છેલ્લા બે દિવસમાં ભારતના બે કોમર્શિયલ જહાજો પર હુમલો કરવામાં આવી રહ્યો છે. સૌ પ્રથમ, શનિવારે સવારે, ભારતીય દરિયાકાંઠાથી માત્ર 200 નોટિકલ માઇલ દૂર એમવી કેમ પ્લુટો પર ડ્રોન દ્વારા હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો.જહાજમાં કુલ 20 ભારતીય ક્રૂ મેમ્બર સવાર હતા. સદનસીબે આ હુમલામાં કોઈનું મોત થયું નથી. સમગ્ર ઘટનાની તપાસ માટે ભારતીય નૌકાદળના INS મોરમુગાવ યુદ્ધ જહાજને મોકલવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ, ભારતનું અન્ય એક જહાજ, એમવી સાઈ બાબા, દક્ષિણ લાલ સમુદ્રમાં હુમલાનો શિકાર બન્યું હતું. જહાજમાં લગભગ 25 ભારતીય ક્રૂ હતા, પરંતુ તે મોટા નુકસાનથી બચી ગયું હતું.
અમેરિકાએ દાવો કર્યો છે કે ડ્રોન હુમલો ઈરાન દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો.ત્યારબાદ ભારતીય નૌસેનાએ અરબી સમુદ્રમાં 3 યુદ્ધ જહાજો તૈનાત કર્યા છે. જેમાં INS મોરમુગાવ, INS કોલકાતા અને INS કોચીનો સમાવેશ થાય છે. આ સિવાય P-8I એરક્રાફ્ટને પણ સતત દેખરેખ રાખવા અને વિસ્તારની માહિતી જાળવવા માટે તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે.આ સિવાય વેસ્ટર્ન નેવલ કમાન્ડ મેરીટાઇમ ઓપરેશન સેન્ટર પણ અન્ય એજન્સીઓ અને કોસ્ટ ગાર્ડ સાથે વિસ્તાર પર નજર રાખશે. રક્ષા મંત્રી રાજનાથ સિંહે કહ્યું છે કે M/V કેમ પ્લુટો અને ત્યારબાદ 23-24 ડિસેમ્બરે સાંઈબાબા જહાજ પર થયેલા હુમલાની તપાસ કરવામાં આવી રહી છે. ભારત સરકારે આ બાબતને ગંભીરતાથી લીધી છે.
આ હુમલાઓ માટે કોણ જવાબદાર છે તે સમુદ્રના ઉંડાણમાંથી પણ શોધી કાઢવામાં આવશે.INS ઇમ્ફાલ સાથે સંબંધિત એક કાર્યક્રમમાં રક્ષા મંત્રીએ કહ્યું- અમે દરિયાઇ વિસ્તારોમાં દેખરેખ વધારી દીધી છે. હુમલા માટે જવાબદારો સામે ચોક્કસપણે કાર્યવાહી કરવામાં આવશે.કેમ પ્લુટો જહાજ સોમવારે મુંબઈ કિનારે પહોંચ્યું હતું. આ પછી નેવીએ તેની તપાસ કરી. તેમણે કહ્યું કે જહાજ પર હુમલો ત્યારે કરવામાં આવ્યો જ્યારે તે ભારતીય તટથી 400 કિમી દૂર હતું. નેવીએ કહ્યું- જહાજ પર મળેલો કાટમાળ પુષ્ટિ કરે છે કે તેના પર ડ્રોન દ્વારા હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો.જહાજમાં 21 ક્રૂ મેમ્બર હતા. જેમાંથી 20 ભારતીય અને 1 વિયેતનામનો નાગરિક હતો.
જહાજ પર ફોરેન્સિક તપાસ દ્વારા એ જાણવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવશે કે હુમલો કયા અંતરથી કરવામાં આવ્યો હતો, કયા વિસ્ફોટક સાથે અને કેટલો ખતરનાક હોઈ શકે છે.તપાસ પૂર્ણ કર્યા બાદ જહાજમાંથી સામાન ખસેડવામાં આવશે. આ પછી તેને રિપેર અને પુનઃઉપયોગ માટે કંપનીને પરત સોંપવામાં આવશે. ICGS વિક્રમ, ભારતીય કોસ્ટ ગાર્ડ જહાજ, સોમવારે કેમ પ્લુટોને મુંબઈ લઈ ગયો. વાસ્તવમાં, ડ્રોન હુમલાના કારણે જહાજમાં આગ લાગ્યા પછી, ક્રૂને તેને ચલાવવામાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડી રહ્યો હતો.
