નવી દિલ્હીમાં ભારતની અધ્યક્ષતામાં G-20ની બેઠક શરૂ થઈ ત્યારે સમગ્ર વિશ્વની નજર રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના યુદ્ધના મુદ્દા પર ટકેલી હતી. ગત વખતે ઈન્ડોનેશિયાની રાજધાની બાલીમાં જી-20ની બેઠકમાં યુક્રેનમાં રશિયાના યુદ્ધની આકરી નિંદા કરવામાં આવી હતી. આ મામલે રશિયા અને ચીન પણ નારાજ હતા. પશ્ચિમી નિષ્ણાતોને આશા હતી કે ભારતમાં પણ યુક્રેન યુદ્ધ પર કડક વલણ જોવા મળી શકે છે, પરંતુ નવી દિલ્હીમાં આવું કંઈ બન્યું નથી.
G-20 મેનિફેસ્ટોમાં યુક્રેન યુદ્ધનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ શબ્દોને એવી રીતે બદલવામાં આવ્યા હતા કે તે ન તો અમેરિકા અથવા અન્ય પશ્ચિમી દેશોને ખરાબ લાગતું હતું અને ન તો તે રશિયા કે ચીનને પરેશાન કરતું હતું. આખરે તમામ સભ્ય દેશોએ સર્વસંમતિથી ઘોષણાપત્ર પર હસ્તાક્ષર કર્યા.
બેઠકમાં હાજર રહેલા તમામ દેશો આ ઘોષણા માટે સંમત થયા હતા, પરંતુ પશ્ચિમી મીડિયાને ખાસ કરીને નવી દિલ્હીમાં G-20 બેઠકની ઘોષણા પસંદ આવી ન હતી. નિષ્ણાતોએ ઘણા અગ્રણી અખબારોમાં જણાવ્યું હતું કે આ વખતે યુક્રેનમાં યુદ્ધ માટે રશિયાની તે રીતે નિંદા કરવામાં આવી નથી જેવી રીતે બાલીમાં યોજાયેલી બેઠકમાં કરવામાં આવી હતી.
ક્યાંક ભારતના નેતૃત્વમાં રશિયા પ્રત્યે નરમ વલણ જોવા મળ્યું. બીજી તરફ, કેટલાક નિષ્ણાતોએ તેને ભારતની રાજદ્વારી જીત પણ ગણાવી, કારણ કે ભારત યુદ્ધની શરૂઆતથી જ તટસ્થ ભૂમિકામાં છે.
યુક્રેન યુદ્ધ અંગે G-20 બેઠકમાં નરમ વલણ
અંગ્રેજી અખબાર વોલ સ્ટ્રીટ જર્નલે નવી દિલ્હીમાં યોજાયેલી G-20 બેઠકને યુક્રેન યુદ્ધને લઈને નરમ ગણાવી હતી. અખબારે સિંગાપોર રાજરત્નમ સ્કૂલ ઓફ ઈન્ટરનેશનલ સ્ટડીઝના એસોસિયેટ રિસર્ચ ફેલો નાઝિયા હુસૈનનું નિવેદન પ્રકાશિત કર્યું છે, જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, ‘નવી દિલ્હીમાં G-20 બેઠકના મેનિફેસ્ટોમાં યુક્રેન યુદ્ધને લઈને તમામ દેશોનું વલણ નરમ હતું.’
નાઝિયા હુસૈન અનુસાર, અમેરિકા, તેના સહયોગી ચીન અને રશિયાને યુક્રેન યુદ્ધને લઈને કેટલાક મુદ્દાઓ સાથે સંયુક્ત નિવેદન પર સહમત થવું એ ભારત માટે કોઈ જીતથી ઓછું નથી.
તે જ સમયે, G-20 માટે નવી દિલ્હી પહોંચેલા જર્મન ચાન્સેલર ઓલાફ સ્કોલ્ઝનું નિવેદન પણ અખબારમાં પ્રકાશિત થયું હતું. મીડિયા સાથે વાત કરતી વખતે જર્મન ચાન્સેલરે જી-20માં રજૂ કરેલા મેનિફેસ્ટોની પ્રશંસા કરી હતી.
જર્મન ચાન્સેલરે તેને ભારતની રાજદ્વારી જીત ગણાવી છે. ઓલાફે કહ્યું કે આખરે રશિયાએ પણ તેનો વિરોધ છોડીને યુક્રેનની સાર્વભૌમત્વ અને પ્રાદેશિક અખંડિતતા વિશે જણાવતા ઘોષણાપત્ર પર હસ્તાક્ષર કરવા પડ્યા.
