What did India do in Turkey: તુર્કીમાં આવેલા પ્રચંડ ભૂકંપ બાદ રાહત અને બચાવ કાર્ય ઝડપથી ચાલી રહ્યું છે જેમાં ભારત મોટી ભૂમિકા ભજવી રહ્યું છે. ભારતે તુર્કીમાં ઓપરેશન દોસ્ત હેઠળ 6 વિમાનો દ્વારા રાહત સામગ્રી, 30 બેડની મોબાઈલ હોસ્પિટલ, તબીબી પુરવઠો અને તમામ જરૂરી વસ્તુઓ પહોંચાડી છે. ડોગ સ્ક્વોડ સહિત ભારતની NDRFની બે ટીમો તુર્કીમાં બચાવ કામગીરીમાં લાગેલી છે. ભારતે આપેલી મદદ માટે તુર્કીનો આભાર વ્યક્ત કરતા તેને પોતાનો સાચો મિત્ર ગણાવ્યો છે.
છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં તુર્કી અને ભારત વચ્ચેના સંબંધો સારા નથી રહ્યા, પરંતુ માનવતાવાદી સહાયમાં ભારત હંમેશા આગળ રહ્યું છે. ભારત તુર્કીને મદદ કરવામાં સક્રિયપણે વ્યસ્ત છે. તો પાકિસ્તાન પોતે આર્થિક સંકટમાં ફસાયેલ છે, આવી સ્થિતિમાં તે તુર્કીને વધુ મદદ કરવા સક્ષમ નથી. પાકિસ્તાની વિશ્લેષકો ભારત અને તુર્કીની નિકટતાથી ડરવા લાગ્યા છે. પાકિસ્તાની મીડિયામાં પણ આ અંગે ઘણી ચર્ચા થઈ રહી છે. પાકિસ્તાની વિશ્લેષકોનું કહેવું છે કે ભારત આ દુર્ઘટનાને રાજદ્વારી તક તરીકે જોઈ રહ્યું છે અને મદદ દ્વારા પોતાના પ્રત્યે તુર્કીનું વલણ બદલવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. ભારત મદદ દ્વારા તુર્કીને બતાવી રહ્યું છે કે તે તેનો સહાનુભૂતિ ધરાવે છે. પાકિસ્તાનના રાજકીય વિશ્લેષક કમર ચીમાનું કહેવું છે કે ભારત તુર્કીને મોટી રકમની મદદ મોકલી રહ્યું છે, તે પીએમ મોદીની સ્માર્ટ રણનીતિનો એક ભાગ છે.
તેમણે કહ્યું કે, આવી માનવીય આપત્તિ ગમે ત્યાં થઈ શકે છે. બીજું, આવી આફતો પણ એક રીતે તકો છે. ભારત મુસ્લિમ વિશ્વ સાથે તેની નિકટતા વધારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. તુર્કી એક મુસ્લિમ દેશ છે અને તેણે પાકિસ્તાન સાથે જ રહેવાનું છે એવી પાકિસ્તાન અને ભારતની અગાઉની સરકારો દ્વારા જે અંતર ઊભું કરવામાં આવ્યું હતું, તે અંતર હવે સમાપ્ત થઈ ગયું છે. પરિસ્થિતિ એટલી હદે બદલાઈ ગઈ છે કે પાકિસ્તાન કાશ્મીરમાંથી મુસ્લિમ વિશ્વને જે પાવડર વેચતું હતું તે બંધ થઈ ગયું છે. તેનું કારણ એ છે કે મુસ્લિમ દેશોને હવે કાશ્મીરમાં રસ નથી, તેઓ પોતે જ ઈઝરાયેલ સાથેના સંબંધો સુધારવામાં વ્યસ્ત છે. તેઓ કાશ્મીરનો મુદ્દો ભૂલી ગયા છે.