કોના તરફથી કરવામાં આવ્યો હુમલો
યુએસ ડિફેન્સ ડિપાર્ટમેન્ટ પેન્ટાગોને રવિવારે કહ્યું કે કેમ પ્લુટો પર ઈરાનથી હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો. મેરીટાઇમ કંપની ઓમ્બ્રેના જણાવ્યા અનુસાર, આ પહેલો હુમલો છે જે સીધો ઈરાનથી કરવામાં આવ્યો છે. M/V કેમ પ્લુટો સાઉદી અરેબિયાથી ભારત આવી રહ્યો હતો.આ જહાજ પર શનિવારે સવારે 10 વાગ્યે હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો. તે સમયે જહાજ અમેરિકાના સંપર્કમાં હતું. જ્યારે કેમ પ્લુટો જહાજ પર હુમલો કરવામાં આવ્યો ત્યારે તે ભારતીય તટથી 370 કિલોમીટર દૂર હતું. તેના પર લાઇબેરિયાનો ધ્વજ છે. તે જાપાની માલિકીની અને નેધરલેન્ડ સંચાલિત ટેન્કર છે.
ઈરાને સોમવારે અમેરિકાના એ દાવાને ફગાવી દીધો હતો અને તેણે અમેરિકન દાવાને પાયાવિહોણો ગણાવ્યો હતો. એક દાવો એ પણ કરવામાં આવી રહ્યો છે કે યમનમાં કાર્યરત હુથી બળવાખોરો દ્વારા જહાજ પર હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો. હુથી બળવાખોરોને ઈરાનનું ખુલ્લું સમર્થન છે. આ બળવાખોરો ઈરાનના મિલિશિયા તરીકે સેવા આપે છે અને તેના વ્યૂહાત્મક હિતોની સેવા કરે છે.
બદલામાં, ઈરાન તેમને હથિયારો, તાલીમ અને પૈસા આપે છે. હુથી બળવાખોરો પાસે મિસાઇલો અને ડ્રોન સહિતના તમામ હથિયારો ઈરાનમાં જ છે.યમનના હુથી બળવાખોરો ઈઝરાયેલ વિરુદ્ધ મજબૂત છે. તેમનું ધ્યેય ઇઝરાયેલને ગાઝા સામેના લશ્કરી અભિયાન માટે સજા કરવાનું છે. હુથી બળવાખોરોએ ઇઝરાયેલ સાથે જોડાયેલા જહાજને કબજે કરીને તેમના હુમલા શરૂ કર્યા. નવેમ્બરના મધ્યથી જૂથે લાલ સમુદ્ર અને બાબ-અલ-મંડબ સ્ટ્રેટમાં શિપિંગ જહાજો પર શ્રેણીબદ્ધ હુમલાઓ શરૂ કર્યા છે.
આ વિશ્વના સૌથી મહત્વપૂર્ણ શિપિંગ માર્ગો પૈકી એક છે. હુથિઓએ લગભગ 12 જહાજો પર હુમલો કર્યો છે. તે કહે છે કે જ્યાં સુધી ઇઝરાયેલ ગાઝામાં તેની કામગીરી સમાપ્ત ન કરે અને પેલેસ્ટિનિયનો સુધી માનવતાવાદી સહાય પહોંચાડવા દે ત્યાં સુધી હુમલા ચાલુ રહેશે. હુથીઓએ ઈઝરાયેલ પર મિસાઈલ હુમલા પણ કર્યા છે.
ભારત માટે આનો અર્થ શું છે?
લાલ સમુદ્રના શિપિંગ માર્ગો પર હુથી બળવાખોરોના હુમલાઓ વૈશ્વિક અર્થતંત્રને વિક્ષેપિત કરવાની ધમકી આપે છે. લાલ સમુદ્રનો માર્ગ દરિયાઈ વેપારને સુએઝ કેનાલમાંથી પસાર થવા દે છે. પૂર્વી અને પશ્ચિમી અર્થવ્યવસ્થાઓને જોડતી સુએઝ કેનાલ 1869માં ખોલવામાં આવી હતી. આ નહેર દ્વારા, જહાજો આફ્રિકા તરફ વળ્યા વિના યુરોપથી સીધા એશિયામાં પ્રવેશી શકે છે. આ પરિવહન ખર્ચ નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડે છે અને ઓછા દિવસો પણ લે છે. એશિયા અને યુરોપ વચ્ચેનો લગભગ 40% વેપાર આ મહત્વપૂર્ણ માર્ગ પરથી પસાર થાય છે.