તે જ સમયે, રશિયન મીડિયાના આધારે, G-20 બેઠકમાં ભાગ લઈ રહેલા રશિયન શેરપા સ્વેત્લાના લુકાસનું નિવેદન પણ અખબારમાં પ્રકાશિત થયું હતું. રશિયાના પ્રતિનિધિ (શેરપા)એ યુક્રેન મુદ્દે કહ્યું કે મેનિફેસ્ટોમાં જે લખ્યું છે તે વર્તમાન પરિસ્થિતિનો સંતુલિત દૃષ્ટિકોણ છે. તેમણે વધુમાં કહ્યું કે બેઠકમાં માત્ર યુક્રેન જ મુદ્દો નહોતો.
યુક્રેન યુદ્ધની નિંદાને લઈને G-20 સભ્યો વચ્ચે અણબનાવ, છતાં બધા સંમત છે
બીજી તરફ અંગ્રેજી અખબાર સીએનએનએ પણ જી-20 મેનિફેસ્ટોમાં રશિયા પ્રત્યેના નરમ વર્તનની ટીકા કરી હતી. CNNના સમાચારમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે નવી દિલ્હીમાં G-20 વાર્ષિક બેઠકના સંયુક્ત નિવેદનમાં વૈશ્વિક નેતાઓ જળવાયુ પરિવર્તન અને આર્થિક પ્રગતિના મુદ્દાઓ પર સહમત થયા હતા, પરંતુ ક્યાંકને ક્યાંક યુક્રેનમાં રશિયાના યુદ્ધની નિંદાને લઈને અણબનાવ જોવા મળ્યો હતો.
સીએનએન અનુસાર સંયુક્ત નિવેદનમાં યુક્રેન યુદ્ધને લઈને ભાષા નરમ રાખવામાં આવી હતી. ક્યાંક ને ક્યાંક ભારતની સ્થિતિ તેના પશ્ચિમી સાથી અમેરિકા અને અન્ય દેશોની સ્થિતિ કરતાં નરમ જોવા મળી હતી. જો કે અંતે અમેરિકા દ્વારા પણ નિવેદનની પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી.
યુએસ સુરક્ષા સલાહકાર જેક સુલિવને આ ઘોષણાને ભારતના રાષ્ટ્રપતિ પદ માટે એક સીમાચિહ્નરૂપ ગણાવ્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે મેનિફેસ્ટોમાં યુક્રેનને લગતી મહત્વની બાબતો કહેવામાં આવી છે. અને અમે માનીએ છીએ કે “કોઈ પણ રાજ્ય પ્રાદેશિક સંપાદન માટે બળનો ઉપયોગ કરી શકતું નથી” એ સિદ્ધાંતને વળગી રહેવું એ ખૂબ જ સારી બાબત છે.
કેવી રીતે થઈ સર્વસંમતિ?ઓસ્ટ્રેલિયન પત્રકારો આશ્ચર્યચકિત છે.
બીબીસી અનુસાર, મીડિયા સેન્ટરમાં હાજર ઓસ્ટ્રેલિયાના સિડની મોર્નિંગ હેરાલ્ડ અખબારના એક પત્રકારે કહ્યું કે તેઓ વિચારીને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા કે મેનિફેસ્ટો પર સર્વસંમતિ કેવી રીતે પહોંચી.
તે પણ આશ્ચર્યજનક છે કે બે દિવસ સુધી ચાલેલી કોન્ફરન્સના પહેલા જ દિવસે આ જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. મોર્નિંગ હેરાલ્ડના પત્રકારે મજાકમાં પૂછ્યું કે બીજા દિવસે કવર કરવા માટે શું બાકી રહેશે.
શું પીએમ મોદીએ જો બાઈડન ને સંયુક્ત નિવેદન માટે સમજાવ્યા?
બીબીસી અનુસાર, શુક્રવારે સાંજે ભારતના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિ જો બાઈડન પણ મળ્યા હતા. આવી સ્થિતિમાં એક અમેરિકન પત્રકારનું માનવું છે કે આ મીટિંગ દરમિયાન વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કોન્ફરન્સના મેનિફેસ્ટો પર અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિની સંમતિ લીધી હશે.
ગયા વર્ષે, બાલી કોન્ફરન્સની ઘોષણામાં રશિયાના યુક્રેન પરના આક્રમણની સખત નિંદા કરવામાં આવી હતી. બાદમાં રશિયા અને ચીને રશિયાની નિંદા સામે વાંધો ઉઠાવવાનું શરૂ કર્યું. આ પછી જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ પદ ભારતમાં આવ્યું ત્યારે બધાની નજર તેના પર ટકેલી હતી.
ભારતની અધ્યક્ષતામાં G-20 નાણા પ્રધાનો અને વિદેશ પ્રધાનોની પરિષદ પછી, ઘોષણા પર કોઈ સર્વસંમતિ થઈ શકી નથી. પશ્ચિમી દેશો ઇચ્છતા હતા કે રશિયાની સખત નિંદા કરવામાં આવે પરંતુ રશિયા અને ચીન તેનો વિરોધ કરી રહ્યા હતા. જેના કારણે સામૂહિક રીતે જાહેરનામું બહાર પાડી શકાયું નથી.
