે જેમાં 16 વિશાળ નંદીઘોષ રથ પૈડા છે. 832 લાકડીઓ જોડીને રથ બનાવવામાં આવ્યો છે. રથ પરના ધ્વજને ત્રૈલોક્ય મોહિની કહેવામાં આવે છે. રથનો રંગ લાલ અને પીળો હોય છે. જેના સારથિનું નામ માતાલીછે.
આ રથમાં ભગવાન જગન્નાથની સાથે ભગવાન નારાયણ, હનુમાન, રુદ્ર વગેરે પણ બિરાજમાન છે. રથ સાથે ચાર ઘોડા જોડાયેલા છે અને તેને જે દોરડાથી ખેંચવામાં આવે છે તેને શંખચુડા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ભગવાન જગન્નાથનો રથ સૌથી છેલ્લે ચાલે છે.
બલભદ્રનું રથ નામ
ભગવાન બલભદ્રના રથને તલધ્વજા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે જેની ઊંચાઈ 45 ફૂટ (13.7 મીટર) છે. આ રથમાં 14 પૈડાં છે અને 763 લાકડીઓ ઉમેરીને રથ બનાવવામાં આવ્યો છે. રથના ધ્વજને યુનાની તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. રથનો રંગ લાલ અને લીલો છે, જેનો સારથિ સન્યાકી છે.
કાર્તિક, ગણેશ વગેરે સાથે ભગવાન બલભદ્ર રથમાં બિરાજમાન છે. રથને ખેંચવા માટે જે દોરડાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે તેને બાસુકી નાગ કહેવામાં આવે છે. ભગવાન બલભદ્રનો રથ સૌથી આગળ ચાલે છે.
સુભદ્રાનું રથ નામ
માતા સુભદ્રાના રથને દર્પદલન/પદ્મ રથ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જેની ઊંચાઈ 44.6 ફૂટ (13.5 મીટર) છે. આ રથમાં 12 પૈડાં છે અને 593 લાકડીઓ જોડીને રથ બનાવવામાં આવ્યો છે. રથના ધ્વજને નંદવિક ધ્વજ કહેવામાં આવે છે અને રથનો રંગ લાલ અને કાળો છે. તેના પતિ અર્જુન રથના સારથિ છે.
રથમાં માતા સુભદ્રા, ચામુંડા, દુર્ગા, ચંડી વગેરે બિરાજમાન છે. રથને ખેંચવા માટે વપરાતા દોરડાને સ્વર્ણચુડા કહેવામાં આવે છે અને માતા સુભદ્રાનો રથ બે ભાઈઓની વચ્ચે હોય છે.