હવે આ માર્ગ પરથી પસાર થતા જહાજો પર હુતી હુમલાથી વૈશ્વિક શિપિંગ કંપનીઓ ડરી ગઈ છે. વિશ્વની ચાર સૌથી મોટી શિપિંગ કંપનીઓએ જાહેરાત કરી છે કે તેઓ હુથી બળવાખોરોના હુમલાઓને પગલે લાલ સમુદ્ર દ્વારા કામગીરી સ્થગિત કરશે. કેટલીક કંપનીઓએ આફ્રિકાને બાયપાસ કરીને એશિયા પહોંચવા માટે તેમના જહાજો પણ ડાયવર્ટ કર્યા છે, પરંતુ આના કારણે માલસામાનના આગમનમાં વિલંબ થઈ શકે છે.સુએઝ કેનાલ અને લાલ સમુદ્ર માર્ગ દ્વારા ભારતનો દરિયાઈ વેપાર લગભગ $200 બિલિયન છે.
કેટલાક અઠવાડિયાના શિપિંગમાં વિલંબ સપ્લાય ચેઇનને જટિલ બનાવશે અને ભાવમાં વધારો કરશે. કટોકટી જેટલી લાંબી ચાલશે, સમસ્યાઓ એટલી જ ખરાબ થઈ શકે છે. હુથી બળવાખોરોના હુમલાઓએ તાજેતરના દિવસોમાં ઊર્જાના ભાવમાં વધારો કર્યો છે કારણ કે તેલ અને કુદરતી ગેસના વેપાર માટે લાલ સમુદ્રનો માર્ગ પણ જરૂરી છે. ભારત સુએઝ કેનાલ દ્વારા પણ રશિયન ક્રૂડ ઓઈલની આયાત કરે છે. તે અસ્પષ્ટ છે કે શું લાંબા સમય સુધી કટોકટી વધુ ભાવ વધારો તરફ દોરી જશે. રશિયા અને યુએસમાંથી નોન-કુકિંગ કોલસા જેવી અન્ય આયાત પણ ખોરવાઈ શકે છે.
અમેરિકાએ લાલ સમુદ્રના માર્ગને સુરક્ષિત કરવા માટે 10 દેશોના દરિયાઈ જોડાણની જાહેરાત કરી છે. આ દેશો માર્ગ પર પેટ્રોલિંગ કરશે અને સામાન્ય સ્થિતિ પુનઃસ્થાપિત કરશે તેવી અપેક્ષા છે. ભારતે પુષ્ટિ કરી કે આ ટાસ્ક ફોર્સને લઈને વાતચીત થઈ છે. પરંતુ હજુ સુધી ભારતની ભાગીદારીના કોઈ સમાચાર નથી. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ઇઝરાયલના વડા પ્રધાન બેન્જામિન નેતન્યાહૂ સાથે હુથી વિદ્રોહીઓના હુમલાના મુદ્દા પર ચર્ચા કરી છે. ભારતીય નૌકાદળના જહાજો પણ આ વિસ્તારની નજીક છે. દરમિયાન, હુથી બળવાખોરોએ જાહેરાત કરી છે કે તેઓ હુમલા ચાલુ રાખશે. છેલ્લા બે દિવસની ઘટનાઓ એ વાતની પુષ્ટિ કરે છે કે અત્યાર સુધી કોઈ તાત્કાલિક સુધારો થયો નથી.
ભારત માટે લાલ સમુદ્ર કેટલો મહત્વનો
આશરે 2000 કિમી લાંબો લાલ સમુદ્ર હિંદ મહાસાગરને સુએઝ કેનાલ દ્વારા ભૂમધ્ય સમુદ્ર સાથે જોડે છે.1869માં સુએઝ કેનાલનું નિર્માણ થયું તે પહેલાં યુરોપ અને એશિયા વચ્ચે મુસાફરી કરતા જહાજોને દક્ષિણ આફ્રિકાના કેપ ઓફ ગુડમાંથી પસાર થવું પડતું હતું. સુએઝ કેનાલ દ્વારા જહાજો દ્વારા મુસાફરી કરવામાં લાગતો સમય જ નહીં, લાંબા માર્ગ માટે સંસાધનોની જરૂરિયાત પણ ઓછી થઈ.સુએઝ કેનાલ દ્વારા હિંદ મહાસાગરમાં અને ત્યાંથી મુસાફરી કરતા કોઈપણ જહાજોએ બાબ-અલ-મંડબ અને લાલ સમુદ્રમાંથી પસાર થવું જોઈએ.સુએઝ કેનાલ એશિયા અને યુરોપ વચ્ચેનો સૌથી ટૂંકો માર્ગ છે. ક્રૂડ ઓઈલ અને લિક્વિફાઈડ નેચરલ ગેસ (LNG)ને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ લઈ જવા માટે આ મહત્વપૂર્ણ છે.એનાલિટિક્સ ફર્મ વોર્ટેક્સા અનુસાર, 2023ના પ્રથમ છ મહિનામાં દરરોજ લગભગ 9 મિલિયન બેરલ તેલ સુએઝ કેનાલમાંથી પસાર થયું હતું.
