માલદીવમાં હંગામો ; માલદીવ આર્થિક સંકટમાં ઘેરાયું IMFએ આપી ચેતવણી

માલદીવમાં હંગામો !
માલદીવમાં ‘ઈન્ડિયા આઉટ’ ઝુંબેશ પર હંગામો
પ્રમુખ મુઈઝુ અને અબ્દુલ્લા યામીન સામસામે
મોહમ્મદ મુઈઝુએ કહ્યું, તે કોઈ દેશના દુશ્મન નથી
માલદીવના રાષ્ટ્રપતિએ ભારતીય સૈનિકો પર આપ્યું નિવેદન
માલદીવ આર્થિક સંકટમાં પણ ઘેરાયું
IMFએ આપી ચેતવણી

ભારત અને માલદીવ વચ્ચે છેલ્લા કેટલાક સમયથી તણાવ ચાલી રહ્યો છે. આ દરમિયાન રાષ્ટ્રપતિ મુઈઝુએ એક નિવેદન આપ્યું છે, જેના પરથી એવું માની શકાય છે કે ભારત પ્રત્યે તેમનું વલણ કદાચ બદલાઈ રહ્યું છે. મોહમ્મદ મુઈઝુએ કહ્યું કે તે કોઈ દેશના દુશ્મન નથી, પરંતુ કેટલાક લોકો આવું નાટક કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે.

હાલ તો ભારત અને માલદીવ વચ્ચે તણાવ જોવા મળી રહ્યો છે. ગયા વર્ષે સત્તામાં આવેલા મોહમ્મદ મુઈઝુનો ઝુકાવ ચીન તરફ છે. તેમણે ભારત વિરોધીના આધારે સત્તા પણ હાંસલ કરી છે. મોહમ્મદ મુઈઝુએ માલદીવમાં હાજર ભારતીય સૈનિકોને પરત મોકલવા સંબંધિત ‘ઈન્ડિયા આઉટ’ અભિયાન શરૂ કર્યું હતું. પરંતુ ભારતીય સૈનિકો હજુ પરત ફર્યા નથી. દરમિયાન રાષ્ટ્રપતિ મોહમ્મદ મુઈઝુનું ભારત પ્રત્યેનું વલણ નરમ પડતું જણાય છે. મોહમ્મદ મુઈઝુએ કહ્યું કે માલદીવમાંથી ભારતીય સૈનિકોને હટાવવાની મંત્રણા દરમિયાન સરકાર તેની અપેક્ષા મુજબ પરિણામ મેળવી શકતી નથી. મુઈઝુ આ નિવેદનમાં કહેવા માંગે છે કે જો સાનુકૂળ પરિણામો પ્રાપ્ત ન થાય તો ગુસ્સો કે ચીડિયાપણું ન દર્શાવવું જોઈએ. જો કે, આ નિવેદનમાં વિરોધાભાસ છે. વાસ્તવમાં, ગયા મહિને મોહમ્મદ મુઇઝુ ચીનની મુલાકાતે ગયા હતા. ચીનથી પરત ફર્યા બાદ તરત જ તેમણે ભારત પર નિશાન સાધ્યું અને ખૂબ જ કઠોર સ્વરનો ઉપયોગ કર્યો હતો. માલદીવના વેમાંડુમાં બોલતા, તેમણે કહ્યું કે, ‘આ એવી બાબતો છે જેને સારી રીતે અને યોગ્ય રીતે સમજાવીને હાંસલ કરી શકાય છે જેથી દરેક વ્યક્તિ વિશ્વાસ કરી શકે કે આપણો દેશ એક સ્વતંત્ર અને લોકશાહી દેશ છે. ગુસ્સે થવાથી કશું પ્રાપ્ત થતું નથી.

મુઇઝુએ કહ્યું કે પરિણામો મેળવવા માટે, સ્થાપિત નિયમો અને ધોરણોનું પાલન કરવું આવશ્યક છે. વધુમાં તેમણે કહ્યું કે, ‘દૂરથી ટીકા કરવી ખૂબ જ સરળ હશે, કોઈપણ વ્યક્તિ આ કરી શકે છે, પરંતુ ટીકાથી વાસ્તવિકતા બદલાતી નથી. જ્યાં સુધી તમે વસ્તુઓ જે રીતે કરવી જોઈએ તે રીતે કરો ત્યાં સુધી પરિણામો પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.’

