ભારતનું ચંદ્રયાન 3 ચંદ્ર તરફ આગળ વધી રહ્યું છે. ચંદ્ર પર તેના અવકાશયાનને સોફ્ટ લેન્ડ કરીને ભારત પોતાને એક મોટી અવકાશ મહાસત્તા બનાવવા માંગે છે. 2019માં ભારતે ચંદ્રયાન 2 મિશન લોન્ચ કર્યું હતું. પછી તે નિષ્ફળ ગયો. પરંતુ જો આ વખતે ભારતનું ચંદ્રયાન 3 સફળ થશે તો ભારત આવું કરનાર અમેરિકા, રશિયા અને ચીન પછી ચોથો દેશ બની જશે. પરંતુ ભારતનું આ મિશન માત્ર ઉતરાણ સુધી ખાસ નથી. પરંતુ ઉતરાણનું સ્થળ પણ ખૂબ મહત્વનું છે.
ભારત ચંદ્રયાન 3ને ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક ઉતારવા માંગે છે. આવું કરનાર તે પહેલો દેશ હશે. દક્ષિણ ધ્રુવ પર હજુ સુધી કોઈ ચોક્કસ શોધ નથી. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું છે કે ચંદ્રયાન-3 ભારતના સ્પેસ મિશનમાં એક નવો અધ્યાય ઉમેરશે. ચંદ્ર ખનિજોથી ભરેલો છે, જેના માટે વિશ્વના શક્તિશાળી દેશો સ્પેસ રેસ લડી રહ્યા છે. ચંદ્ર પર 50 વર્ષ બાદ ફરી એકવાર અવકાશયાત્રીઓને મોકલવામાં આવશે. વિશ્વની ઘણી સ્પેસ એજન્સીઓ મિશન શરૂ કરવા જઈ રહી છે.
અમેરિકા 2024માં ચંદ્ર પર, 2025માં ચીન અને 2030માં રશિયાને અવકાશયાત્રીઓ મોકલવાનું મિશન શરૂ કરવા માંગે છે. આ બધાની વચ્ચે, ચંદ્રયાન 3 માત્ર સંશોધન જ નહીં પરંતુ અંતરિક્ષ શક્તિ બનવાની ભારતની આકાંક્ષા પણ દર્શાવે છે. ચંદ્રયાન 3 પહેલા પણ ભારતે બે મિશન લોન્ચ કર્યા છે. ભારતે 2008માં ચંદ્રયાન-1 લોન્ચ કર્યું હતું, જે એક ઓર્બિટર હતું. તે એક વર્ષ સુધી ચંદ્રની પરિક્રમા કરતો રહ્યો. ઈસરોએ વર્ષ 2019માં ચંદ્રયાન 2 લોન્ચ કર્યું હતું. પરંતુ લેન્ડિંગ દરમિયાન આ મિશન નિષ્ફળ ગયું.
ચંદ્રયાન 2 ની ભૂલોમાંથી શીખીને ચંદ્રયાન 3 ના લેન્ડરને ફરીથી બનાવવામાં આવ્યું છે. તે વધુ પ્રોપેલન્ટ અને મજબૂત ઉતરાણ પગ ધરાવે છે. સફળ ઉતરાણ માટે સોફ્ટવેર પણ અપડેટ કરવામાં આવ્યું છે. ચંદ્રયાન-3 લગભગ 40 દિવસની મુસાફરી કરશે. ઉતરાણ પછી, તે ચંદ્રની સપાટીના થર્મલ, કંપન અને ખનિજ માપન કરશે.