S&P ગ્લોબલ માર્કેટ ઇન્ટેલિજન્સનાં વિશ્લેષકો કહે છે કે એશિયા અને ગલ્ફ દેશોમાંથી યુરોપ, મધ્ય પૂર્વ અને ઉત્તર આફ્રિકા પહોંચતા 15 ટકા સામાન સમુદ્ર મારફતે મોકલવામાં આવે છે. તેમાં 21.5 ટકા રિફાઇન્ડ ઓઇલ અને 13 ટકાથી વધુ ક્રૂડ ઓઇલનો પણ સમાવેશ થાય છે.
પરંતુ તે માત્ર તેલ વિશે નથી. કન્ટેનર જહાજો આ માર્ગ દ્વારા ટીવી, કપડાં, રમતગમતના સાધનો વગેરે સહિતની દુકાનોમાં મળતી તમામ પ્રકારની ઉપભોક્તા ચીજવસ્તુઓનું વહન કરે છે.
હુથિઓ કોણ છે
3 ડિસેમ્બરથી, હુથી બળવાખોરોએ લાલ સમુદ્રમાં ઘણા વેપારી જહાજોને નિશાન બનાવ્યા છે. આ માટે તેઓએ યમનના દરિયાકાંઠે પોતાના નિયંત્રણ હેઠળના વિસ્તારમાંથી ડ્રોન અને બેલેસ્ટિક મિસાઈલોનો ઉપયોગ કર્યો છે.અમેરિકન, બ્રિટિશ અને ફ્રેન્ચ યુદ્ધ જહાજોએ આવા ઘણા હવાથી હવામાં માર્યા ગયેલા શસ્ત્રોને તોડી પાડ્યા હતા, તેમ છતાં ઘણા જહાજો તેમના દ્વારા અથડાયા હતા.વિશ્વની સૌથી મોટી કેરિયર મેડિટેરેનિયન શિપિંગ કંપનીએ કહ્યું છે કે તે લાલ સમુદ્રમાંથી તેના જહાજો ખેંચી રહી છે.ફ્રેન્ચ કંપનીઓ સીએમએ સીડીએમ, ડેનિશ કંપની મેર્સ્ક, જર્મન કંપની હેપેગ-લોયડ અને ઓઇલ કંપની બીપીએ પણ આવો જ નિર્ણય લીધો છે.મધ્ય પૂર્વમાં અમેરિકાની સૈન્ય ગતિવિધિઓ પર દેખરેખ રાખનાર સેન્ટકોમે કહ્યું છે કે, “આ હુમલા યમનના હુથી બળવાખોરો દ્વારા કરવામાં આવ્યા હશે, પરંતુ તે સંપૂર્ણપણે ઈરાન દ્વારા કરવામાં આવ્યા હતા.”
હુથીઓ યમનના લઘુમતી શિયા ‘ઝૈદી’ સમુદાયનું સશસ્ત્ર જૂથ છે.આ સમુદાયે 1990ના દાયકામાં તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ અલી અબ્દુલ્લા સાલેહના કથિત ભ્રષ્ટાચાર સામે લડવા માટે આ જૂથની રચના કરી હતી.તેમનું નામ તેમના અભિયાનના સ્થાપક હુસૈન અલ-હુથીના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. તેઓ પોતાને ‘અંસાર અલ્લાહ’ એટલે કે ઈશ્વરના સાથી પણ કહે છે.2003માં ઇરાક પર યુએસની આગેવાની હેઠળના આક્રમણ દરમિયાન, હુથી બળવાખોરોએ સૂત્રોચ્ચાર કર્યા, “ભગવાન મહાન છે.”
