Cosmonaut Yuri Gagarin: આજે અવકાશમાં મુસાફરી કરવા માટે શારીરિક ક્ષમતાઓ સિવાય કોઈ મોટી લાયકાતની જરૂર નથી. અવકાશ પર્યટન એક વાસ્તવિકતા બની ગયું છે, સમગ્ર વિશ્વ 9 માર્ચે રશિયાના પ્રથમ અવકાશયાત્રી યુરી ગાગરીનને તેમના જન્મદિવસ પર યાદ કરી રહ્યું છે. યુરી ગાગરીનના પાઇલટ અને અવકાશયાત્રી બનવાની સ્ટોરી સંઘર્ષ અને જુસ્સાની છે. જે આજે પણ સમગ્ર વિશ્વના અવકાશ વૈજ્ઞાનિકો માટે પ્રેરણા સ્ત્રોત માનવામાં આવે છે.
વર્ષ 1961, તારીખ 12 એપ્રિલ, મોસ્કોમાં સવારના 9:37 વાગ્યા હતા. આખું સોવિયેત યુનિયન શ્વાસ થંભાવીને આકાશ તરફ જોઈ રહ્યું હતું. વોસ્ટોક-1 એરક્રાફ્ટ લોન્ચ થતાની સાથે જ દરેકની ખુશીની કોઈ સીમા ન રહી.આ ક્ષણે જે બન્યું તે ઇતિહાસમાં પહેલાં ક્યારેય બન્યું ન હતું. પહેલીવાર માનવીએ અવકાશમાં પગ મૂક્યો. આ સાથે યુરી ગાગરીનનું નામ પણ ઈતિહાસમાં નોંધાયું હતું. યુરી 108 મિનિટ પછી પૃથ્વી પર પરત આવ્યા. આખી દુનિયાએ તેમનું હીરોની જેમ સ્વાગત કર્યું.
રશિયાના ક્લુશિનો ગામમાં 1934માં જન્મેલા, યુરી અલેકસેવિચ ગાગરીન એક સુથારના પુત્ર હતો. તેમના પિતા ડેરી ફાર્મર તરીકે કામ કરતા હતા અને તેઓ તેમના માતા-પિતાના ચાર સંતાનોમાં ત્રીજા નંબરના હતા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન નાઝીઓએ તેની શાળાને બાળી નાખી હતીયુરી જ્યારે 6 વર્ષનો હતો. યુરી અને તેના પરિવારને રશિયા દ્વારા ગામને ફરીથી કબજે કરવામાં આવે ત્યાં સુધી ઘણી યાતનાઓ સહન કરવી પડી હતી.તેના સમગ્ર પરિવારને બે વર્ષ સુધી ઝૂંપડીમાં રહેવું પડ્યું.
નાઝીઓએ તેની બે બહેનોને બંધુઆ મજૂર તરીકે જર્મની મોકલી દીધી.જ્યારે તે 16 વર્ષનો થયો. યુદ્ધના અંત પછી, યુરીને ઘણી વખત હોસ્પિટલમાં જવુ થવું પડ્યું. 1946 માં, તેમનો પરિવાર ગજત્સ્ક આવ્યો ત્યાં તેને સારાટોવની તકનીકી શાળામાં જવાની તક મળી. ત્યાં તે ફ્લાઈંગ સ્કૂલમાં જોડાયો.જ્યાં તેઓ તેમનો અભ્યાસ ચાલુ રાખી શક્યા. શાળામાં તેમના ગણિત અને વિજ્ઞાનના શિક્ષક ભૂતપૂર્વ સોવિયેત વિમાનચાલક હતા. યુરીને નાનપણથી જ એરોપ્લેનમાં રસ હતો જ્યારે તેણે તેના ગામમાં ફાઇટર પ્લેન ક્રેશ જોયું હતું. .ત્યાર થી જ પ્લેનમાં બેસીને આકાશને સ્પર્શવાનું સ્વપ્ન તેના મનમાં ઊગવા લાગ્યું.
16 વર્ષની ઉંમરે, તેણે મોસ્કો નજીક લ્યુબર્ટસ્ટે સ્ટીલ પ્લાન્ટમાં ફાઉન્ડ્રીમેન તરીકે એપ્રેન્ટિસશીપ મેળવી, અનેતે જ ક્ષેત્રમાં આગળનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. દરમિયાન, તેણે સ્થાનિક ફ્લાઈંગ ક્લબમાં સોવિયેત એર કેડેટ તરીકે પણ તાલીમ લીધી હતી જ્યાં તેણે બાયપોલર અને યોકવાલોવ યાવ-18 ઉડવાનું પણ શીખ્યા હતા.1955માં, ગેગરીને સૌપ્રથમ ઓરેનબર્ગમાં ચકલોવ્સ્કી હાયર એર ફોર્સ પાઇલોટ્સ સ્કૂલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો, અને પછીના વર્ષે મિગ-15 ઉડાવવાની તાલીમ લેવાનું શરૂ કર્યું.1957ની મદદથી તેને સફળતા મળી અને તેણે એકલા ઉડવાનું શરૂ કર્યું.