ભારત જ્યારે તેના લેન્ડરને ચંદ્ર પર ઉતારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે, ત્યારે ચીન તેના અવકાશયાત્રીઓને ચંદ્ર પર મોકલવા માંગે છે. ચીન 2030 સુધીમાં ચંદ્રની સપાટી પર અવકાશયાત્રીઓ અને લેન્ડર મોકલવા માંગે છે. વર્ષ 2020માં ચીન અમેરિકા અને રશિયા પછી પૃથ્વી પર ચંદ્રના નમૂના લાવનાર ત્રીજો દેશ બન્યો. ભારતના આ મિશનને સફળ બનાવવું ખૂબ જ જરૂરી છે. આ સફળ થયા પછી જ તે વધુ મિશન ચલાવી શકે છે, જે ચીનને ટક્કર આપશે. ચીન અને રશિયાની એજન્સીઓ સાથે મળીને કામ કરી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં ભારત અને અમેરિકાની એજન્સીઓ પણ એકસાથે આવી છે. નાસા 2024માં ભારતીય અવકાશયાત્રીઓને ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન પર મોકલશે.
ઇસરોના વડા એસ સોમનાથે જણાવ્યું હતું કે તેમણે ખૂબ જ કાળજીપૂર્વક ચંદ્રયાન-2ના ક્રેશને લગતા ડેટાની ચકાસણી કરી છે અને એ વખતની ખામીને ટાળવા સિમ્યુલેશનની પ્રક્રિયા પણ લાગુ કરી હતી. પણ ચંદ્રયાન-3 હવે ઉડાન માટે તૈયાર છે અને જરૂરી ચકાસણી પૂર્ણ થઈ ગઈ છે.
સોમનાથને મિરર નાઉ સાથેની વાતચીતમાં કહ્યું હતું કે, “રોવર પાંચ યંત્રો તેની સાથે રાખશે જે ચંદ્રની સપાટીની ભૌતિક લાક્ષણિકતા, સપાટી નજીકનું તાપમાન અને રચનાત્મક ઍક્ટિવિટીનો અભ્યાસ કરશે કે સપાટી નીચે શું છે. હું આશા રાખું છું કે આપણને કંશુક નવું મળશે.”
ચંદ્ર પરના દક્ષિણ ધ્રુવને લઈને મોટા ભાગે સંશોધન થયાં નથી. આ એક એવી જગ્યા છે જે પડછાયામાં છે અને તે ચંદ્રના ઉત્તર ધ્રુવ કરતા વિશાળ છે. તેનો અર્થ એ કે ત્યાં પાણીની શક્યતા પણ રહેલી છે કે જે કાયમ પડછાયાથી ઘેરાયેલી છે.
ચંદ્રયાન-1 પહેલું યાન હતું જેણે વર્ષ 2008માં ચંદ્ર ઉપર પાણીની ખોજ કરી હતી અને એ જગ્યા દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક હતી.
સોમનાથ કહે છે કે, “અમને વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિએ આ જગ્યામાં વધુ રસ છે, એનું કારણ વિષુવવૃત્તીય વિસ્તાર છે કે જે લૅન્ડિંગ માટે સુરક્ષિત છે, તેને લઈને અઢળક ડેટા હવે ઉપલબ્ધ છે.”
“જો અમારે મહત્ત્વપૂર્ણ વૈજ્ઞાનિક શોધ કરવી હશે તો અમારે નવા વિસ્તારમાં જવું જ પડશે, જેમ કે દક્ષિણ ધ્રુવ, પરંતુ ત્યાં લૅન્ડિંગ મુદ્દે મોટું જોખમ છે.”
સોમનાથ ઉમેરે છે કે ચંદ્રયાન-2ના ક્રૅશ મુદ્દે ડેટા “એકત્ર કરી લેવાયા હતા અને તેનું અવલોકન કરી લેવાયું છે” અને તેનાથી ગત મિશનની તમામ ભૂલોને સુધારવામાં મદદ મળી છે.
“ચંદ્રયાન-2માંથી ઑર્બિટરે અમારે જે સ્પોટ પર લૅન્ડ કરાવવું છે તેની ઘણી ઉચ્ચ ગુણવત્તા ધરાવતી તસવીરો મોકલી છે અને એ ડેટાને કાળજીપૂર્વક ચકાસી લેવામાં આવ્યા છે જેથી અમને ખબર પડે કે ત્યાં કેટલા ગોળ પથ્થર અને ખડકો છે. અમે લૅન્ડિંગ માટે અમે વિશાળ વિસ્તારની સંભાવના ચકાસી લીધી છે.”
