એક ફીચરને લઈને સરકાર સાથે વોટ્સએપનું ઘર્ષણ, શું દેશ છોડીને જાવુંજ એક વિકલ્પ છે?

WhatsAppએ હાલમાં જ કોર્ટમાં કહ્યું છે કે જો ભારત સરકારના નિયમો (IT રૂલ્સ 2021) કંપનીને એન્ક્રિપ્શન તોડવાનું કહેશે તો કંપની ભારત છોડી દેશે. કંપનીની વિદાયનો અર્થ એ છે કે ભારતમાં WhatsApp સેવા બંધ કરવી. નોંધનીય છે કે વોટ્સએપના મોટાભાગના યુઝર્સ ભારતમાં જ છે, એટલે કે કંપનીની આવક ભારતમાંથી જ આવે છે.

આવી સ્થિતિમાં, જો કંપની કોર્ટમાં સ્પષ્ટ નિવેદન આપી રહી છે કે જો એન્ક્રિપ્શનને તોડવા માટે બળનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે, તો તેને ભારતમાંથી બહાર કાઢવામાં આવશે. આનો સ્પષ્ટ અર્થ છે કે WhatsApp કોઈપણ કિંમતે એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન સાથે સમાધાન કરવા માંગતું નથી. આ મામલો હવે ભારત સરકાર vs WhatsApp બની ગયો છે.

વાસ્તવમાં, IT નિયમો 2021 હેઠળ, ભારતમાં જે ઇન્સ્ટન્ટ મેસેજિંગ એપ્સ 50 લાખથી વધુ રજિસ્ટર્ડ યુઝર્સ ધરાવે છે તેમણે મેસેજના ઓરિજિનેટરની ઘોષણા કરવી પડશે. આનો અર્થ એ થયો કે સંદેશ કોણે મોકલ્યો અને ક્યાંથી મોકલ્યો તેની માહિતી જરૂર પડ્યે સરકારી એજન્સીઓ સાથે શેર કરવાની રહેશે. 2021માં જ વોટ્સએપે તેની સામે કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો હતો.

હવે પ્રશ્ન એ છે કે વોટ્સએપ તેની વિરુદ્ધ કેમ છે? WhatsApp માટે એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્શનને તોડવું શા માટે મુશ્કેલ છે? આ જાણતા પહેલા આપણે એ સમજવું પડશે કે એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન શું છે અને તેના ફાયદા શું છે. સૌથી પહેલા તો જાણીએ કે આ બાબતે નિષ્ણાતો શું કહે છે?

એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન શું છે તે સમજો

એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન અથવા E2EE એ એન્ક્રિપ્શન સ્ટાન્ડર્ડ છે જેનો ઉપયોગ સુરક્ષિત સંચાર માટે થાય છે. એ જાણવું અગત્યનું છે કે આ એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન એ WhatsAppની પોતાની ટેક્નોલોજી કે ફીચર નથી, બલ્કે આ એન્ક્રિપ્શન પ્રમાણભૂત છે અને ઘણી કંપનીઓ તેનો ઉપયોગ કરે છે. WhatsApp પહેલા પણ સિગ્નલ અને અન્ય સુરક્ષિત ઇન્સ્ટન્ટ મેસેજિંગ પ્લેટફોર્મ પર એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શનનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.

એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શનને કારણે કોઈ તૃતીય પક્ષ મેસેજ કે કોલને ડિક્રિપ્ટ કરી શકશે નહીં. ખુદ WhatsApp પણ બે વ્યક્તિઓ વચ્ચેની વાતચીતને ડીકોડ કરી શકતું નથી. એટલે કે WhatsApp પર બે લોકો એકબીજા સાથે શું વાત કરી રહ્યા છે તે પણ WhatsApp વાંચી શકતું નથી.

WhatsApp દ્વારા ફોનથી અન્ય ઉપકરણ પર મોકલવામાં આવેલી તમામ ચેટ્સ ક્રિપ્ટોગ્રાફિક લોક દ્વારા આપમેળે સુરક્ષિત થઈ જાય છે અને રિસીવર એટલે કે બીજી બાજુના WhatsApp વપરાશકર્તાઓ પાસે તે ચેટને ડીકોડ કરવાની ચાવીઓ હોય છે. જો કે, આ પ્રક્રિયા પૃષ્ઠભૂમિમાં ચાલે છે તેથી વપરાશકર્તા તેને જોઈ શકતા નથી. ઘણી જગ્યાએ, એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્ટેડ કોમ્યુનિકેશન ટેસ્ટ કરવા માટે કેટલાક કોડને મેચ કરવાનો વિકલ્પ પણ આપવામાં આવે છે.

સરકાર શું કહે છે?

સરકારની દલીલ એવી છે કે વોટ્સએપ દ્વારા ઘણી બધી ગેરરીતિ થાય છે અને ગુનેગારો પકડાતા નથી. આવી સ્થિતિમાં, સરકારે વોટ્સએપને એક એવું ટૂલ બનાવવા માટે પણ કહ્યું હતું જે કહી શકે કે મેસેજનો કર્તા કોણ છે, પરંતુ વોટ્સએપે સ્પષ્ટપણે એવું કરવાનો ઇનકાર કરી દીધો હતો.

