છ દિવસની વાટાઘાટો પછી, વિશ્વ વેપાર સંગઠન (WTO) ના 164 સભ્યોએ આખરે શુક્રવારે સવારે જીનીવામાં એક પેકેજ ડીલ પર મહોર મારી, જેમાં ભારત સૌથી આગળ છે. માટે એમ કહી શકાય કે દેશની આ મોટી જીત છે. વિકાસશીલ દેશો માટે ખાદ્ય સુરક્ષા, સંતુલિત અસર ફિશરીઝ સબસિડી અને રોગચાળાના પ્રતિભાવ જેવા મુખ્ય મુદ્દાઓને આવરી લેવા માટે નવ વર્ષમાં આ પ્રથમ મોટો કરાર હતો. કોવિડ-19 રસી પર પેટન્ટ મુક્તિ અંગેનો મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય ટૂંક સમયમાં આવે તેવી અપેક્ષા છે. યુનાઇટેડ સ્ટેટ્ અમેરીકાએ હજુ સુધી તેની પર સત્તાવાર રીતે મહોર મારી નથી.
ત્રણ મુખ્ય મુદ્દાઓ
– આ સોદો ગુરુવારે રાત્રે છેલ્લી ઘડી સુધી ચાલ્યો હતો, જેમાં ફિશિંગ સબસિડી અને TRIPS ડિસ્કાઉન્ટનો અંત આવ્યો હતો.
– વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ પ્રધાન પીયૂષ ગોયલની વાટાઘાટ કૌશલ્યની કસોટી કરનાર આ કરારમાં બે રાતની વાટાઘાટો દરમિયાન વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશો વચ્ચે વેપારની વાતચિત થઇ, જેમાં ભારત સફળ રહ્યું હતું.
-બધા કરારો પર સંપૂર્ણ સંમત છે અને સર્વસંમતિથી હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા છે. ટેમ્પરરી પેટન્ટ વેવર (TRIPS) પર નિર્ણય ટૂંક સમયમાં અપેક્ષિત છે. મંત્રી પિયુષ ગોયલે જીનીવામાં પત્રકારોને જણાવ્યું હતું કે, અમે યુએસની મંજૂરીની રાહ જોઈ રહ્યા છીએ.
પીએમ મોદીએ રાખી નજર
સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ જીનીવામાં કેબિનેટ દ્વારા મંત્રણાનું સક્રિયપણે નિરીક્ષણ કર્યું હતું અને માર્ગદર્શન આપ્યું હતું. લખાણમાંથી વિવાદાસ્પદ કલમ હટાવીને છેલ્લી ઘડીએ સબસિડી વધારવાના ભારતીય માછીમારોના અધિકારનો ભારતે બચાવ કર્યો. બદલામાં ભારત ઈલેક્ટ્રોનિક આયાત પર ટેરિફ મોરેટોરિયમના 18 મહિનાના વિસ્તરણ માટે સંમત થયું. મંત્રી પિયુષ ગોયલે જણાવ્યું હતું કે, ઓવર ફિશિંગ, ડીપ સી માછીમારી, ગેરકાયદે અને અનિયંત્રિત માછીમારીને રોકવા માટે આવા માછીમારોને મળતી સબસિડી રોકવા માટે પ્રથમ વખત ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યો છે.
દેશ માટે મોટી સિદ્ધિ
EEZ (એક્સક્લુઝિવ ઇકોનોમિક ઝોન) પર સાર્વભૌમ વિઝન ભારતની વિનંતી પર મજબૂત રીતે સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું છે. જે ખરેખર એક મહાન સિદ્ધિ છે, ગોયલે ઉમેર્યું હતું કે 12મી WTO મંત્રીમંડળ દ્વારા લેવામાં આવેલા આ સીમાચિહ્નરૂપ નિર્ણયોથી માછીમારો, ખેડૂતો, ખાદ્ય સુરક્ષા, બહુપક્ષીયવાદ, વેપાર અને વ્યવસાય કરતા લોકો લાભ મેળવનાર મુખ્ય હિસ્સેદારો હશે. ઉપરાંત ખાસ કરીને ડિજિટલ અર્થતંત્ર અને MSMEને પણ ફયદો થશે.
વેક્સીન પેટન્ટ માફી પર શું થયું
કેટલાક દેશોની વેક્સીન પેટન્ટ માફી અને ફિશરીઝ એગ્રીમેન્ટ સામે છેલ્લી ઘડીના વાંધાઓને કારણે તે અવરોધાયું હતું. યુકેએ પેટન્ટ માફી કરારને પાંચ કલાક માટે સ્થગિત કર્યો હતો, જ્યારે યુએસ અને ચીને કરાર હેઠળ પાત્રતાના મુદ્દાને ઉકેલવા માટે થોડા વધુ કલાકો લીધા હતા. આફ્રિકન, કેરેબિયન અને પેસિફિક રાજ્યો (ACP) એ માછીમારી દેશો પર વધુ સબસિડીની માંગ કરી છે. જે ભારતની માંગ હતી, જેને ભારતની સફળતા તરીકે જોવામાં આવી રહી છે.