વર્ષ 2002માં જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ રેસેપ તૈયપ એર્દોગનની પાર્ટી સત્તામાં આવી ત્યારે તુર્કીએ પોતાને મુસ્લિમ વિશ્વનો નેતા બનાવવાનો પ્રયાસ શરૂ કર્યો હતો. આ પ્રયાસમાં એર્દોગને કાશ્મીર જેવા મુસ્લિમ દેશોના વિવાદિત મુદ્દાઓને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર મૂકવાનું શરૂ કર્યું. એર્દોગને સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ઘણી વખત પાકિસ્તાનનો પક્ષ લેતા ભારત વિરુદ્ધ બોલ્યા. 2019માં એર્દોગને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભામાં કાશ્મીરનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. તેમણે કહ્યું હતું કે આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાય છેલ્લા 72 વર્ષથી કાશ્મીરનો મુદ્દો ઉકેલવામાં નિષ્ફળ રહ્યો છે. ફેબ્રુઆરી 2020માં જ્યારે એર્દોગન પાકિસ્તાન પહોંચ્યા ત્યારે તેમણે પાકિસ્તાની સંસદમાં કાશ્મીર મુદ્દે ભારતને ઘેર્યું હતું. એર્દોગને કહ્યું હતું કે કાશ્મીર પાકિસ્તાન માટે જેટલું મહત્વનું છે તેટલું જ આ મુદ્દો તુર્કી માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે.
એર્દોગને કહ્યું હતું કે, ‘આપણા કાશ્મીરી ભાઈ-બહેનો દાયકાઓથી પીડાઈ રહ્યા છે. કાશ્મીર મુદ્દે અમે પાકિસ્તાનની સાથે છીએ. અમે યુએન જનરલ એસેમ્બલીમાં પણ આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. કાશ્મીરનો મુદ્દો યુદ્ધ દ્વારા ઉકેલી શકાતો નથી પરંતુ તેને પ્રામાણિકતા અને ન્યાયીપણાથી જ ઉકેલી શકાય છે. આ કામમાં તુર્કી પાકિસ્તાનની સાથે છે. તેમના સંબોધન પર પાકિસ્તાનની સંસદ તાળીઓના ગડગડાટથી ગુંજી ઉઠી હતી. સપ્ટેમ્બર 2020માં ફરી એકવાર એર્દોગને કાશ્મીરમાંથી કલમ 370 હટાવવાના વિરોધમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભામાં પોતાનું વલણ રજૂ કર્યું. તેમણે કહ્યું હતું કે, દક્ષિણ એશિયામાં શાંતિ અને સ્થિરતાને ધ્યાનમાં રાખીને કાશ્મીરનો મુદ્દો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ એક સળગતી સમસ્યા રહે છે. જમ્મુ-કાશ્મીરનો વિશેષ દરજ્જો નાબૂદ કરવામાં આવ્યા બાદ સ્થિતિ વધુ જટિલ બની છે.
ભારતે દરેક વખતે એર્દોગનના નિવેદનોની નિંદા કરતા કહ્યું છે કે કાશ્મીર ભારતનો આંતરિક મામલો છે અને તેમાં તુર્કીનો દખલ સંપૂર્ણપણે અસ્વીકાર્ય છે. ભારતે તુર્કીને અન્ય દેશોની સાર્વભૌમત્વનું સન્માન કરવાનું શીખવા માટે ઘણી વખત સૂચના આપી છે. તે જ સમયે, પાકિસ્તાને એર્દોગનના આ નિવેદનોની ખૂબ પ્રશંસા કરી છે. શીત યુદ્ધના સમયમાં તુર્કી અને પાકિસ્તાન નજીક આવ્યા હતા અને એર્દોગન રાષ્ટ્રપતિ બન્યા બાદ બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો વધુ મજબૂત બન્યા હતા.
ભારત અને તુર્કી વચ્ચેના વ્યાપારિક સંબંધોમાં તણાવનું વાતાવરણ છે. તુર્કી છેલ્લા કેટલાક સમયથી ખોરાકની તંગીનો સામનો કરી રહ્યું છે. તેમ છતાં તેણે ગયા વર્ષે ભારતથી મોકલવામાં આવેલ હજારો ટન ઘઉં પરત કર્યા હતા. તુર્કીએ મે 2022માં 56,877 ટન ઘઉં પરત કર્યા હતા અને કહ્યું હતું કે ઘઉંમાં રૂબેલા વાયરસ જોવા મળ્યો હતો. વિશ્લેષકોએ કહ્યું કે તુર્કીએ આ ઘઉં રાજકીય નિર્ણય હેઠળ પરત કર્યા છે અને ઘઉંમાં કોઈ પ્રકારનો વાયરસ જોવા મળ્યો નથી. બાદમાં, ઇજિપ્તે તુર્કી પાસેથી પરત ફરેલા ઘઉંની ખરીદી કરી હતી. ભારત અને તુર્કીના વેપારમાં અસંતુલનની સમસ્યા ઉભી થઈ છે. ભારત તુર્કીને વેચે છે તેના કરતાં તુર્કી પાસેથી ઘણો ઓછો માલ ખરીદે છે. તુર્કી આ વેપાર અસંતુલનથી નાખુશ છે. તે ઇચ્છે છે કે ભારત તુર્કીથી તેની આયાત વધે અને તુર્કીમાં રોકાણ પર પણ ધ્યાન આપે.
