હાલમાં મહારાષ્ટ્રના રાજકારણમાં મોટો ઉહાપોહ જોવા મળી રહ્યો છે. બળવાના કારણે શિવસેનામાં બે જૂથો બની ગયા છે. એક ઉદ્ધવ ઠાકરે અને બીજું એકનાથ શિંદેનું જૂથ. બંને પોતાને સાચા શિવસૈનિક અને બાળાસાહેબ ઠાકરેના નિશ્ચિત સારથિ ગણાવે છે. બે દિવસ પહેલા એકનાથ શિંદેનું નિવેદન પણ સામે આવ્યું હતું. જેમાં તેણે કહ્યું હતું કે, ‘મને સતત વિદ્રોહી કહેવામાં આવે છે, જે બિલકુલ ખોટું છે. અમે બાળાસાહેબ ઠાકરેના ભક્ત છીએ, અમે શિવસૈનિક છીએ.
શિંદેએ એક ટ્વિટ પણ કર્યું હતું. જેમાં તેણે લખ્યું છે કે, ‘અમે બાળાસાહેબના મજબૂત શિવસૈનિક છીએ. સત્તા માટે ક્યારેય છેતરપિંડી કરી નથી અને ક્યારેય કરશે નહીં. આ નિવેદન પર ઉદ્ધવ ઠાકરેનો પણ જવાબ આવ્યો છે. તેમણે કહ્યું, ‘શિવસેના એવી જ છે જેવી બાળ ઠાકરેના સમયમાં હતી.
જેના પર અનેક સવાલો ઉભા થયા છે. સૌથી વધુ, બાળાસાહેબ ઠાકરેની શિવસેના કેવી હતી? તેની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ? મરાઠી માનુસ બોલીને તે હિંદુ હ્રદય સમ્રાટ કેવી રીતે બન્યા ? શું બાળ ઠાકરે અને ઉદ્ધવ ઠાકરેની શિવસેનામાં કોઈ ફરક છે? આવો જાણીએ…
શિવસેનાની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ?
19 જૂન 1966ના દિવસે બાળાસાહેબ ઠાકરેએ તેમના નવા રાજકીય પક્ષ શિવસેનાનો પાયો નાખ્યો હતો. શિવસેનાની રચના પહેલા બાળ ઠાકરે એક અંગ્રેજી અખબારમાં કાર્ટૂનિસ્ટ હતા. તેમના પિતાએ મરાઠી ભાષીઓ માટે અલગ રાજ્યની માંગ માટે આંદોલન કર્યું હતું. બોમ્બે અને હાલનુ મુંબઈમાં અન્ય રાજ્યોમાંથી આવતા લોકોની વધતી સંખ્યાને ધ્યાનમાં રાખીને બાળાસાહેબે ‘માર્મિક’ નામનું અખબાર પણ શરૂ કર્યું. બાળાસાહેબ પણ આ વિષય પર અખબારમાં ઘણું લખતા હતા. શિવસેનાની રચના વખતે બાળાસાહેબ ઠાકરેએ સૂત્ર આપ્યું હતું, ‘અંશી લો સમાજકરણ, વિસ લો રાજકરણ’. એટલે કે 80 ટકા સમાજ અને 20 ટકા રાજકારણ.
મુંબઈમાં મરાઠીઓની સંખ્યા વધુ હતી, પરંતુ નોકરી, વેપાર માં ગુજરાતી અને દક્ષિણ ભારતીયોનું વર્ચસ્વ હતું. ત્યારે બાળાસાહેબે દાવો કર્યો હતો કે મરાઠી લોકોની તમામ નોકરીઓ દક્ષિણ ભારતીયો લઈ લે છે. તેમણે આની સામે આંદોલન શરૂ કર્યું અને ‘પુંગી બજાઓ ઔર લુંગી હટાઓ’ ના નારા આપ્યા.
આ એ સમય હતો જ્યારે શિવસેનાએ સમગ્ર મહારાષ્ટ્રમાં મજબૂત ઓળખ બનાવી હતી. બાળાસાહેબ ઠાકરે મરાઠી માનુસની વાત કરતા. તે દરમિયાન બિન-મરાઠીઓ પર ઘણા હુમલા થયા હતા. જોકે, ત્યાં સુધીમાં શિવસેનાએ સમગ્ર મહારાષ્ટ્રના રાજકારણ પર પોતાની છાપ છોડી દીધી હતી.
આ સાથે શિવસેનાએ પોતાની વિચારધારામાં મરાઠી માનુષની સાથે હિન્દુત્વને પણ જોડ્યું. ત્યાં સુધીમાં 80 અને 90નો યુગ શરૂ થઈ ગયો હતો. સમગ્ર દેશમાં રામ મંદિરના રાજકારણ પર વાતાવરણ ગરમાયું હતું. શિવસેના આમાં ઘણી સક્રિય હતી.
