નવી દિલ્હી: નવેમ્બર ૨૦૧૬માં મોદી સરકાર દ્વારા કરાયેલી નોટબંધીના પછી 1000 અને 500 રૂપિયાની ચલણી નોટ બંધ થઈ ગઈ છે. છેલ્લા બે વર્ષમાં ભારતને 200 અને 2000 રૂપિયાની નવી ચલણી નોટો મળી છે પરંતુ તે પર્યાપ્ત નથી.
ધ પ્રિન્ટ ના અહેવાલોમાં જણાવ્યા મુજબ, જાણવા મળ્યું છે કે, નોટબંધીની કવાયત અગાઉ મોદી સરકાર દ્વારા 11 રૂપિયા અને 21 રૂપિયાની નવી ચલણી નોટ શરૂ કરવાનો વિચાર કર્યો હતો, જે ‘શુકન’ (શગુન)ના રૂપમાં અથવા રોકડ ઉપહાર આપવાની માટે વ્યાપક રીતે કરવામાં આવે છે, આ ઉપરાંત ધાર્મિક દાનમાં પણ તેનો ઉપયોગ થાય છે.
સરકારના ઉચ્ચત્તમ સૂત્રોનું કહેવું છે કે, આ પ્રસ્તાવ અને નાણા મંત્રાલય અને આરબીઆઈની વચ્ચે સક્રિય રીતે ચર્ચા થઈ હતી. જયારે નિયંત્રક એવં મહાલેખા પરીક્ષક (કેગ) રાજીવ મહર્ષિ નાણા સચિવ હતા, પરંતુ આ વિચારને આખરે દફન કરી દેવો પડ્યો હતો.
આ ઉપરાંત સરકારનું ધ્યાન નોટબંધી પર કેન્દ્રિત હતું. ‘ધ પ્રિન્ટ’ને એવું પણ જાણવા મળ્યું હતું કે, આરબીઆઈએ આ મામલે વિરોધ પણ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, આ નોટોને વૈધ (કાયદેસર)નું ચલણ માનવામાં આવી શકશે નહિ.
એક સિનિયર અધિકારીએ નામ નહિ જણાવવાની શરતે ‘ધ પ્રિન્ટ’ને જણાવ્યું હતું કે, ‘નવી મુદ્રાઓની શરૂઆતની માટે કેટલાય પ્રસ્તાવ આવે છે, પરંતુ તેનો મતલબ એવો નથી કે, તે બધા પ્રસ્તાવોનું પાલન કરવામાં આવે. આ બાબત પ્રક્રિયાનો એક ભાગ હોય છે.’
તેમણે એવું પણ જણાવ્યું હતું કે, ‘એક રૂપિયાનો એકલો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી. મોટાભાગે તેનો ઉપયોગ ઉચ્ચ મૂલ્ય (મોટી રકમ)ની લેવડ-દેવડના પરિવર્તનના રૂપમાં કરવામાં આવે છે. જો કે આ બાબત સમજવાની માટે ચર્ચા થઈ હતી કે, શું આ મામલા અંગે ધ્યાન આપવામાં આવી શકે છે.’
મુદ્રા
ઉપયોગીતા, માંગ અને આવશ્યકતાઓ મુજબ ભારતીય રિઝર્વ બેંક (આરબીઆઈ)ની સાથે સરકાર સમય સમય પર પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવતી બેંક નોટોના મૂલ્યવર્ગ અંગે નિર્ણય કરે છે.
અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, કેન્દ્રીય બેંક પોતાની શોધના આધાર પર પ્રત્યેક મુદ્રાની માત્રાનું આંકલન કરવામાં આવે છે. જેની જરૂરિયાત હોય છે અને તે મુજબ સિક્કાઓ અને બેંક નોટોને છાપવામાં આવે છે.
અધિકારીએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, ઉપયોગ અને મૂલ્યના આધાર પર નોટોને પરત ખેંચવામાં આવી છે.
ઉદાહરણ તરીકે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં 5 પૈસા, 10 પૈસા, 20 પૈસા અને 25 પૈસાના મૂલ્યના સિક્કાઓને પરત ખેંચી લેવામાં આવ્યા છે. જ્યાર આરબીઆઈએ ૧૯૩૮થી ૧૯૫૪માં 10,000 રૂપિયાની બેંક નોટ પણ બહાર પાડી હતી.
આ દરમિયાન નોટબંધીના બે વર્ષથી વધુ સમય પછી પણ દેશમાં કુલ એટીએમમાંથી અડધાથી વધુ એટીએમમાં હજુ પણ ૨૦૦ રૂપિયાની નોટ નીકળી શકતી નથી.
અધિકારીએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, વર્તમાનમાં ફક્ત એ સુનિશ્ચિત કરવાનું છે કે, એટીએમમાંથી 200 રૂપિયાની નોટ સરળતાથી નીકળી શકે.
