હિન્દુ ધર્મમાં પૂજા દરમિયાન ઘણી વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આમાંથી એક ચોખા છે, જેને અક્ષત પણ કહેવાય છે. ચોખા એટલે કે અક્ષત વગર કોઈપણ પૂજા પૂર્ણ થતી નથી. કોઈપણ પૂજા સમયે ગુલાલ, હલ્દી, અબીર અને કુમકુમ અર્પણ કર્યા પછી ચોખા ચઢાવવામાં આવે છે.
શાસ્ત્રો અનુસાર પૂજામાં ચોખાનું ઘણું મહત્વ છે. તે દેવી-દેવતાઓને સમર્પિત છે, તેમજ જ્યારે વ્યક્તિ પર તિલક લગાવવામાં આવે છે, ત્યારે અક્ષતનો પણ ઉપયોગ થાય છે. વધુ જાણો શા માટે પૂજા વગેરેમાં ચોખાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
કુમકુમ, ગુલાલ, અબીર અને હળદરથી વિપરીત, ચોખામાં કોઈ વિશિષ્ટ સુગંધ હોતી નથી અને તેનો કોઈ વિશિષ્ટ રંગ હોતો નથી. તેથી મનમાં આ જિજ્ઞાસા જાગે છે કે પૂજામાં અક્ષતનો ઉપયોગ શા માટે થાય છે? ખરેખર, અક્ષત એ પૂર્ણતાનું પ્રતિક છે. અલબત્ત તે તૂટ્યું નથી. તેથી પૂજામાં અક્ષત અર્પણ કરવાનો અર્થ એ છે કે પૂજા અક્ષતની જેમ પૂર્ણ થવી જોઈએ.
અન્નમાં શ્રેષ્ઠ હોવાને કારણે ભગવાનને અર્પણ કરતી વખતે એવો અહેસાસ થાય છે કે આપણને જે પણ ભોજન મળે છે તે ભગવાનની કૃપાથી જ મળે છે. એટલે આ લાગણી આપણામાં પણ રહેવી જોઈએ. તેનો સફેદ રંગ શાંતિનું પ્રતીક છે. એટલા માટે અક્ષત એ પૂજામાં આવશ્યક સામગ્રી છે, જેથી આ લાગણી હંમેશા આપણામાં રહે.
ભગવાનને ચોખા અર્પણ કરતી વખતે ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે ચોખા તૂટી ન જાય. ચોખા સ્વચ્છ અને આરોગ્યપ્રદ હોવા જોઈએ. શિવલિંગ પર ચોખા ચઢાવવાથી શિવ ખૂબ જ પ્રસન્ન થાય છે અને ભક્તોને અખંડ ચોખાની જેમ અખંડ ધન, સન્માન અને આદર પ્રદાન કરે છે. જીવનભર ભક્તો માટે પૈસા અને ભોજનની કમી નથી.
પૂજા સમયે આ મંત્ર સાથે અક્ષત ભગવાનને સમર્પિત કરવામાં આવે છે.
अक्षताश्च सुरश्रेष्ठकुङ्कमाक्ता: सुशोभिता:।
मया निवेदिता भक्त्या: गृहाण परमेश्वर॥
આ મંત્રનો અર્થ એ છે કે હે ભગવાન! કુમકુમના રંગથી સુશોભિત આ અક્ષત હું તમને અર્પણ કરું છું, કૃપા કરીને તેનો સ્વીકાર કરો. તેનો અર્થ એ છે કે અક્ષત એટલે કે ચોખાને ભોજનમાં શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે. તેને દેવન પણ કહે છે. એટલે કે ચોખા દેવતાઓનો પ્રિય ખોરાક છે. તેથી, તે તમને સુગંધિત પદાર્થ કુમકુમ સાથે અર્પણ કરવામાં આવે છે.
હિન્દુ ધર્મ / પૂજા માટે તાંબાના વાસણો શા માટે શુભ માનવામાં આવે છે, ચાંદીના વાસણોનો ઉપયોગ કેમ ન કરવો જોઈએ?
ગરુડ પુરાણ / જાણો મૃત્યુ પછી આત્માને કેવી રીતે મળે છે સજા, કેટલા પ્રકારના નરક છે?
હિન્દુ ધર્મ / 21 ડિસેમ્બર સુધી રહેશે હેમંત ઋતુ, ગ્રંથોમાં જણાવવામાં આવ્યું છે તેનું મહત્વ..