અન્નાદુરાઈ કહે છે કે લૅન્ડિંગ ખરેખર તો “એકદમ ચોક્કસ” લુનર દિવસ (પૃથ્વીના 14 દિવસના સમયગાળા સુધી)ની સાથે જ થવું જોઈએ, કારણ કે લૅન્ડરની બૅટરી અને રોવરને કાર્યરત્ રહેવા અને કામ કરવા સૂર્યપ્રકાશની જરૂર પડશે.
અન્નાદુરાઈ કહે છે કે ચંદ્ર મિશનનો વિચાર વર્ષ 2000ની શરૂઆતમાં આવ્યો હતો, જ્યારે ભારતમાં આઈટી સૅક્ટરની માગ વધી રહી હતી અને નવાં ટેલેન્ટ સામે આવી રહ્યાં હતાં, કારણ કે ટેક્નૉલૉજી સાથે સ્નાતક થયેલા મોટા ભાગના સોફ્ટવૅર ઉદ્યોગ સાથે જોડાવા ઇચ્છુક હતા.
“ચંદ્રયાન-1ની સફળતા તેને આભારી હતી. સ્પેસ કાર્યક્રમ એ સમયે ભારત માટે ગર્વની વાત હતી અને ઇસરો માટે કામ કરવું એક સન્માનનીય કામ ગણાતું હતું.”
અન્નાદુરાઈના મતે ભારતના અવકાશ કાર્યક્રમમનો મુખ્ય હેતુ, “વિજ્ઞાનને આવરી લેવાનો, ટેક્નૉલૉજી અને માનવતાના ભવિષ્ય”ને ધ્યાનમાં રાખવાનો છે.
ચંદ્ર પર માત્ર ભારતની જ નજર છે એવું નથી, વૈશ્વિક રસ પણ વધી રહ્યો છે. વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે ચંદ્ર વિશે હજુ ઘણું જાણવાનું બાકી છે કે જે અંતરિક્ષમાં વધુ ડૂબકી લગાવવા માટે મદદરૂપ માનવામાં આવે છે.
અન્નાદુરાઈ કહે છે કે, “જો આપણે ચંદ્રને એક ચોકી તરીકે વિકસાવવા માગીએ જે અંતરિક્ષનાં ગૂઢ રહસ્યો તરફ લઈ જશે, તો પછી આપણે અનેક સંશોધનનાં મિશન લાવવા પડશે કે આપણે ત્યાં કયા પ્રકારનું નિવાસસ્થાન બનાવી શકીએ છીએ અને તેના માટે જોવું પડશે કે કયા પ્રકારનાં સ્થાનિક સંસાધનો ઉપલબ્ધ છે અને આપણે કઈ રીતે તેને ત્યાં સુધી સપ્લાય કરી શકીએ છીએ.”
“એટલે ભારતના યાનનો અંતિમ ઉદ્દેશ્ય તો એ છે કે જ્યારે ચંદ્ર કે જે 3,60,000 કિલોમીટર દૂર છે એ પૃથ્વી માટે અન્ય પૃથ્વી બની રહે, આપણે ખાલી નિષ્ક્રિય પ્રેક્ષક તરીકે ન રહીએ. જીવનનું રક્ષણ કરવા એ જગ્યાએ અને એ દિશામાં આપણે સતત કામ કરવું પડશે”
આ પણ વાંચો:અમેરિકામાં કોરોનાના કેસમાં ઉછાળો, સાત હજારથી વધુ દર્દીઓ હોસ્પિટલમાં
આ પણ વાંચો:બ્રિટનમાં છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી થઇ રહ્યા છે બેંક ખાતા બંધ, જાણો કારણ
આ પણ વાંચો:પાકિસ્તાનથી ફરી સામે આવ્યો અંજુનો નવો વીડિયો, દુલ્હનના ડ્રેસમાં મળી જોવા..