હિંદુત્વના સહારે રાજકારણમાં નવું સ્થાન બનાવ્યું
મુંબઈમાં વિલેપાર્લે વિધાનસભા બેઠક માટે 1987ની પેટાચૂંટણીમાં, શિવસેનાએ પહેલીવાર ‘ગરવ સે કહો હમ હિન્દુ હૈ’ ના નારા લગાવ્યા હતા. હિંદુત્વના નામે મત માંગવા બદલ ચૂંટણી પંચે ઠાકરેને છ વર્ષ માટે તેમના મતદાનનો અધિકાર છીનવી લીધો હતો. શિવસેનાની આ પ્રથમ વિધાનસભા ચૂંટણી હતી.
1989ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા ભાજપ અને શિવસેના વચ્ચે પહેલીવાર ગઠબંધન થયું હતું. તે પછી આ ગઠબંધન લાંબા સમય સુધી ચાલ્યું. 1990ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં, શિવસેનાએ 183 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી અને 52 પર જીત મેળવી હતી, જ્યારે ભાજપે 104 ઉમેદવારોમાંથી 42 પર જીત મેળવી હતી. ત્યારબાદ શિવસેનાના મનોહર જોશી વિપક્ષના નેતા બન્યા.
આ પછી 1995માં ભાજપ-શિવસેના ફરી ચૂંટણી લડ્યા. શિવસેનાના 73, ભાજપના 65 ઉમેદવારો જીતીને વિધાનસભા પહોંચ્યા હતા. બંનેના ગઠબંધનથી સરકાર બની અને શિવસેનાના મનોહર જોશી મુખ્યમંત્રી બન્યા, જ્યારે ભાજપના ગોપીનાથ મુંડે નાયબ મુખ્યમંત્રી બન્યા. 2004ની ચૂંટણીમાં શિવસેનાએ 62 અને ભાજપે 54 બેઠકો જીતી હતી.
ત્યારે ભાજપે શિવસેનાને પાછળ છોડી દીધી
સામાન્ય રીતે મહારાષ્ટ્રમાં શિવસેના હંમેશા મોટી પાર્ટી રહી છે, જ્યારે ભાજપ નાની છે. પરંતુ 2009 માં વિપરીત બન્યું. ત્યારબાદ બંને પક્ષોની બેઠકો ઘટી હતી, પરંતુ ભાજપને પહેલીવાર શિવસેના કરતાં વધુ બેઠકો મળી હતી. ત્યારપછી ભાજપે 46 અને શિવસેનાને 45 બેઠકો મળી હતી.
બાળાસાહેબ ઠાકરેનું નિધન 17 નવેમ્બર 2012ના રોજ થયું હતું. ઉદ્ધવ ઠાકરેએ શિવસેનાની બાગડોર સંભાળી. ત્યારપછી શિવસેના અને ભાજપ વચ્ચે પણ અંતર વધી ગયું છે. 2014ની વાત છે. જ્યારે બંને પક્ષો 1989 પછી પહેલીવાર અલગ થયા હતા. શિવસેનાએ તમામ 288 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી, પરંતુ શિવસેનાને માત્ર 63 બેઠકો મળી હતી. તે જ સમયે, ભાજપના 122 ઉમેદવારો જીતીને વિધાનસભા પહોંચ્યા હતા. પરિણામ બાદ ફરીથી બંને પક્ષો વચ્ચે ગઠબંધન થયું અને ભાજપના દેવેન્દ્ર ફડણવીસ મુખ્યમંત્રી બન્યા.
પછી 2019 આવ્યું. ત્યારબાદ બંને પક્ષોએ લોકસભા ચૂંટણી માટે ગઠબંધન કર્યું. ભાજપે 25 અને શિવસેના 23 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી. ભાજપને સંપૂર્ણ બહુમતી મળી છે. ત્યારબાદ શિવસેનાના ક્વોટામાંથી એક સાંસદને મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા. જોકે થોડા દિવસો બાદ વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ હતી. ભાજપે 105 અને શિવસેનાએ 56 બેઠકો જીતી હતી. ત્યારબાદ શિવસેના પ્રમુખે અઢી વર્ષ માટે સરકારનું ફોર્મેટ આપ્યું. મતલબ ભાજપ અઢી વર્ષ માટે અને શિવસેના અઢી વર્ષ માટે મુખ્યમંત્રી રહેશે. જોકે, ભાજપે આ ઓફરને ફગાવી દીધી અને બંને વચ્ચેનું ગઠબંધન ફરી તૂટી ગયું. બાદમાં શિવસેના પ્રમુખ ઉદ્ધવ ઠાકરેએ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ સોનિયા ગાંધી અને એનસીપી પ્રમુખ શરદ પવાર સાથે વાત કર્યા બાદ ગઠબંધન કર્યું હતું. ઉદ્ધવ મુખ્યમંત્રી બન્યા.
