Shahbaz Sharif on Kashmir: પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ ખરાબ થઈ રહી છે. અનેક વિસ્તારોમાં આવશ્યક ખાદ્ય ચીજોની પણ કટોકટી સર્જાઈ છે. લોકો માત્ર લોટની થેલી મેળવવા માટે લડવા તૈયાર છે. આ આર્થિક ઈજાએ પાડોશી દેશ ભારત પ્રત્યે પણ પાકિસ્તાનનું વલણ નરમ પાડ્યું છે. પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન શાહબાઝ શરીફે ભારતને લઈને આપેલું તાજેતરનું નિવેદન તેમની સરકારના અગાઉના કડવા નિવેદનોથી ઘણું અલગ છે. પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન શાહબાઝ શરીફે કહ્યું છે કે પાકિસ્તાન ભારત સાથે ત્રણ યુદ્ધ લડી ચુક્યું છે. પાકિસ્તાને આ યુદ્ધોમાંથી બોધપાઠ લીધો છે. શાહબાઝ શરીફે કહ્યું કે અમે બંને પાડોશી દેશો છીએ. બંનેએ એકબીજા સાથે રહેવાનું છે. હવે એ આપણા પર છે કે આપણે શાંતિ અને પ્રગતિ સાથે રહીએ કે એકબીજા સાથે લડીને સમય તેમજ સંસાધનોનો બગાડ કરીએ.
શાહબાઝ શરીફે વધુમાં કહ્યું કે ભારત સાથેના યુદ્ધને કારણે પાકિસ્તાનમાં માત્ર ગરીબી અને બેરોજગારી આવી છે. અમને અમારો પાઠ મળી ગયો છે અને હવે અમે શાંતિથી જીવવા માંગીએ છીએ અને અમારી સમસ્યાઓ હલ કરવા માંગીએ છીએ. ભારતના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને સંદેશ આપતાં પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન શેહબાઝ શરીફે કહ્યું કે તેઓ પાકિસ્તાનમાં ગરીબીનો અંત લાવવા અને સમૃદ્ધિ લાવવા માંગે છે. લોકોને સારું શિક્ષણ અને સારી આરોગ્ય સુવિધાઓ અને રોજગાર આપવા માંગીએ છીએ. શાહબાઝ શરીફે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે પાકિસ્તાન પોતાના સંસાધનો અને દારૂગોળા પર વેડફવા માંગતું નથી. આ તે સંદેશ છે જે તેઓ પીએમ મોદીને આપવા માંગે છે. શાહબાઝ શરીફે કાશ્મીર મુદ્દે મધ્યસ્થતા માટે UAEને પણ અપીલ કરી હતી.
શેહબાઝ શરીફના નિવેદનના થોડા દિવસો પહેલા પાકિસ્તાનના વિદેશ મંત્રાલયે શાંતિ લાગુ કરવાની વાત કરી હતી. પાકિસ્તાનના વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તા મુમતાઝ ઝહરા બલોચે કહ્યું હતું કે પાકિસ્તાન ભારત સાથેના મુદ્દાઓ ઉકેલવા માંગે છે. પરંતુ ભારતે પણ તેને ગંભીરતાથી લેવું જોઈએ. શહબાઝ શરીફનું આ નિવેદન એવા સમયે આવ્યું છે જ્યારે પાકિસ્તાનના આર્થિક સંકટની તુલના શ્રીલંકા સાથે કરવામાં આવી રહી છે. પાકિસ્તાનનો વિદેશી મુદ્રા ભંડાર 5 બિલિયન ડોલરની નજીક પહોંચી ગયો છે, જે થોડા અઠવાડિયાના આયાત બિલને પહોંચી વળવા માટે પૂરતો છે. જો પાકિસ્તાનને ટૂંક સમયમાં આર્થિક મદદ નહીં મળે તો તેની પાસે લોન ચૂકવવા માટે પૈસા નહીં હોય અને તે ડિફોલ્ટ થઈ શકે છે. છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી, પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન અને આર્મી ચીફ આર્થિક મદદ મેળવવા માટે સાઉદી અરેબિયા અને UAEની વારંવાર મુલાકાતો કરી રહ્યા છે. ગયા અઠવાડિયે પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાને UAEની મુલાકાત લીધી હતી અને પાકિસ્તાનને સાઉદીનો ભાઈ ગણાવીને ફરી એકવાર મદદ માંગી હતી. આ પ્રવાસ પછી, UAE એ 2 અબજ ડોલરની લોન ચૂકવવાનો સમય લંબાવ્યો અને એક અબજ ડોલરની અલગ સહાયની જાહેરાત કરી. સાઉદી અરેબિયાએ એમ પણ કહ્યું કે તે પાકિસ્તાનમાં તેનું રોકાણ વધારીને 10 અબજ ડોલર કરશે.
