Written by: PARTH AMIN
Joe Biden Panicked: સપ્ટેમ્બરમાં ઉઝબેકિસ્તાનના સમરકંદમાં શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન (SCO) કોન્ફરન્સ યોજાઈ હતી. આ પરિષદ ભારત અને તુર્કી વચ્ચેના સંબંધોને પુનર્જીવિત કરવા માટે કામ કરે છે. તુર્કીના રાષ્ટ્રપતિ રેસેપ તૈયપ એર્દોગન વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને મળ્યા હતા. જે સમાચાર આવી રહ્યા છે તેના પર વિશ્વાસ કરીએ તો અમેરિકાને ભારત અને તુર્કીના સંબંધો સામે ઘણો વાંધો છે. ભારતના વિદેશ મંત્રી એસ સુબ્રહ્મણ્યમે તાજેતરમાં જ તેમના તુર્કી સમકક્ષ મેવલુત કાવુસોગ્લુ સાથે મુલાકાત કરી હતી. આ બેઠક 21 સપ્ટેમ્બરના રોજ ન્યૂયોર્કમાં ચાલી રહેલી સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા (UNGA)ની બાજુમાં થઈ હતી. બંને વચ્ચે સાયપ્રસની પણ ચર્ચા થઈ હતી અને ખુદ જયશંકરે ટ્વીટ દ્વારા આ માહિતી આપી હતી. તુર્કીના વિદેશ મંત્રી સાથે મુલાકાત બાદ જયશંકરે સાયપ્રસનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. સાયપ્રસ અને તુર્કી વચ્ચેના સંબંધો ઘણીવાર ભારત અને પાકિસ્તાનના સંબંધો સમાન હોય છે. તો અમેરિકાની નજર આ સમગ્ર ઘટના પર ટકેલી છે. રાજદ્વારી સૂત્રોનું માનીએ તો અમેરિકાને ભારત અને તુર્કી વચ્ચેના સુધરતા સંબંધો પસંદ નથી.
ભારત-પાકિસ્તાન જેવા તુર્કી-સાયપ્રસ
તુર્કી અને સાયપ્રસનું વિભાજન ભારત અને પાકિસ્તાન જેટલું ઐતિહાસિક છે. 1923 માં લૌઝેનની સંધિ હેઠળ, જેણે ઓટ્ટોમન સામ્રાજ્યનો અંત કર્યો. 100 વર્ષ માટે તુર્કી દ્વારા બ્રિટન, ફ્રાન્સ, ઇટાલી અને ગ્રીસ સાથે લૌઝેનની સંધિ પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. આ સંધિ 24 જુલાઈ 2023 ના રોજ સમાપ્ત થશે. આ પછી તુર્કીની આધુનિક સરહદો પણ મર્જ થઈ જશે. જે સંધિ પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા તે અંતર્ગત ગુપ્ત કાયદાઓ પર બ્રિટન અને તુર્કી દ્વારા હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. આ સંધિના અંત પછી ઘણી ઐતિહાસિક ઘટનાઓ પણ બનવાની છે, જેમ કે બ્રિટિશ સૈનિકો બોસ્ફોરસની સામે આવેલા કિલ્લાઓ પર ફરીથી કબજો કરશે. ગ્રીક ઓર્થોડોક્સ પેટ્રિઆર્ક ઇસ્તંબુલની શહેરની દિવાલોની અંદર બાયઝેન્ટાઇન નાના દેશને ફરીથી બનાવશે. આ સાથે તુર્કી પૂર્વીય ભૂમધ્ય સમુદ્રના વિશાળ ઊર્જા સંસાધનોનો ઉપયોગ કરી શકશે. એટલું જ નહીં, કદાચ તુર્કી પશ્ચિમી થ્રેસ જે ગ્રીસનો પ્રાંત છે તે પાછું મેળવી શકે છે.
