તેલની કિંમતોએ અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિને પરેશાન કરી દીધા છે. જો ઓપેક દેશો તેમની વાત નહીં માને તો તેમણે ભારત, ચીન, જાપાન અને દક્ષિણ કોરિયાને સાથે આવવા વિનંતી કરી છે.
અમેરિકાનું તેલ ઉત્પાદક દેશો પર ઉત્પાદન વધારવાનું દબાણ લગભગ નકામું રહ્યું છે. હવે તે ભારત અને જાપાન જેવા દેશોને પોતાની બચતમાંથી તેલ કાઢવાનું કહી રહ્યો છે. પરંતુ આ સમગ્ર ઘટનામાંથી એક બોધપાઠ એ પણ મળ્યો છે કે તેલ ઉત્પાદક દેશો ઈચ્છે તો પણ વધુ તેલનું ઉત્પાદન કરી શકતા નથી.
ઓર્ગેનાઈઝેશન ઓફ પેટ્રોલિયમ એક્સપોર્ટિંગ કન્ટ્રીઝ (OPEC) અને તેના સહયોગીઓએ 2020માં સપ્લાય પરના નિયંત્રણો હટાવવાનું શરૂ કરી દીધું છે, પરંતુ તેમની ગતિ અમેરિકા ઈચ્છે તેટલી ઝડપી નથી. જેથી ભાવ ત્રણ વર્ષની ટોચે પહોંચી ગયા છે.
રશિયા સહિત ઓપેક પ્લસ દેશોએ ઉત્પાદન વધારવા માટે અમેરિકાના દબાણ સામે ઝૂકવાનો ઈન્કાર કરી દીધો છે. તે દરરોજ ચાર લાખ બેરલ ઉત્પાદન વધારવાની તેમની યોજનાને વળગી રહે છે. તેમનું કહેવું છે કે જો આનાથી વધુ ઝડપથી ઉત્પાદન વધારવામાં આવે તો 2022માં કિંમતો પર ઘણી અસર થઈ શકે છે.
અમેરિકા અનામતમાં હાથ મૂકશે
એવી શક્યતા છે કે ઊર્જાના ભાવ ઘટાડવા અમેરિકાએ એશિયાઈ દેશો સાથે તેના ઈમરજન્સી સ્ટોકમાંથી લોન પર તેલ આપવાની યોજના બનાવી છે.
અમેરિકામાં ગેસોલિન અને અન્ય ઉપભોક્તા ચીજવસ્તુઓના ભાવમાં વધારો થવાથી પ્રમુખ જો બિડેનની લોકપ્રિયતાને ભારે ફટકો પડ્યો છે. તેની અસર આવતા વર્ષની કોંગ્રેસની ચૂંટણીમાં તેમની ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના પ્રદર્શન પર પડી શકે છે.
તેથી, હાલમાં તેમની પાસે ઈમરજન્સી સ્ટોકમાંથી તેલ કાઢવા સિવાય કોઈ રસ્તો નથી. આ ઈમરજન્સી સ્ટોક (સ્ટ્રેટેજિક પેટ્રોલિયમ રિઝર્વ, SPR) માટે ભારત, ચીન, દક્ષિણ કોરિયા અને જાપાન સાથે સ્વેપ પ્લાન બનાવવામાં આવ્યા છે.
સ્વેપ કેવી રીતે થાય છે?
જો બિડેને એશિયન દેશોને તેમના એસપીઆરમાંથી તેલ કાઢવા માટે પણ વિનંતી કરી છે. ભારત અને જાપાન આ માટે માર્ગો શોધી રહ્યા છે. તેલની કિંમતો વધારવા ઉપરાંત એશિયાઈ દેશો સાથે મળીને અમેરિકાનો પ્રયાસ પણ તેલ ઉત્પાદક દેશો માટે એક પ્રકારની ચેતવણી છે કે તેમણે મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓમાં કિંમતો વધતા રોકવા માટે વધારાનું ઉત્પાદન કરવું જોઈએ. ઉત્પાદન નીતિ પર ચર્ચા કરવા માટે OPEC દેશો અને રશિયા 2 ડિસેમ્બરે મળવાના છે.
અત્યાર સુધી, યુએસ પેરિસ સ્થિત ઇન્ટરનેશનલ એનર્જી એજન્સી (IEA) સાથે તેલ ઉત્પાદન અને કિંમતોને સ્થિર કરવા માટે કામ કરી રહ્યું છે. જાપાન અને દક્ષિણ કોરિયા બંને 30 સભ્યોના IEAનો ભાગ છે જ્યારે ચીન અને ભારત સાથી છે.
એસપીઆરના સ્વેપ હેઠળ, તેલ કંપનીઓ અનામતમાંથી તેલ લઈ શકે છે, પરંતુ તેઓએ તે તેલનું વ્યાજ પરત કરવું પડશે. અમેરિકાએ અત્યાર સુધીમાં માત્ર ત્રણ વખત SPRમાંથી તેલ કાઢવાની પરવાનગી આપી છે. 2011માં લિબિયામાં યુદ્ધ દરમિયાન, 2005માં હરિકેન કેટરિના દરમિયાન અને 1991માં ગલ્ફ વોર દરમિયાન આવું કરવામાં આવ્યું હતું.
SPR શું છે?
સ્ટ્રેટેજિક પેટ્રોલિયમ રિઝર્વ (SPR) એ તેલનો ભંડાર છે જે વિવિધ દેશો દ્વારા કટોકટીમાં ઉપયોગ માટે રાખવામાં આવે છે. યુ.એસ. પાસે વિશ્વના સૌથી મોટા SPR છે, જેના હેઠળ લુઇસિયાના અને ટેક્સાસમાં 714 મિલિયન બેરલ તેલનો સંગ્રહ કરી શકાય છે. અમેરિકાએ 1975ના તેલ સંકટ પછી આ ભંડાર બનાવ્યા હતા. 4 સપ્ટેમ્બર સુધીમાં, અમેરિકામાં આ ભંડારમાં 621.3 મિલિયન બેરલ તેલ હતું.
વિશ્વના સૌથી મોટા ઈમરજન્સી ઓઈલ રિઝર્વ ધરાવતા દેશોમાં વેનેઝુએલા, સાઉદી અરેબિયા, કેનેડા, ઈરાન, ઈરાક, રશિયા, કુવૈત, યુએઈ, લિબિયા, નાઈજીરીયા, કઝાકિસ્તાન, કતાર, ચીન, અંગોલા, અલ્જીરીયા અને બ્રાઝીલનો સમાવેશ થાય છે.
ભારત પાસે ઇમરજન્સી રિઝર્વમાં માત્ર 369 મિલિયન બેરલ તેલ છે, જે સાડા નવ દિવસ ચાલી શકે છે. પરંતુ તેની ઓઈલ રિફાઈનરીમાં પણ 64.5 દિવસનું ક્રૂડ ઓઈલ રાખવામાં આવે છે.
