બદલાતી વૈશ્વિક ઘટનાઓને કારણે ભારતની વેપાર ખાધને નિયંત્રિત કરવી મુશ્કેલ બની રહી છે. આ કારણોસર, ભારતીય રિઝર્વ બેંકે આ પ્રકારનું પગલું લેવાની જાહેરાત કરી છે, જેની ઘણા અર્થશાસ્ત્રીઓ લાંબા સમયથી માંગ કરી રહ્યા છે. સેન્ટ્રલ બેંકે આખરે નિર્ણય લીધો કે હવે આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારનું સમાધાન પણ રૂપિયામાં થશે. જાણકારોનું કહેવું છે કે રિઝર્વ બેંકના આ પગલાથી એક તરફ જ્યાં ભારતની ડોલર પરની નિર્ભરતા ઓછી થશે તો બીજી તરફ તે વેપાર ખાધ ઘટાડવામાં મદદરૂપ સાબિત થઈ શકે છે.
આ વ્યવસ્થાની ચર્ચા ઘણા વર્ષોથી ચાલી રહી હતી.
રિઝર્વ બેંકે સોમવારે સાંજે એક પરિપત્ર જારી કર્યો હતો. કહેવામાં આવ્યું હતું કે હવે રૂપિયામાં ઇનવોઇસ બનાવવા, પેમેન્ટ કરવા અને આયાત-નિકાસના સેટલમેન્ટ માટે વધારાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે રિઝર્વ બેંકનું આ પગલું ટ્રેડ સેટલમેન્ટના ચલણ તરીકે રૂપિયાને પ્રોત્સાહન આપનાર સાબિત થશે. આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર સમાધાન માટે રૂપિયાનો ઉપયોગ લાંબા સમયથી ચર્ચાના કેન્દ્રમાં છે. જો કે, દર વખતે મામલો અહી અટકી જતો હતો કે આયાત-નિકાસના સમાધાન માટે રૂપિયા કેટલી હદે સ્વીકારવામાં આવશે. જોકે, રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચે મહિનાઓ સુધી ચાલેલી લડાઈ અને ચાલુ ખાતાની ખાધ (CAD)એ રિઝર્વ બેન્કને આમ કરવા માટે પ્રેરિત કરી હતી.
આ રીતે રૂપિયામાં આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર થશે
આ નિર્ણયની જાહેરાત કરતા રિઝર્વ બેંકે કહ્યું કે વૈશ્વિક વેપારને પ્રોત્સાહન આપવા અને ભારતીય રૂપિયામાં વૈશ્વિક વેપારી સમુદાયના વધતા રસને સમર્થન આપવા માટે આ એક પગલું છે. આ સિસ્ટમ લાગુ કરતાં પહેલાં, માન્ય ડીલર બેંકોએ રિઝર્વ બેંકના ફોરેન એક્સચેન્જ વિભાગની પૂર્વ પરવાનગી લેવાની જરૂર પડશે. આ વ્યવસ્થા હેઠળ બે દેશોના ચલણના વિનિમય દર બજાર પર નિર્ભર કરી શકે છે. આ વ્યવસ્થા હેઠળ આયાત કરનારા ભારતીય આયાતકારોએ રૂપિયામાં ચૂકવણી કરવી પડશે. રૂ.માં મળેલી ચુકવણી ભાગીદાર દેશની સંબંધિત બેંકના વિશેષ વોસ્ટ્રો ખાતામાં જમા કરવામાં આવશે. તે જ સમયે, જે ભારતીય નિકાસકારો આ વ્યવસ્થા અપનાવે છે, તેઓ પણ ભાગીદાર દેશની સંબંધિત બેંકના વિશેષ વોસ્ટ્રો ખાતામાં જ રૂપિયામાં ચૂકવણી કરશે.
આ પરિબળોએ રિઝર્વ બેંકને ફરજ પાડી
તમને જણાવી દઈએ કે તાજેતરના સમયમાં ક્રૂડ ઓઈલ સહિત અન્ય વૈશ્વિક કોમોડિટીના ભાવમાં વધારો થયો છે. ખાસ કરીને ભારતનું તેલ આયાત બિલ ગંભીર રીતે વધ્યું છે. આનાથી ભારતની ચાલુ ખાતાની ખાધ ચિંતાજનક સ્તરે પહોંચી ગઈ છે. અત્યારે એવી આશંકા છે કે ભારતની ચાલુ ખાતાની ખાધ 2022-23માં $100 બિલિયન સુધી પહોંચી શકે છે, જે બજેટ અંદાજ કરતાં બમણા કરતાં વધુ છે. આ કરન્ટ એકાઉન્ટ ડેફિસિટ એવા સમયે વધી રહી છે જ્યારે સમગ્ર વિશ્વમાં વ્યાજ દરો વધવા લાગ્યા છે. ભારતમાં પણ રિઝર્વ બેંક ફુગાવાને અંકુશમાં લેવા માટે વ્યાજ દરોમાં વધારો કરી રહી છે. આ કારણે સરકાર માટે ચાલુ ખાતાની ખાધને ભરપાઈ કરવી મોંઘી પડી રહી છે. બીજી તરફ, વિશ્વભરમાં વધતા વ્યાજ દરોને કારણે વિદેશી રોકાણકારો (FPIs) ભારતીય બજાર છોડી રહ્યા છે.
બદલાયેલા સંજોગોમાં રૂપિયાથી ફાયદો થશે
નિષ્ણાતો કહે છે કે રિઝર્વ બેંકના આ નવા પગલાની સફળતાનો આધાર કેટલા ભાગીદાર દેશો રૂપિયામાં ચૂકવણી સ્વીકારે છે તેના પર નિર્ભર છે. કારણ કે રિઝર્વ બેંકે કહ્યું છે કે ભાગીદાર દેશના ચલણ અને રૂપિયાના વિનિમય દર બજાર પર નિર્ભર હોઈ શકે છે, પરંતુ આ ત્યારે જ શક્ય બનશે જ્યારે ભારત આવા દેશ સાથે વ્યાજબી વેપાર કરશે. જો કે બીજી તરફ ઘણા નિષ્ણાતો એવું પણ કહી રહ્યા છે કે બદલાયેલા વૈશ્વિક સંજોગોમાં ઘણા દેશો રૂપિયાને સ્વીકારવા ઈચ્છશે. ખાસ કરીને રશિયા પર તાજેતરના પ્રતિબંધો પછી, દેશોને સમજાયું છે કે ડોલર પર નિર્ભરતા કેટલી ખતરનાક સાબિત થઈ શકે છે અને તેના કારણે વિશ્વભરમાં વિકલ્પોની શોધ થઈ રહી છે.
ગુજરાત/ શાળામાં ગીતા ભણાવવાના નિર્ણય સામે ઉલેમા-એ-હિંદ પહોંચી હાઈકોર્ટ