અમેરિકાની એકપક્ષીય ઘોષણા
સાયપ્રસ આ સમયે તમામ ડ્રામાનું કેન્દ્ર બની ગયું છે. તુર્કીના શાસકો માને છે કે તેમના દેશને 1920 માં સ્વ્રેની સંધિ અને પછી 1923 માં લૌઝેનની સંધિ પર હસ્તાક્ષર કરવાની ફરજ પડી હતી. ખુદ રાષ્ટ્રપતિ એર્દોગન પણ ઈતિહાસને નકારી કાઢે છે. તુર્કી લોઝેન સંધિના 100 વર્ષની ઉજવણી કરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં હવે આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયની નજર તેના પર છે. દેશમાં વર્ષ 2023માં જ ચૂંટણી યોજાવાની છે અને તે જ એર્દોગનનું ભવિષ્ય નક્કી કરશે. આ તમામ વિકાસને જોતા યુએસએ 16 સપ્ટેમ્બરના રોજ જાહેરાત કરી કે તે વર્ષ 2023 માટે ગ્રીસ અને સાયપ્રસ પર લાદવામાં આવેલા તમામ સંરક્ષણ વેપાર પ્રતિબંધોને સમાપ્ત કરી રહ્યું છે. યુએસના જણાવ્યા અનુસાર, સેક્રેટરી ઓફ સ્ટેટ એન્ટની બ્લિંકને યુએસ કોંગ્રેસને ખાતરી આપી છે કે સાયપ્રસે જરૂરી કાયદા હેઠળ તમામ શરતોનું પાલન કર્યું છે.
યુએસ એકપક્ષીય નિર્ણય
યુ.એસ.નું આ પગલું સાયપ્રસ અને ગ્રીસ દ્વારા તાજેતરના હથિયારોના સોદાની પૃષ્ઠભૂમિ સામે આવ્યું છે, જેમાં ફ્રાન્સ પાસેથી એટેક હેલિકોપ્ટર ખરીદવાનો સોદો અને મિસાઇલો અને લાંબા અંતરની રડાર સિસ્ટમ્સ ખરીદવાના પ્રયાસોનો સમાવેશ થાય છે. તુર્કીએ યુ.એસ.ને આ નિર્ણય પર પુનર્વિચાર કરવા અને બંને પક્ષો માટે સંતુલિત નીતિનું પાલન કરવા કહ્યું છે. અમેરિકાની જાહેરાત બાદ તુર્કીએ ઉત્તરી સાયપ્રસમાં પોતાની સેના વધારવાની જાહેરાત કરી છે.
ભારત અને તુર્કી પરેશાન
તુર્કીએ આ નિર્ણયને એકપક્ષીય ગણાવ્યો છે. તેમનું માનવું છે કે અમેરિકાના આ નિર્ણયનો અર્થ ગ્રીસ અને ગ્રીક સાયપ્રસ પ્રશાસનના દરિયાઈ દાવાઓને પરોક્ષ સમર્થન પણ છે. તુર્કીની જેમ ભારત પણ પાકિસ્તાનને આપવામાં આવેલી 450 મિલિયન યુએસ ડોલરની સૈન્ય સહાયથી પરેશાન છે. તુર્કી-યુએસએ-સાયપ્રસની જેમ અમેરિકા-ભારત-પાકિસ્તાનના સમીકરણો પણ યથાવત છે. અમેરિકી સરકાર પાકિસ્તાન સાથે સંબંધો મજબૂત કરી રહી છે પરંતુ તુર્કી અને ભારત વચ્ચેના સંબંધોથી પરેશાન છે.
અમેરિકાનું સિંહાસન જોખમમાં
અમેરિકાની ચિંતા એ છે કે જો આ પ્રદેશની બે પ્રબળ શક્તિઓ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રણાલીમાં બહુ-ધ્રુવીયતાને પ્રોત્સાહન આપતી વિદેશી નીતિઓનું પાલન કરશે તો અમેરિકાનું નંબર વન સિંહાસન જોખમાશે. તેની પાસે સૌથી શક્તિશાળી દેશ હોવાનો ટેગ છે, તે પણ છીનવાઈ જશે. જે ઉષ્મા સાથે એર્દોગન અને પીએમ મોદીની મુલાકાત થઈ અને સાથે જ રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન સાથે પણ મુલાકાત થઈ.
ઘણા દેશો નબળા પડી જશે
સમરકંદના એર્દોગન-પુતિન અને મોદી-પુતિનની તસવીરોથી અમેરિકા પરેશાન છે. રશિયન મીડિયાએ એર્દોગન અને પુતિનની મુલાકાતને ખૂબ જ સકારાત્મક શરૂઆત ગણાવી છે. એમાં કોઈ શંકા નથી કે અમેરિકા અને યુરોપિયન દેશો ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં પોતાની શક્તિ વધારવામાં વ્યસ્ત છે. આવી સ્થિતિમાં, ભારત અને તુર્કીની નિકટતા પશ્ચિમી દેશોને હચમચાવી શકે છે.