1957માંતેણે સોવિયેત એરફોર્સમાં લેફ્ટનન્ટનો હોદ્દો મેળવ્યો અને 166 કલાક અને 47 મિનિટનો ફ્લાઇટનો સમય પણ પ્રાપ્ત કર્યો. આ પછી તે નોર્વેની સરહદ પાસે પણ તૈનાત છે. બે વર્ષ પછી, લુના 3 ની સફળતા પછી, તેણે અવકાશ સંશોધન કાર્યક્રમોમાં રસ દાખવ્યો અને સોવિયેત સ્પેસ પ્રોગ્રામમાં તેની પસંદગી થઈ.1957માં જ સોવિયેત સંઘે અવકાશમાં પ્રથમ ઉપગ્રહ સ્પુટનિક-1ની સ્થાપના કરી હતી. આ પછી નક્કી થયું કે હવે માનવીને અવકાશમાં મોકલવામાં આવે.આ માટે દેશભરમાંથી અરજીઓ મંગાવવામાં આવી હતી. હજારો લોકોની સખત માનસિક અને શારીરિક તપાસ કરવામાં આવી હતી. આખરે 19 લોકોની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. યુરી ગાગારીન પણ તેમાંના એક હતા.
12 એપ્રિલ, 1961ના રોજ, માત્ર 27 વર્ષની ઉંમરે, યુરી ગાગારીન સ્પેસક્રાફ્ટ વોસ્ટોક-1માં બાયકોનુર કોસ્મોડ્રોમથી એવી જગ્યાએ ઉડાન ભરી જ્યાં તેમની પહેલાં કોઈ માનવ ગયો ન હતો.આ સ્પેસ રેસમાં અમેરિકા પર સોવિયેત રશિયા એટલે કે તત્કાલીન યુએસએસઆરનો વિજય હતો.પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણ બળમાંથી બહાર જવા માટે તેમના વાહને એક સેકન્ડમાં 8 કિમીનું અંતર કાપ્યું હતું. આ પ્રથમ વખત શક્ય બન્યું અને ગાગરીન અવકાશમાં પહોંચ્યા.ત્યાંથી તેણે પૃથ્વીની સુંદરતા જોઈ. યુરી ગાગરીન જ્યારે અવકાશમાં પહોંચ્યા ત્યારે તેમને કોઈ જાણતું ન હતું, પરંતુ જ્યારે તે પાછા ફર્યા ત્યારે તેઓ આખી દુનિયામાં પ્રખ્યાત થઈ ગયા. તેઓ રશિયાના રાષ્ટ્રીય હીરો બની ગયા હતા.
ગાગરીન 108 મિનિટ અંતરિક્ષમાં ઉડાન ભરી હતી. રોકેટ છોડતાની સાથે જ ગાગરીને કહ્યું, ‘પોયેખલી’, જેનો અર્થ છે ‘હવે આપણે જઈએ છીએ’.એક મજાની વાત એ પણ છે કે યુરીને તેની ઓછી ઊંચાઈના કારણે આ અભિયાન માટે પસંદ કરવામાં આવ્યો હતો. તેની ઉંચાઈ માત્ર પાંચ ફૂટ બે ઈંચ હતી.જેના કારણે તેઓ અવકાશયાનની કેપ્સ્યૂલમાં સરળતાથી ફિટ થઈ શકતા હતા. આ પછી સોવિયત રશિયાએ તેમને વિશ્વના વિવિધ દેશોમાં અઘોષિત રાજદૂત તરીકે મોકલ્યા. શીતયુદ્ધ દરમિયાન સોવિયત સંઘ આનાથી પોતાની શ્રેષ્ઠતા સાબિત કરવા માંગતું હતું. જો કે, આના માત્ર 19 દિવસ પછી જ અમેરિકન સ્પેસ એજન્સી નાસાએ પણ એક માનવને અવકાશમાં મોકલ્યો. 12 એપ્રિલ, 1961ના રોજ યુરી ગાગરીનની અવકાશ ઉડાન પહેલાં રોકેટ સંપૂર્ણ બરાબર હતું. આ મિશનમાં યુરી ગાગારીનનું જીવન લગભગ દાવ પર હતું.
આ દરમિયાન ઘણી ટેક્નિકલ ખામીઓ પણ મળી આવી હતી. આ કારણોસર, અવકાશયાન અપેક્ષા કરતાં વધુ ઊંચાઈ સાથે ભ્રમણકક્ષામાં સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું. ગાગરીન પાસે બ્રેક્સ હતી, પરંતુ જો તે કામ ન કરે, તો તેણે અવકાશયાન તેના પોતાના જોરે ઊતરે તેની રાહ જોવી પડે એમ હતું.વોસ્ટોક અવકાશયાનમાં એક અઠવાડિયાથી વધુ સમય માટે ઓક્સિજન, ખોરાક અને પાણી હતાં. જો કે, ઊંચાઈ વધુ હોવાને કારણે, અવકાશયાનને પરત કરવામાં આના કરતાં વધુ સમય લાગી શક્યો હોત.આવી સ્થિતિમાં, ઓક્સિજન, ખોરાક અથવા પાણીની કોઈ પણ અછતથી ગાગારીનનું મૃત્યુ થઈ શકે છે. જોકે, સદનસીબે બ્રેક્સ કામ કરી રહી હતી.
