યુનાઈટેડ નેશન્સ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામ (યુએનડીપી) દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલા રિપોર્ટ અનુસાર 2021ના માનવ વિકાસ સૂચકાંકમાં ભારત 191 દેશોમાંથી 132માં ક્રમે આવી ગયું છે. વર્ષ 2020 માટે માનવ વિકાસ સૂચકાંકમાં ભારત 189 દેશોમાંથી 131મા ક્રમે હતું. ભારતના કિસ્સામાં 2019માં એચડીઆઈ 0.645 હતો, જે 2021માં ઘટીને 0.633 થઈ ગયો છે, જે આયુષ્યમાં ઘટાડો (69.7 થી 67.2 વર્ષ) માટે સૂંચક હોઈ શકે છે, રિપોર્ટમાં જણાવાયું છે.
માનવ વિકાસ, એક રાષ્ટ્રના આરોગ્ય, શિક્ષણ અને સરેરાશ આવકના માપદંડ તરીકે, તેના પહેલાના પાંચ વર્ષની સરખામણીએ સતત બે વર્ષ 2020 અને 2021માં ઘટાડો થયો છે. એકલા ભારતની સ્થિતિ વૈશ્વિક સ્તરે ઘટાડા સાથે સુસંગત નથી, જે દર્શાવે છે કે 32 વર્ષમાં પ્રથમ વખત વિશ્વભરમાં માનવ વિકાસ થંભી ગયો છે.
માનવ વિકાસ સૂચકાંકમાં તાજેતરના ઘટાડાનું મુખ્ય કારણ આયુષ્યમાં વૈશ્વિક ઘટાડો છે, જે 2019માં 72.8 વર્ષથી ઘટીને 2021માં 71.4 વર્ષ થઈ ગયો છે, એમ અહેવાલમાં જણાવાયું છે. UNDP એડમિનિસ્ટ્રેટર અચિમ સ્ટીનરે જણાવ્યું હતું કે, “અનિશ્ચિતતાથી ભરેલી દુનિયામાં, આપણને સામાન્ય પડકારોનો સામનો કરવા માટે પરસ્પર વૈશ્વિક એકતાની નવી ભાવનાની જરૂર છે.” સ્ટીનરે જણાવ્યું હતું કે એકબીજા સાથે જોડાયેલા અંતર્ગત કટોકટીએ વિશ્વના મોટાભાગના ભાગોની જેમ ભારતના વિકાસના માર્ગને અસર કરી છે.
માનવ વિકાસ સૂચકાંક શું છે?
હ્યુમન ડેવલપમેન્ટ ઇન્ડેક્સ એ જીવન આયુ, શિક્ષણ અને આવક સૂચઆંકોનું એક સંયુક્ત આંકડાકીય સૂચકાંક છે. આ પદ્ધતિ અર્થશાસ્ત્રી મહબબ-ઉલ-હક દ્વારા ઘડવામાં આવી હતી. 1990 માં પ્રથમ માનવ વિકાસ સૂચકાંક બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો. ત્યારથી દર વર્ષે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્યક્રમ (યુએનડીપી) દ્વારા આને પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે.