હિંદુત્વના સહારે રાજકારણમાં નવું સ્થાન બનાવ્યું
મુંબઈમાં વિલેપાર્લે વિધાનસભા બેઠક માટે 1987ની પેટાચૂંટણીમાં, શિવસેનાએ પહેલીવાર ‘ગરવ સે કહો હમ હિન્દુ હૈ’ ના નારા લગાવ્યા હતા. હિંદુત્વના નામે મત માંગવા બદલ ચૂંટણી પંચે ઠાકરેને છ વર્ષ માટે તેમના મતદાનનો અધિકાર છીનવી લીધો હતો. શિવસેનાની આ પ્રથમ વિધાનસભા ચૂંટણી હતી.
1989ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા ભાજપ અને શિવસેના વચ્ચે પહેલીવાર ગઠબંધન થયું હતું. તે પછી આ ગઠબંધન લાંબા સમય સુધી ચાલ્યું. 1990ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં, શિવસેનાએ 183 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી અને 52 પર જીત મેળવી હતી, જ્યારે ભાજપે 104 ઉમેદવારોમાંથી 42 પર જીત મેળવી હતી. ત્યારબાદ શિવસેનાના મનોહર જોશી વિપક્ષના નેતા બન્યા.
આ પછી 1995માં ભાજપ-શિવસેના ફરી ચૂંટણી લડ્યા. શિવસેનાના 73, ભાજપના 65 ઉમેદવારો જીતીને વિધાનસભા પહોંચ્યા હતા. બંનેના ગઠબંધનથી સરકાર બની અને શિવસેનાના મનોહર જોશી મુખ્યમંત્રી બન્યા, જ્યારે ભાજપના ગોપીનાથ મુંડે નાયબ મુખ્યમંત્રી બન્યા. 2004ની ચૂંટણીમાં શિવસેનાએ 62 અને ભાજપે 54 બેઠકો જીતી હતી.
ત્યારે ભાજપે શિવસેનાને પાછળ છોડી દીધી
સામાન્ય રીતે મહારાષ્ટ્રમાં શિવસેના હંમેશા મોટી પાર્ટી રહી છે, જ્યારે ભાજપ નાની છે. પરંતુ 2009 માં વિપરીત બન્યું. ત્યારબાદ બંને પક્ષોની બેઠકો ઘટી હતી, પરંતુ ભાજપને પહેલીવાર શિવસેના કરતાં વધુ બેઠકો મળી હતી. ત્યારપછી ભાજપે 46 અને શિવસેનાને 45 બેઠકો મળી હતી.
બાળાસાહેબ ઠાકરેનું નિધન 17 નવેમ્બર 2012ના રોજ થયું હતું. ઉદ્ધવ ઠાકરેએ શિવસેનાની બાગડોર સંભાળી. ત્યારપછી શિવસેના અને ભાજપ વચ્ચે પણ અંતર વધી ગયું છે. 2014ની વાત છે. જ્યારે બંને પક્ષો 1989 પછી પહેલીવાર અલગ થયા હતા. શિવસેનાએ તમામ 288 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી, પરંતુ શિવસેનાને માત્ર 63 બેઠકો મળી હતી. તે જ સમયે, ભાજપના 122 ઉમેદવારો જીતીને વિધાનસભા પહોંચ્યા હતા. પરિણામ બાદ ફરીથી બંને પક્ષો વચ્ચે ગઠબંધન થયું અને ભાજપના દેવેન્દ્ર ફડણવીસ મુખ્યમંત્રી બન્યા.
પછી 2019 આવ્યું. ત્યારબાદ બંને પક્ષોએ લોકસભા ચૂંટણી માટે ગઠબંધન કર્યું. ભાજપે 25 અને શિવસેના 23 બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી. ભાજપને સંપૂર્ણ બહુમતી મળી છે. ત્યારબાદ શિવસેનાના ક્વોટામાંથી એક સાંસદને મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા. જોકે થોડા દિવસો બાદ વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ હતી. ભાજપે 105 અને શિવસેનાએ 56 બેઠકો જીતી હતી. ત્યારબાદ શિવસેના પ્રમુખે અઢી વર્ષ માટે સરકારનું ફોર્મેટ આપ્યું. મતલબ ભાજપ અઢી વર્ષ માટે અને શિવસેના અઢી વર્ષ માટે મુખ્યમંત્રી રહેશે. જોકે, ભાજપે આ ઓફરને ફગાવી દીધી અને બંને વચ્ચેનું ગઠબંધન ફરી તૂટી ગયું. બાદમાં શિવસેના પ્રમુખ ઉદ્ધવ ઠાકરેએ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ સોનિયા ગાંધી અને એનસીપી પ્રમુખ શરદ પવાર સાથે વાત કર્યા બાદ ગઠબંધન કર્યું હતું. ઉદ્ધવ મુખ્યમંત્રી બન્યા.