થોડા સમય પછી જ વાત છે, પણ ક્યાંકને ક્યાંક પાકિસ્તાન સરકાર સમજી ગઈ છે કે જો ભારત સાથેના સંબંધો યોગ્ય રીતે જાળવવામાં આવ્યા હોત તો કદાચ આ આર્થિક સંકટ આટલું ઊંડું ન આવ્યું હોત. સ્વાભાવિક છે કે ભારત એક મોટો દેશ છે અને ઘણી રીતે પાકિસ્તાનથી આગળ છે. બંને વચ્ચેનું સૌથી મોટું જોડાણ એ છે કે બંને દેશો ઘણી બાજુથી સરહદો વહેંચે છે. આવી સ્થિતિમાં ભારત પાકિસ્તાનના કારોબારથી લઈને માનવીય મદદમાં ઘણું આગળ રહી શકે છે. જમ્મુ-કાશ્મીરમાંથી કલમ 370 નાબૂદ કરવામાં આવતાં ગુસ્સે ભરાયેલા પાકિસ્તાને ભારત સાથેના વેપાર સંબંધો ખતમ કરવાની જાહેરાત કરી હતી. તે સમયે તત્કાલિન વડાપ્રધાન ઈમરાન ખાનની પાકિસ્તાન સરકાર ઉત્સાહથી નિર્ણયો લઈ રહી હતી.
મજબૂત પાડોશી દેશ સાથેના વ્યાપારી સંબંધો ખતમ થવાથી શું નુકસાન થઈ શકે છે, કદાચ પાકિસ્તાન સરકાર તેને જોઈ શકતી ન હતી અથવા દુશ્મનીની આગમાં જોવા માંગતી ન હતી. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો લોક લાગણીને પણ ધ્યાનમાં રાખીને આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. ખેર, ગમે તે હોય, તેનું નુકસાન માત્ર પાકિસ્તાનને જ થયું હતું અને જો પગલાં નહીં સુધારવામાં આવે તો ભવિષ્યમાં પણ તે જોવા મળી શકે છે.
પાકિસ્તાનની હાલત અત્યંત ખરાબ થઈ ગઈ છે ત્યારે કદાચ હવે તે ભારત પાસેથી ઉદારતાની આશા રાખી રહ્યું છે. આ કારણે પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાનનું વલણ ઘણું નરમ દેખાઈ રહ્યું છે. થોડા સમય પહેલા ભારત વિશે વિવાદાસ્પદ નિવેદન આપનાર વિદેશ મંત્રી બિલાવલ ભુટ્ટોએ પણ આ મામલે મૌન સેવી લીધું છે. માત્ર પાકિસ્તાન સરકાર જ નહીં પરંતુ હવે ત્યાંના નાગરિકો અને મીડિયા પણ ભારત તરફ નરમાશથી જોઈ રહ્યા છે. હાલમાં જ પાકિસ્તાનના એક અગ્રણી અખબારમાં એક લેખ છપાયો હતો જેમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની ખૂબ પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી. પાકિસ્તાનના પ્રખ્યાત રાજકીય, સુરક્ષા અને સંરક્ષણ વિશ્લેષક શહજાદ ચૌધરીએ જણાવ્યું હતું કે ભારત વિશ્વભરના રોકાણકારો માટે એક પ્રિય સ્થળ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. શહજાદ ચૌધરીએ કહ્યું કે પાકિસ્તાને હવે ભારત સાથે સંબંધો સુધારવા જોઈએ. જ્યારે શહજાદ ચૌધરીએ વર્ષ 2019માં કાશ્મીરમાં ભારતની હારની આગાહી કરી હતી.