તો ચીનના ઈશારે નાચી રહેલા માલદીવના રાષ્ટ્રીય નેતા મોહમ્મદ મુઈઝૂએ અગાઉ સંસદમાં પોતાના પ્રથમ ભાષણમાં કહ્યું હતું કે માલદીવ દેશની સાર્વભૌમત્વને નુકસાન પહોંચાડતી કોઈપણ કાર્યવાહીને સહન કરશે નહીં. તેમણે કહ્યું કે માલદીવની સેના ટૂંક સમયમાં જ તેના સમગ્ર એક્સક્લુઝિવ ઇકોનોમિક ઝોનમાં 24 કલાક દેખરેખ રાખી શકશે. મુઈઝુનું આ નિવેદન એવા સમયે આવ્યું છે જ્યારે માલદીવે આરોપ લગાવ્યો છે કે ભારતીય કોસ્ટ ગાર્ડે આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનું ઉલ્લંઘન કરીને માલેની ફિશિંગ બોટ પર દરોડા પાડ્યા હતા. માલદીવે પણ ભારત પાસે જવાબ માંગ્યો છે. હવે માલદીવને લઈને ચીનની ખતરનાક યોજના સામે આવી છે.

મુઈઝ્ઝુરે સંસદમાં પોતાના નિવેદનમાં કહ્યું કે ભારતીય સૈનિકોની પ્રથમ બેચ 10 માર્ચે અહીંથી પરત ફરશે, ‘આધિકારીક રીતે જાણ કરવામાં આવી છે કે માલદીવ ભારત સાથેના કરારને રિન્યૂ કરશે નહીં જે નવી દિલ્હીને માલદીવની સરહદ અને દરિયાઈ ક્ષેત્ર નક્કી કરવાનો અધિકાર આપે છે.’ મુઈઝુનના આ ભારત વિરોધી નિવેદન વચ્ચે હવે એ વાત સામે આવી છે કે માલદીવની સરકાર ચીનને હિંદ મહાસાગરની અંદર તેની જમીન પર મેરીટાઇમ સર્વેલન્સ સેન્ટર બનાવવાની મંજૂરી આપી શકે છે. મુઈઝૂએ એમ પણ કહ્યું કે તેમની સરકાર ખતરાનો સામનો કરવા માટે માલદીવની આર્મી, નેવી અને એરફોર્સને મજબૂત બનાવશે.

તો ચીનની મુલાકાત બાદ રાષ્ટ્રપતિ મુઈઝુએ ભારતીય રાજદૂત મુનુ મહાવરની હાજરીમાં કહ્યું હતું કે, ‘અમે ભલે નાના હોઈએ, પરંતુ તે તમને અમારી સાથે ધમકાવવાનું લાયસન્સ આપતું નથી.’ ત્યારે ભારત વિરુદ્ધ આ હુમલા માટે મુઈઝુને ટીકાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. ઘણા માને છે કે મોહમ્મદ મુઇઝુએ તેમના નિવેદનમાં યોગ્ય રાજદ્વારી નિયમોનું પાલન કર્યું નથી. રાષ્ટ્રપતિ મુઈઝુએ વેમાંડુમાં કહ્યું હતું કે તેઓ કોઈ દેશના દુશ્મન નથી, કેટલાક લોકો એવા છે જે દુશ્મનાવટ કરવા માંગે છે. હું જે કહું છું તે ખૂબ સ્પષ્ટપણે કહું છું. એટલો સ્પષ્ટ કે તમે તેમાં બીજો કોઈ અર્થ શોધી શકતા નથી.

આપને જણાવી દઈએ કે માર્ચ સુધીમાં ભારતીય સૈનિકોની પ્રથમ ટુકડી માલદીવથી સ્વદેશ પરત ફરશે. હાલમાં 88 ભારતીય સૈનિકો માલદીવમાં છે. તેઓ માલદીવમાં હેલિકોપ્ટર અને એરક્રાફ્ટ ઉડાવવા માટે જવાબદાર છે. આ સિવાય આ જવાનો રાહત અને બચાવ કાર્યમાં પણ મદદ કરે છે. એક તરફ માલદીવના રાષ્ટ્રપતિએ ભારતીય સૈનિકોને તેમનો દેશ છોડવા માટે દબાણ કર્યું છે, તો સાથે જ તેમણે ચીનના જાસૂસી જહાજ જિયાંગ યાંગ હોંગ 3ને મંજૂરી આપી છે. 23 જાન્યુઆરી, 2024 ના રોજ, તેણે ચીની જહાજને માલદીવમાં પ્રવેશવાની મંજૂરી આપી. હવે આ જહાજ માલદીવની રાજધાની માલે પહોંચશે, ત્રણ દિવસ પહેલા આ જહાજને શ્રીલંકાથી હાઇજેક કરવામાં આવ્યું હતું.