ઈતિહાસ રચવા માટે, ગાગરીને અદમ્ય બહાદુરી દર્શાવતા ખતરનાક પડકારનો સ્વીકાર કર્યો હતો. તેને અવકાશમાં મોકલવામાં આવી રહ્યો હતો, જેના વિશે લોકો બહુ ઓછા જાણીતા હતા. તેઓ એવા વાહનમાં જઈ રહ્યા હતા જેમાં કોઈ ઈમર્જન્સી રેસ્ક્યુ સિસ્ટમ ન હતી. જે રોકેટ વડે તેને અવકાશમાં મોકલવાના હતા તે અગાઉ ઘણી વખત નિષ્ફળ ગયું હતું.વાસ્તવમાં, આવા પ્રયોગ માટે ગાગારીનનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ઘણા પ્રશ્નોના જવાબ આપવાના હતા. જેમ કે મનુષ્ય અવકાશમાં ટકી શકે છે?શું અવકાશયાન દ્વારા મુસાફરી કરવી શક્ય છે? શું અવકાશયાનનો પૃથ્વી સાથેનો સંપર્ક અસરકારક રહેશે? શું અવકાશયાન સુરક્ષિત પરત ફરશે?આ સફરમાં આ બધા પ્રશ્નોના જવાબો મળ્યા.
એન્જિનિયર બોરિસ ચેરટોકે આ મિશનના 50 વર્ષ પછી ‘રોકેટ્સ એન્ડ પીપલ’ પુસ્તકમાં લખ્યું છે કે, જો વોસ્ટોક અવકાશયાનને આજના વૈજ્ઞાનિકો સમક્ષ મૂકવામાં આવે તો કોઈ પણ આ મિશનના પક્ષમાં ન હોત.તે સમયે મેં દસ્તાવેજો પર સહી કરી હતી જેમાં લખ્યું હતું કે યાનમાં બધું બરાબર છે અને હું ખાતરી આપું છું કે મિશન સુરક્ષિત રહેશે.આજે હું આવું ક્યારેય કરતો નથી. આમાં અમે કેટલું જોખમ લીધું હતું તે મને ઘણા અનુભવ પછી ખબર પડી.
યુરી ગાગરીન ક્યારે અવકાશમાં ગયા તેની કોઈને ખબર નથી. પરંતુ જ્યારે તેઓ પાછા ફર્યા ત્યારે આખી દુનિયામાં પ્રખ્યાત થઈ ગયા. ગાગારીનની પુત્રી એલેના ગાગરીને કહ્યું કે તે રાષ્ટ્રીય હીરો બની ગયા. અવકાશમાંથી પાછા ફર્યા પછી, ગાગારીન ચેકોસ્લોવાકિયા, બલ્ગેરિયા, ફિનલેન્ડ, બ્રિટન, આઈસલેન્ડ, ક્યુબા, બ્રાઝિલ, કેનેડા, હંગેરી, ભારત જેવા દેશોમાં ગયા.એલેના ગાગારીને 2011માં એક ઈન્ટરવ્યૂમાં કહ્યું હતું કે અમારું જીવન હંમેશ માટે બદલાઈ ગયું છે. મારાં માતાપિતા માટે અંગત જીવન અત્યંત મુશ્કેલ બની ગયું હતું. ગાગરીનને તેના પરિવાર સાથે વિતાવવા માટે સમય ઓછો મળતો હતો.ગાગારીને ફરીથી અવકાશમાં જવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી, પરંતુ રાષ્ટ્રીય નાયક હોવાને કારણે તેના પર વધુ અવકાશ યાત્રા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો.
અવકાશમાંથી પાછા ફર્યા પછી, ગાગરીને અન્ય અવકાશયાત્રીઓને તાલીમ આપવાનું શરૂ કર્યું. 27 માર્ચ 1968ના રોજ, આવા જ એક તાલીમ સત્ર દરમિયાન, તેમનું મિગ-15 વિમાન અકસ્માતનો ભોગ બન્યું હતું.અકસ્માતમાં યુરી ગાગરીન અને સાથી પાઇલટનું ઘટનાસ્થળે જ મોત થયું હતું. તેમના સન્માન માટે, 1968માં તેમના વતનનું નામ બદલીને ‘ગાગરીન’ રાખવામાં આવ્યું.
આ પણ વાંચો: Britain/ રાહુલ ગાંધીએ RSSની સરખામણી મુસ્લિમ બ્રધરહુડ સાથે કરી
આ પણ વાંચો: Illusion/ રંગોથી ભરેલી આ દુનિયા છે રંગહીન, રંગબેરંગી દેખાવું એ ભ્રમ છે
