આજે (2 ઓક્ટોબર) રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીની 153મી જન્મજયંતિ છે. આ સાથે જ દેશ ભારતના બીજા વડાપ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની 118મી જન્મજયંતિની પણ ઉજવણી કરી રહ્યો છે. બંને મહાન હસ્તીઓએ તેમના કાર્યો અને વિચારોથી દેશ અને સમગ્ર વિશ્વમાં જનતા પર અમીટ છાપ છોડી છે.
મહાત્મા ગાંધી દ્વારા શરૂ કરાયેલ સત્યાગ્રહ જન ચળવળોએ અંગ્રેજોને ભારતમાંથી હાંકી કાઢવામાં મોટી ભૂમિકા ભજવી હોવાનું કહેવાય છે. તે જ સમયે, લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું પણ ભારતના સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન છે. મહાત્મા ગાંધીએ હંમેશા લોકોને સત્ય અને અહિંસાના માર્ગ પર ચાલવાનું શીખવ્યું અને લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની છબી પણ સૌથી પ્રામાણિક નેતાની છે.
મહાત્મા ગાંધીની જન્મજયંતિ 2જી ઓક્ટોબરે તેમની યાદમાં આંતરરાષ્ટ્રીય અહિંસા દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ જનરલ એસેમ્બલીએ 15 જૂન 2007 ના રોજ 2 ઓક્ટોબરને આંતરરાષ્ટ્રીય અહિંસા દિવસ તરીકે ઉજવવા માટે એક ઠરાવ પસાર કર્યો.
મહાત્મા ગાંધીનો જન્મ અને પારિવારિક પૃષ્ઠભૂમિ
મહાત્મા ગાંધીનો જન્મ 2 ઓક્ટોબર 1869ના રોજ ગુજરાતના પોરબંદરમાં મોઢ વૈશ પરિવારમાં થયો હતો. તેમનું પૂરું નામ મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી હતું. બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન, તેમના પિતા કરમચંદ પોરબંદર રાજ્યના દિવાન હતા અને માતા પુતલીબાઈ ગૃહિણી હતી. દાદા ઓટા ગાંધીએ બે લગ્ન કર્યા હતા અને પિતા કરમચંદ ગાંધીએ ચાર લગ્ન કર્યા હતા. મોહનદાસ એક બહેન અને ત્રણ ભાઈઓમાં સૌથી નાના હતા. મહાત્મા ગાંધીએ તેમની આત્મકથા ‘સત્યનો પ્રયોગ’માં તેમના પરિવારનો પરિચય આપ્યો છે. જેમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે તેમનો પરિવાર પહેલા કરિયાણાનો ધંધો કરતો હતો.
દાદાથી લઈને છેલ્લી ત્રણ પેઢી સુધી તેઓ દિવાનગીરી કરતાં હતા. રાજકીય સમસ્યાઓના કારણે પરિવારને પોરબંદર છોડીને તત્કાલીન જૂનાગઢ રાજ્યમાં આવવું પડ્યું હતું. મહાત્મા ગાંધીના પિતા કરમચંદ ગાંધી પોરબંદરનો જુસ્સો છોડીને રાજસ્થાન કોર્ટમાં નોકરી કરતા હતા. બાદમાં તેમણે રાજકોટ અને વાંકાનેરમાં દિવાન તરીકે કામ કર્યું. જીવનના અંતિમ દિવસોમાં તેઓ રાજકોટ કોર્ટમાંથી પેન્શન મેળવતા હતા.
બાળપણમાં લગ્ન કર્યા
મોહનદાસ જ્યારે માત્ર 13 વર્ષના હતા ત્યારે તેમના લગ્ન 14 વર્ષના કસ્તુરબા ગાંધી સાથે થયા હતા. તેમના લગ્નની સાથે પરિવારના અન્ય કેટલાક ભાઈ-બહેનોના લગ્ન પણ સંપન્ન થયા હતા. મહાત્મા ગાંધીને ચાર પુત્રો હરિલાલ, મણિલાલ, રામદાસ અને દેવદાસ હતા.
લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનો જન્મ અને કૌટુંબિક પૃષ્ઠભૂમિ
લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનો જન્મ 2 ઓક્ટોબર 1904ના રોજ ઉત્તર પ્રદેશના મુગલસરાય (હાલ દીનદયાળ ઉપાધ્યાય નગર)માં એક કાયસ્થ પરિવારમાં થયો હતો. તેમના પિતા શારદા પ્રસાદ શિક્ષક હતા પરંતુ તેઓ મુનશીજી તરીકે ઓળખાતા. બાદમાં તેણે મહેસૂલ વિભાગમાં ક્લાર્ક તરીકે પણ નોકરી કરી. માતા રામદુલારી ગૃહિણી હતી. શાસ્ત્રીજીને પરિવારના દરેક લોકો પ્રેમથી છોટે કહી બોલાવતા હતા.
શાસ્ત્રી દોઢ વર્ષના હતા ત્યારે તેમના પિતાનું અવસાન થયું હતું. પરિવાર મુશ્કેલીમાં મુકાઈ ગયો હતો. માતા રદુલારીએ તેમના પિતા એટલે કે શાસ્ત્રીના દાદા હજારીલાલના ઘરે જવાનું નક્કી કર્યું. શાસ્ત્રીનું બાળપણનું શિક્ષણ નાનીહાલ મિર્ઝાપુરમાં થયું હતું. બાદમાં તેમણે હરિશ્ચંદ્ર હાઈસ્કૂલ અને કાશી વિદ્યાપીઠમાં અભ્યાસ કર્યો. શાસ્ત્રીનું બિરુદ મેળવ્યા બાદ તેમણે પોતાની અટક શ્રીવાસ્તવ કાઢી નાખી હતી. 1928માં શાસ્ત્રીના લગ્ન મિર્ઝાપુરની રહેવાસી લલિતા સાથે થયા હતા. તેમને છ બાળકો હતા, બે પુત્રી અને ચાર પુત્રો. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીના ચાર પુત્રોમાંથી અનિલ શાસ્ત્રી કોંગ્રેસના નેતા છે અને સુનીલ શાસ્ત્રી ભાજપના નેતા છે.
બંનેના જીવનને હંમેશા પ્રેરણા આપશે
મહાત્મા ગાંધી અને લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીના કાર્યો અને વિચારોએ ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ અને બાદમાં સ્વતંત્ર દેશને આકાર આપવામાં મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી. જ્યારે મહાત્મા ગાંધીએ સાદગી અને નમ્રતાના પર્યાય તરીકે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનો ઉપદેશ આપ્યો હતો. 1965ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ દરમિયાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ ‘જય જવાન જય કિસાન’નો નારા આપ્યો હતો.