શહઝાદ ચૌધરીએ લેખ દ્વારા જણાવ્યું કે, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં, ભારતે વિદેશ નીતિના મોરચે સારું કામ કર્યું છે અને પોતાનું ક્ષેત્ર સ્થાપિત કર્યું છે. ભારત પણ અમેરિકા સાથેના સંબંધોનો સારો ફાયદો ઉઠાવી રહ્યું છે, જ્યારે પાકિસ્તાનના લોકો હજુ પણ કોસવામાં વ્યસ્ત છે. બીજી તરફ શહજાદ ચૌધરીના જણાવ્યા મુજબ યુક્રેન સાથેના યુદ્ધને કારણે રશિયા પર અમેરિકાના અનેક પ્રકારના પ્રતિબંધો લાદવામાં આવ્યા છે તેમ છતાં ભારત ખુલ્લેઆમ રશિયા સાથે વેપાર કરી રહ્યું છે. આ ભારતીય વિદેશ નીતિની જીત છે. ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના ખટાશના સંબંધોને કારણે બંને દેશોનો દ્વિપક્ષીય વેપાર ઠપ થઈ ગયો છે. ભારત ઘઉં અફઘાનિસ્તાન મોકલી રહ્યું છે પરંતુ પાકિસ્તાનને નથી આપી રહ્યું. પાકિસ્તાનમાં જે પ્રકારની ખાદ્ય કટોકટી ચાલી રહી છે, જો ભારતમાંથી ઘઉંની આયાત કરવામાં આવે તો ઘણી સમસ્યાઓ હલ થઈ શકે છે.
આ તમામ દેશો સાથે પાકિસ્તાનના શિપિંગ ચાર્જમાં ઘણો વધારો થયો છે, તેના ઉપર, ડૉલરની સામે પાકિસ્તાની રૂપિયો નબળો પડવાને કારણે આ સંકટ વધુ વધી ગયું છે. પાકિસ્તાને ઘઉંની ખરીદી માટે અનેક ગણી વધારે કિંમત ચૂકવવી પડે છે. જો ભારત સાથેના સંબંધો સામાન્ય હોત તો પણ પાકિસ્તાને આ સમય જોવો ન પડત. બીજી તરફ પાકિસ્તાન જે રીતે સરહદ પર ભારત સામે સુરક્ષા પાછળ નાણાં ખર્ચે છે. જો આ બસ ઓછી કરવામાં આવે તો પણ પાકિસ્તાનને ઘણો ફાયદો મળી શકે છે. પાકિસ્તાનનો ખર્ચ ઓછો થશે, સાથે જ બચેલા નાણાંનો ઉપયોગ આર્થિક વિકાસ અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર માટે થઈ શકશે. આ સિવાય જ્યારે બોર્ડર પર છૂટછાટ આવશે તો બંને દેશો વચ્ચે જે કારોબાર વધશે, તેનો ફાયદો પાકિસ્તાનને પણ મોટા પાયે પહોંચશે. પાકિસ્તાનને એ પણ અહેસાસ થઈ રહ્યો છે કે વૈશ્વિક સ્તરે કાશ્મીર પર તેની સ્થિતિ ઘણી નબળી પડી ગઈ છે. સાઉદી અરેબિયા અને UAEનો ભારત સાથેનો વેપાર એટલો વધી ગયો છે કે આ દેશો પણ કાશ્મીર મુદ્દે પાકિસ્તાનની સાથે નથી. પાકિસ્તાનની અગ્રણી વેબસાઈટ એક્સપ્રેસ ટ્રિબ્યુનમાં તાજેતરમાં પ્રકાશિત થયેલા એક લેખમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે કાશ્મીર છોડીને પાકિસ્તાને હવે પોતાની આર્થિક સ્થિતિ પર ધ્યાન આપવું જોઈએ.
આ પહેલીવાર નથી જ્યારે પાકિસ્તાને શાંતિ મંત્રણાનો પ્રયાસ કર્યો હોય. જ્યારે પણ પાકિસ્તાનનું આર્થિક વાહન ઠોકર ખાય છે ત્યારે તેને તેના પાડોશી ભારતની યાદ આવે છે. સ્થળ પર કોઈ પણ સરકાર હોય, તે ભારત સાથે સંબંધોને મજબૂત કરવાના પ્રયાસો શરૂ કરે છે, પરંતુ પાકિસ્તાનની આંતરિક રાજનીતિ તેમને સફળ થવા દેતી નથી. નેતાઓ વચ્ચે બોલાચાલી થાય છે અને અંતે મંત્રણા અટકી જાય છે. વર્ષ 2018માં ઈમરાન ખાન સરકારમાં આવ્યા હતા. તે સમયે એવી ચર્ચા હતી કે ઈમરાન ખાન પોતાના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારત સાથેના સંબંધોને ઠીક કરશે. જો કે, પુલવામા અને કલમ 370 જેવા મુદ્દાઓ વચ્ચે બધું ખોટું થયું. ભારત સાથે પાકિસ્તાનના વેપારી સંબંધો ખતમ થઈ ગયા. જોકે, થોડા સમય બાદ પાકિસ્તાન સરકાર દ્વારા દ્વિપક્ષીય વેપાર ફરી શરૂ કરવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા હતા. તે સમયના વાણિજ્યિક સલાહકાર રઝાક દાઉદે એક નિવેદન આપતા એમ પણ કહ્યું હતું કે આ સમયે બંને દેશો વચ્ચે વેપાર શરૂ કરવો એ સમયની જરૂરિયાત છે, તેથી તેને ફરીથી શરૂ કરવી જોઈએ. જો કે દાઉદનું આ નિવેદન વિપક્ષમાં બેઠેલા શરીફ અને ભુટ્ટોના પક્ષોને સારું ન લાગ્યું. વિપક્ષી નેતાઓએ કાશ્મીરનો મુદ્દો અધવચ્ચે લાવીને મોઢું ફેરવી દીધું. વિપક્ષી નેતાઓએ કહ્યું કે ભારત કાશ્મીર સાથે જે રીતે વર્તન કરી રહ્યું છે તે પછી પણ ઈમરાન ખાન વેપાર કરવા માંગે છે. વિપક્ષની રમત બાદ ઈમરાન ખાન શાંત થયા અને મામલો પણ કોલ્ડ સ્ટોરેજમાં ગયો. ઈમરાન ખાન સત્તામાંથી બહાર થયા બાદ શાહબાઝ શરીફ સત્તામાં આવ્યા હતા.