આગામી બેઠકમાં આ માંગણી મૂકવામાં આવશે
જાહેર ખાદ્ય દુકાનો પર કાયમી સમાધાનની ભારતની મુખ્ય માંગ હવે આગામી મંત્રી સ્તરીય બેઠકમાં મૂકવામાં આવશે. કોવિડ-19 રસી પર પેટન્ટ મુક્તિ કરાર ભારત અને અન્ય પાત્ર વિકાસશીલ દેશોને પાંચ વર્ષ માટે ફરજિયાત લાયસન્સ વિના રસીઓનું ઉત્પાદન અને નિકાસ કરવાની મંજૂરી આપે છે, જે રોગચાળાથી પ્રભાવિત સૌથી ગરીબ દેશો માટે એક વિશાળ બોનસ છે.
આ સંદર્ભે પીયૂષ ગોયલે કહ્યું, “આનાથી માત્ર કેટલાક ગરીબ દેશોને જ મદદ મળશે તેમનથી. પરંતુ ભારતીય કંપનીઓને ઘણા દેશોમાં વધુ ઉત્પાદન પ્લાન્ટ સ્થાપવામાં પણ મદદ મળશે.” સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર બુધવારે આ તમામ મહત્વના મુદ્દાઓ પર ચર્ચા અટકી હતી. કેટલાક મુદ્દા ઉઠાવીને ચર્ચાઓ બંધ કરી દેવામાં આવી, કારણ કે ઘણા વિકસિત દેશો ભારતની માંગણીઓ સ્વીકારવા માંગતા ન હતા. ભારતે સહાયકની ભૂમિકા સ્વીકારી અને અમેરિકા અને દક્ષિણ આફ્રિકા સહિત ઘણા દેશો સુધી પહોંચ્યું. ગોયલે ઘણી દ્વિપક્ષીય અને નાની જૂથ બેઠકો યોજી અને તમામ દેશોને બોર્ડમાં લાવવાનો પ્રયાસ કર્યા પછી ચર્ચાઓ ફરી શરૂ થઈ.
આ બે વિભાગો રદ કરવામાં આવ્યા
ભારતીય માછીમારોને મળતી સબસિડીને સ્થિર રાખીને સાત વર્ષની અંદર વધારાની માછીમારી સબસિડી પર પ્રતિબંધ મૂકતી બે વિવાદાસ્પદ કલમો રદ કરવામાં આવી છે. વર્તમાન કરાર માત્ર ગેરકાયદે અને અનિયંત્રિત માછીમારીને રોકવામાં મદદ કરશે. પીયૂષ ગોયલે કહ્યું, “ભારતે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે જો MC12નું અંતિમ પેકેજ ભારત અને વિકાસશીલ દેશોના હિતમાં હશે, તો ભારત આગામી દોઢ વર્ષ માટે ડિજિટલ આયાત પર ડ્યૂટી લાદવાના પ્રસ્તાવને સ્થગિત કરી દેશે. “
હાલનો પ્રતિબંધ આ તારીખ સુધી ચાલુ રહેશે
કરાર જણાવે છે કે ડિજિટલ આયાત પર કસ્ટમ ડ્યુટી પરનો વર્તમાન પ્રતિબંધ 31 ડિસેમ્બર, 2023 સુધી ચાલુ રહેશે. અત્યાર સુધી, 1998 થી દર બે વર્ષે મોરેટોરિયમ લંબાવવામાં આવ્યું છે, જે દેશોને ડિજિટલ અથવા ઇલેક્ટ્રોનિક આયાત અથવા ટ્રાન્સમિશન પર કોઈપણ ડ્યુટી લાદવાથી પ્રતિબંધિત કરે છે. ભારતે આ વખતે માત્ર દોઢ વર્ષનો સમયગાળો આપ્યો છે.
કૃષિ ક્ષેત્ર માટે પણ આ અંગે સહમતિ સધાઈ
કૃષિ ક્ષેત્રમાં ભારત યુનાઈટેડ નેશન્સ વર્લ્ડ ફૂડ પ્રોગ્રામ દ્વારા સંમત થયું છે કે ઘરેલું ખાદ્ય સુરક્ષા માટે અમુક શરતોને આધીન ખાદ્યપદાર્થોની ખરીદી પર કોઈ નિકાસ નિયંત્રણો લાદવામાં નહીં આવે. ભારતના જાહેર સ્ટોક હોલ્ડિંગમાંથી સરકારી ધોરણે જરૂરિયાતમંદ દેશોમાં નિકાસની મંજૂરી આપવા સહિતની અન્ય માંગણીઓ કૃષિ મુદ્દાઓ સાથે આગામી મંત્રી સ્તરીય પરિષદમાં ચર્ચા કરવામાં આવશે. WTOએ છેલ્લે 2013માં મોટો વેપાર નિર્ણય લીધો હતો, જ્યારે જાહેર સ્ટોક હોલ્ડિંગની ખરીદી પર વિવાદિત એમઓયુમાં ‘શાંતિ કલમ’ માટેની ભારતની માંગ પર સંમતિ આપવામાં આવી હતી. હવે ભારતે પોતાનો પક્ષ મજબૂત કર્યો છે.