માલદીવની સરકાર દાવો કરી રહી છે કે જ્યારે આ જહાજ માલદીવમાં હશે ત્યારે ચીન કોઈ જાસૂસી કરશે નહીં. પરંતુ આ બિલકુલ માનવા જેવી સ્થિતિ નથી. ચીને હંમેશા દગો કર્યો છે. આ ચીની જહાજ માલદીવમાં રહીને ચોક્કસપણે જાસૂસી કરશે. પરંતુ ભારતીય નૌકાદળની પણ આ જહાજ પર ચાંપતી નજર રહેશે.

ત્યારે હવે માલદીવમાં ઈન્ડિયા આઉટ જેવું ભારત વિરોધી અભિયાન શરૂ કરનાર પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ અબ્દુલ્લા યામીને પોતાનો સૂર બદલ્યો હોય તેવું લાગી રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે માલદીવના ત્રણ નાયબ પ્રધાનો દ્વારા વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પર કરવામાં આવેલી અપમાનજનક ટિપ્પણીઓને કારણે ભારત સાથે લાંબા સમયથી મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધો બગડ્યા છે. પીપલ્સ નેશનલ ફ્રન્ટ (PNF) કાર્યાલય ખાતે એક સભામાં બોલતા, યામીને દાવો કર્યો હતો કે માલદીવમાંથી ભારતીય સૈનિકોને હટાવવા માટે “ઇન્ડિયા આઉટ” ચળવળ શરૂ કરવા છતાં તેમનો ભારત પ્રત્યે કોઈ અંગત હેતુ કે દુશ્મનાવટ નથી.

યામીને કહ્યું કે, “અમે સ્વીકારી શકતા નથી તે હદ સુધી જવાબદાર હોદ્દા પર બેઠેલા ત્રણ લોકોએ અપમાનજનક ભાષાનો ઉપયોગ કર્યો અને અપમાનજનક ટિપ્પણીઓ કરી. આને ભારત સરકાર સ્વીકારી શકે નહીં.” યામીને ભારત સામેના “વ્યક્તિગત હુમલાઓ”થી પોતાને દૂર રાખવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. યામીન ભ્રષ્ટાચારના ગંભીર મામલામાં જેલની સજા ભોગવી રહ્યા હતા, ત્યારે ચૂંટણીમાં યામીનને સમર્થન આપતા ગઠબંધનની જીત બાદ, તેમને જેલમાંથી મુક્ત કરવામાં આવ્યા છે અને નજરકેદમાં રાખવામાં આવ્યા છે. તે માલદીવમાં ઈન્ડિયા આઉટ અભિયાનના આર્કિટેક્ટ પણ છે. જો કે, તેમની સરકાર દરમિયાન જ માલદીવ અન્ય ભારતીય હેલિકોપ્ટર અને ડોર્નિયર એરક્રાફ્ટ સ્વીકારવા સંમત થયા હતા. 2016માં યામીનની ભારતની સત્તાવાર મુલાકાત દરમિયાન બંને દેશો વચ્ચે સંરક્ષણ કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા.

તેમના કાર્યકાળના છેલ્લા વર્ષમાં તેમણે ભારત સાથે તીવ્ર દુશ્મનાવટ કેળવી હતી. યામીને ભારતને તેના હેલિકોપ્ટર અને ડોર્નિયર એરક્રાફ્ટ પરત બોલાવવાની પણ અપીલ કરી હતી. યામીને ગેરકાયદેસર રીતે ચીનને એક ટાપુ આપવાનો પણ પ્રયાસ કર્યો હતો. તેણે માલદીવને પણ ચીનના દેવાની જાળમાં ફસાવી દીધું હતું.