હવે સ્થિતિ પલટાઈ ગઈ છે અને શાહબાઝ શરીફ સરકારનો સૂર ભારત તરફ વળ્યો તો ઈમરાન ખાનની પાર્ટીએ વિરોધ શરૂ કર્યો. હકીકતમાં, પાકિસ્તાનના વિદેશ પ્રધાન બન્યા પછી તરત જ બિલાવલ ભુટ્ટોએ કહ્યું હતું કે પાકિસ્તાન માટે કોઈ પાડોશીથી અલગ રહેવું સારું નથી. જે બાદ શાહબાઝ સરકારે કારોબારને પુન: શરૂ કરવાના પ્રયાસો વધારવાની શરૂઆત કરી હતી. નવી દિલ્હીમાં પાકિસ્તાની હાઈ કમિશનમાં પણ વેપાર અધિકારીની નિમણૂક કરવામાં આવી હતી. વેપાર અધિકારીની નિમણૂક થતાંની સાથે જ ઈમરાન ખાનની પાર્ટીએ આ મુદ્દો ઉઠાવવાનું શરૂ કર્યું અને આખરે શેહબાઝ શરીફને આ મામલે મૌન રાખવું વધુ સારો વિકલ્પ લાગ્યો. ઈમરાન ખાન અને શહેબાઝ શરીફની સરકારો પહેલા પણ બંને દેશો વચ્ચે શાંતિ સ્થાપિત કરવાના પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે, પરંતુ વાતચીત હંમેશા નિષ્ફળ રહી છે. વર્ષ 1999માં ભારતના તત્કાલિન વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયી શાંતિ દૂત તરીકે લાહોર પહોંચ્યા હતા. લાહોરથી પરત ફર્યાના થોડા દિવસો જ થયા હતા કે બંને દેશો વચ્ચે કારગિલ યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું. સંબંધો હવે વધુ ખાટા થઈ ગયા છે.
યુદ્ધના કારણે બંને બાજુના લોકોની ભાવનાઓ પણ ઘણી ભડકી હતી. તે સમયે બંને દેશોના કોઈપણ નેતા દ્વારા શાંતિ પુનઃસ્થાપિત કરવાની વાત ઘણી મુશ્કેલીઓ ઊભી કરી શકે છે. જોકે, બે વર્ષ પછી જ્યારે લોકોના ઘા થોડા રૂઝાયા ત્યારે પાકિસ્તાનના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ પરવેઝ મુશર્રફ ભારત આવ્યા અને ફરી શાંતિ મંત્રણા શરૂ થઈ. જનરલ પરવેઝ પરત ફર્યાના થોડા દિવસો બાદ ભારતમાં સીમાપારનો આતંકવાદ વધવા લાગ્યો હતો. આ નવી સમસ્યાને જોતા બંને દેશોમાં ફરીથી ખટાશ વધી ગઈ છે. ત્યારથી, જ્યારે પણ શાંતિ સ્થાપવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા, ત્યારે ઉરી અને પુલવામા જેવા આતંકવાદી હુમલાઓનું પરિણામ જોવા મળ્યું.
આ પણ વાંચો: Anant Ambani Marriage/ અંબાણી પરિવારમાં શરૂ થઈ લગ્નની તૈયારી, રાધિકાનું પ્રી વેડિંગ સેશન શરૂ