સરકારનું કહેવું છે કે આઇટી નિયમો 2021 હેઠળ, જેને ઇન્ટરમીડિયરી ગાઇડલાઇન્સ અને ડિજિટલ મીડિયા એથિક્સ પણ કહેવામાં આવે છે, 50 લાખથી વધુ ભારતીય વપરાશકર્તાઓ સાથેના ઇન્સ્ટન્ટ મેસેજિંગ પ્લેટફોર્મ્સે સંદેશના પ્રવર્તકની ઘોષણા કરવી પડશે.

વોટ્સએપ વતી, એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે ઉત્પત્તિકર્તા સાબિત કરવા માટે, કંપનીએ WhatsApp પર કરવામાં આવેલી તમામ ચેટ્સની એક નકલ સંગ્રહિત કરવી પડશે અને આમ કરવાથી, એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન તૂટી જશે જે સંપૂર્ણપણે ગોપનીયતાનો ભંગ કરશે.

વપરાશકર્તાઓ

વિશ્વભરના મોટાભાગના ગોપનીયતા નિષ્ણાતો માને છે કે વોટ્સએપ અથવા કોઈપણ પ્લેટફોર્મને દૂર કરવું જ્યાં અંતથી અંત સુધી એન્ક્રિપ્શન આપવામાં આવે છે તે લોકોના માનવ અધિકારોની વિરુદ્ધ છે. કારણ કે આનાથી ગોપનીયતાના અધિકારનું સંપૂર્ણ રીતે ઉલ્લંઘન થઈ શકે છે.

અન્ય દેશોમાં નિયમો શું છે?

WhatsApp માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ અન્ય દેશોમાં પણ આ જ એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શનનો ઉપયોગ કરે છે. અન્ય દેશોમાં પણ સમયાંતરે એવી ચર્ચા થતી રહે છે કે તેને દૂર કરવી જોઈએ કે નહીં. અમેરિકાની વાત કરીએ તો ત્યાં પણ WhatsApp એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શનનો ઉપયોગ કરે છે અને સરકારે એવો કોઈ નિયમ લાગુ કર્યો નથી જેમાં કંપનીને એન્ક્રિપ્શન તોડવાનું કહેવામાં આવ્યું હોય.

તેવી જ રીતે, યુરોપિયન યુનિયનમાં, GDPR એટલે કે જનરલ ડેટા પ્રોટેક્શન રેગ્યુલેશન છે જે વપરાશકર્તાઓના હિતોનું રક્ષણ કરે છે. ત્યાં પણ, કંપનીને વોટ્સએપમાંથી એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્શન દૂર કરવા અથવા સંદેશના મૂળને જાહેર કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું નથી.

WhatsApp પર એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન કેવી રીતે ચેક કરવું

કોઈપણ WhatsApp ચેટ સેટિંગ્સ પર જાઓ અને Encryption પર ટેપ કરો. અહીં તમને એક QR કોડ અને તેની નીચે કેટલાક નંબર લખેલા જોવા મળશે. તમે વોટ્સએપ પર જેની સાથે ચેટ કરી રહ્યા છો તે વ્યક્તિનો QR કોડ સ્કેન કરીને તે જ પ્રક્રિયા માટે પૂછી શકો છો. અથવા તમે ઉપર આપેલા નંબરો સાથે મેચ કરી શકો છો. જો આ નંબરો મેળ ખાતા હોય તો તે સાબિતી છે કે સંદેશ અથવા કૉલ એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્ટેડ છે.

વોટ્સએપને સરકાર દ્વારા વારંવાર કહેવામાં આવ્યું છે કે જો જરૂરી હોય તો કંપનીએ સંદેશના ઉદ્દભવની વિગતો સરકારી એજન્સીઓ સાથે શેર કરવી જોઈએ. એટલે કે મેસેજ ક્યાં મોકલવામાં આવી રહ્યો છે અને કોણ કરી રહ્યું છે તેની માહિતી.

વોટ્સએપના વિકલ્પો શું છે?

વોટ્સએપની પેરેન્ટ કંપની મેટા હજુ પણ પોતાના સ્ટેન્ડ પર અડગ છે. અન્ય દેશોમાં પણ, કંપની એન્ડ ટુ એન્ડ એન્ક્રિપ્શન અંગે ખૂબ જ મજબૂત વલણ અપનાવે છે. તેથી, શક્ય છે કે જો ભારત સરકાર વોટ્સએપને તેના એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્શનને તોડવા અથવા WhatsApp પર મોકલવામાં આવેલી ચેટ્સના મૂળને જાહેર કરવા દબાણ કરે, તો કંપની ખરેખર ભારતમાંથી બહાર નીકળી શકે છે. જો કે, ન તો ભારત સરકાર અને ન તો વોટ્સએપ એવું ઈચ્છે છે, તેથી જો કોઈ મધ્યમ માર્ગ નીકળે તો નવાઈ નહીં. કારણ કે મામલો હજુ હાઈકોર્ટમાં છે અને વોટ્સએપ પણ ભારતમાંથી બહાર નીકળતા પહેલા તમામ પ્રકારના કાયદાકીય વિકલ્પો પર ધ્યાન આપશે.