અમેરિકા ખતમ થવું જોઈએ, ઈઝરાયેલ ખતમ થવું જોઈએ. “યહૂદીઓનો નાશ થાય અને ઇસ્લામનો વિજય થાય.”તેણે પોતાને હમાસ અને હિઝબુલ્લાહ સાથે ઇઝરાયેલ, યુએસ અને પશ્ચિમ સામે ઈરાનની આગેવાની હેઠળના ‘પ્રતિકારની ધરી’ના ભાગ તરીકે ગણાવ્યા.યુરોપિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ પીસના નિષ્ણાત હિશામ અલ-ઓમૈસી કહે છે કે આ સમજાવી શકે છે કે શા માટે હુથિઓ ગલ્ફથી ઇઝરાયેલ તરફ જતા જહાજોને નિશાન બનાવી રહ્યા છે.તે કહે છે, “ખરેખર તેઓ હવે વસાહતીઓ સામે લડી રહ્યા છે. તેઓ ઈસ્લામિક સ્ટેટના દુશ્મનો સામે લડી રહ્યા છે. “આ વિચાર તેમના આધાર સાથે પણ સારી રીતે મેળ ખાય છે.”
કોણ મદદ કરે છે હુથિઓને
હુથી બળવાખોરો લેબનોનના સશસ્ત્ર શિયા જૂથ હિઝબુલ્લાહના મોડેલમાંથી પ્રેરણા લે છે.યુએસ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ‘કોમ્બેટિંગ ટેરરિઝમ સેન્ટર’ અનુસાર, હિઝબુલ્લાહ 2014થી તેમને મોટા પાયા પર સૈન્ય કુશળતા અને તાલીમ આપી રહ્યું છે.હુથિઓ પોતાને ઈરાનના સાથી પણ કહે છે કારણ કે તેમનો સામાન્ય દુશ્મન સાઉદી અરેબિયા છે.એવી આશંકા છે કે ઈરાન હુથી વિદ્રોહીઓને હથિયારો પણ પૂરા પાડી રહ્યું છે.યુએસ અને સાઉદી અરેબિયાનું કહેવું છે કે ઈરાને હુથી બળવાખોરોને બેલેસ્ટિક મિસાઈલોથી સજ્જ કર્યા હતા, જેનો ઉપયોગ સાઉદી રાજધાની રિયાધ પર 2017ના હુમલામાં કરવામાં આવ્યો હતો.
આ મિસાઈલોને હવામાં જ તોડી પાડવામાં આવી હતી.સાઉદી અરેબિયાએ ઈરાન પર હુથી બળવાખોરોને ક્રૂઝ મિસાઈલ અને ડ્રોન પૂરા પાડવાનો પણ આરોપ મૂક્યો છે, જેનો ઉપયોગ 2019માં સાઉદી અરેબિયાની તેલ ફેક્ટરીઓ પર હુમલો કરવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો.હુથી બળવાખોરોએ સાઉદી અરેબિયા પર હજારો ટૂંકા અંતરની મિસાઈલો છોડી છે અને યુએઈને પણ નિશાન બનાવ્યું છે.
આવા શસ્ત્રો પૂરા પાડવાનો અર્થ છે કે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા લાદવામાં આવેલા શસ્ત્ર પ્રતિબંધનું ઉલ્લંઘન કરવું. પરંતુ ઈરાન આ તમામ આરોપોને ફગાવી દે છે.ભારતીય નૌકાદળ અરબી સમુદ્રમાં દેશની અર્થવ્યવસ્થા પર ઉભા થયેલા ગંભીર ખતરા સામે ઝઝૂમી રહી છે. આ ખતરો એટલો મોટો છે કે જો તેને જલ્દી કાબૂમાં લેવામાં નહીં આવે તો તે ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
ખાસ કરીને વિશ્વની ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવાના મોદી સરકારના પ્રયાસોને આંચકો લાગી શકે છે. ભારતના નજીકના ભાગીદારના કારણે આ ખતરો ઉભો થયો છે. આ બીજું કોઈ નહીં પણ ઈરાન છે. ઈરાન તરફી હુથી બળવાખોરોએ લાલ સમુદ્રથી અરબી સમુદ્ર સુધી અરાજકતા સર્જી છે. આ કારણોસર, વિશ્વની ઘણી મોટી શિપિંગ કંપનીઓએ આ માર્ગ પરનો દરિયાઈ ટ્રાફિક બંધ કરી દીધો છે. જેની સીધી અસર અર્થવ્યવસ્થા પર પડી રહી છે અને મોંઘવારી વધવાની શક્યતા વ્યક્ત કરવામાં આવી રહી છે.