બીજી તરફ ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડ (IMF)એ ચીન અંગે માલદીવને મોટી ચેતવણી આપી છે. ભારતથી દૂર જઈ રહેલું માલદીવ ચીન તરફ ઝૂકી રહ્યું છે અને વિકાસ કાર્યોના નામે ચીન તેને મોટી લોનની લાલચ આપી રહ્યું છે. આ અંગે IMFએ ચેતવણી આપતા કહ્યું કે, ચીન પાસેથી જંગી લોન લઈ રહેલા માલદીવ પર ‘ઋણ સંકટ’નું ‘ઉચ્ચ જોખમ’ મંડરાઈ રહ્યું છે. માલદીવની ચીન તરફી મોહમ્મદ મુઇઝઝૂ સરકાર પોતાના પગ પર કુહાડી મારી રહી છે. ચીન તેની તરફેણ કરવા માટે માલદીવને મોટી લોન આપીને લલચાવી રહ્યું છે.

નવેમ્બરમાં મોહમ્મદ મુઇઝઝૂ સત્તામાં આવ્યા બાદ ચીને માલદીવને વધુ લોન આપવાનું વચન આપ્યું હતું. પ્રમુખ મુઇઝઝૂ ગયા મહિને ચીનની પાંચ દિવસની મુલાકાતે ગયા હતા. ત્યાંથી પરત આવ્યા બાદ તેમણે આર્થિક મદદ માટે ચીનનો આભાર પણ માન્યો હતો. IMFએ માલદીવના વિદેશી દેવાની વિગતો આપી નથી પરંતુ કહ્યું છે કે, માલદીવે તાકીદે તેની નીતિ બદલવાની જરૂર છે. દેશની અર્થવ્યવસ્થાની સમીક્ષા કર્યા બાદ, સંગઠને કહ્યું કે, ‘જો નીતિઓમાં મોટા ફેરફારો કરવામાં નહીં આવે તો કુલ રાજકોષીય ખાધ અને સરકારી દેવું વધુ રહેવાની ધારણા છે.’

માલદીવ હવે ચીનની મદદથી એરપોર્ટનું વિસ્તરણ કરવા જઈ રહ્યું છે અને મુઇઝઝૂ સરકાર પણ હોટલની સંખ્યા વધારવાની યોજના બનાવી રહ્યું છે, પરંતુ IMF માલદીવને ચીનના જંગી દેવા અંગે ચેતવણી આપી રહ્યું છે. IMFએ કહ્યું કે, ‘આગળ શું થશે તે અંગે અનિશ્ચિતતા રહેલી છે અને તેમાં ઘણું જોખમ છે. 2018 સુધી માલદીવ પર શાસન કરનારા અને પ્રમુખ મુઇઝઝૂના માર્ગદર્શક ગણાતા ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ અબ્દુલ્લા યામીને બાંધકામ પ્રોજેક્ટ્સ માટે ચીન પાસેથી મોટી લોન લીધી હતી. વિશ્વ બેંકના જણાવ્યા અનુસાર, વર્ષ 2021માં માલદીવ પર ચીનનું દેવું 3 બિલિયન ડોલરને વટાવી ગયું હતું, જે તેના કુલ વિદેશી દેવાના 42% હતું.

તો માલદીવની અર્થવ્યવસ્થા જંગી દેવામાં ફસાઈ જવાની શક્યતા વધી છે, તેની અર્થવ્યવસ્થા મોટાભાગે પર્યટન પર આધારિત છે. દેશની અર્થવ્યવસ્થામાં પ્રવાસનનો હિસ્સો લગભગ એક તૃતીયાંશ છે. આ કારણોસર, કોવિડ દરમિયાન તેની અર્થવ્યવસ્થા અસ્થિર બની ગઈ હતી કારણ કે રોગચાળાને ધ્યાનમાં રાખીને દેશોએ તેમની સરહદો બંધ કરી દીધી હતી. જો કે, હવે માલદીવના પર્યટનમાં સુધારો થયો છે અને અર્થતંત્ર સુધર્યું છે. પરંતુ મુઇઝઝૂ સરકારની ચીન તરફી નીતિઓને કારણે અર્થવ્યવસ્થા જંગી દેવામાં ફસાઈ જવાની શક્યતા વધી ગઈ છે.