ભારત તુર્કીને મધ્યમ તેલ, બળતણ, કૃત્રિમ અને કુદરતી રેસા, ઓટોમોટિવ ભાગો, એસેસરીઝ અને ઓર્ગેનિક રસાયણો મોકલે છે, જ્યારે તે તુર્કીમાંથી ખસખસ, એન્જિનિયરિંગ સાધનો, લોખંડ અને સ્ટીલનો માલ, મોતી, આરસ વગેરેની આયાત કરે છે. વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, 2021-22માં ભારત અને તુર્કી વચ્ચે કુલ 80 હજાર કરોડનો વેપાર થયો હતો, જેમાં 65 હજાર કરોડની નિકાસ અને 15 હજાર કરોડની આયાતનો સમાવેશ થાય છે. વેપારમાં આ અસંતુલન માટે તુર્કી ભારતથી નારાજ છે.
તુર્કી પરમાણુ શક્તિ બનાવવા માંગે છે. તેની પાસે ન્યુક્લિયર પાવર બનાવવા માટે થોરિયમ છે, પરંતુ તેની પાસે ટેક્નોલોજી નથી. રાષ્ટ્રપતિ એર્દોગન વર્ષ 2017 અને 2018માં માત્ર ટેક્નોલોજી મેળવવા માટે ભારત આવ્યા હતા પરંતુ તેમને અહીં કશું મળ્યું નથી. એર્દોગનની મુલાકાત નિષ્ફળ ગઈ અને તેઓ ભારતથી ખૂબ જ નિરાશ થયા. આ બધી બાબતોએ તુર્કી અને ભારત વચ્ચેનું અંતર વધાર્યું અને તુર્કી પાકિસ્તાનની નજીક આવતું રહ્યું. ભારતે પણ મધ્ય પૂર્વના તમામ મુસ્લિમ દેશો સાથે તેની નિકટતા વધારવાનું ચાલુ રાખ્યું, પરંતુ તુર્કી-ભારત સંબંધો તે રીતે વધુ મજબૂત ન થયા. પીએમ મોદીએ વડાપ્રધાન બન્યા બાદ મધ્ય પૂર્વના લગભગ તમામ મુસ્લિમ દેશોની મુલાકાત લીધી છે પરંતુ તેઓ ક્યારેય તુર્કીની સત્તાવાર મુલાકાતે ગયા નથી. જો કે, હવે ભારત તેની તકલીફમાં તુર્કીની સાથે ઉભું જોવા મળી રહ્યું છે. તુર્કીને પણ આ વાતનો અહેસાસ થયો છે અને તેણે પણ ભારતની મદદની ખૂબ પ્રશંસા કરી છે.
ભારતમાં તુર્કીના રાજદૂત ફિરત સુનેલે કહ્યું છે કે ભારત તુર્કીનો સાચો મિત્ર છે જેણે આગ પછી તરત જ મદદનો હાથ લંબાવ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે તેઓ ભારત તરફથી તુર્કીને આપવામાં આવી રહેલી મોટી મદદની પ્રશંસા કરે છે. ભૂકંપ પછીના 48 થી 72 કલાક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે અને આ દરમિયાન ભારતીય ટીમો તુર્કી પહોંચી હતી જેના માટે તુર્કી ભારતનો આભાર વ્યક્ત કરે છે. તુર્કીમાં આવેલા ભૂકંપ બાદ ભારતે આપેલી મદદથી તુર્કીના ભારત પ્રત્યેના વલણમાં ચોક્કસપણે બદલાવ આવ્યો છે. જેના કારણે તુર્કી અને ભારત વચ્ચેના સંબંધો સુધરવાની આશા છે.
આ પણ વાંચો: g20 news/G20 અધ્યક્ષતા હેઠળ પ્રથમ પ્રવાસન કાર્યકારી સમૂહની બેઠકનું ગુજરાતના કચ્છના રણમાં આજે સફળતાપૂર્વક સમાપન
