બાંગ્લાદેશમાં હિંસાના ભય વચ્ચે યોજાયેલી ચૂંટણીમાં વડાપ્રધાન શેખ હસીનાની પાર્ટી અવામી લીગને મોટી જીત મળી છે. કુલ 299 બેઠકોમાંથી અવામી લીગે 222 બેઠકો જીતી હતી. અન્ય મોટા રાજકીય પક્ષ, રાષ્ટ્રીય પાર્ટીને માત્ર 11 બેઠકો મળી છે. અપક્ષ ઉમેદવારોએ 65 બેઠકો જીતી છે. બાંગ્લાદેશમાં સરકાર બનાવવા માટે 151 સીટોની જરૂર છે.
લઘુમતીમાંથી 14 ઉમેદવારો ચૂંટણી જીત્યા છે, જેમાંથી 12 હિંદુ છે. મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી, બાંગ્લાદેશ નેશનાલિસ્ટ પાર્ટી, અથવા BNP, જે ચૂંટણીથી દૂર રહી હતી, તેણે પરિણામોને નકારી કાઢ્યા છે અને ફરીથી ચૂંટણીની માંગ કરી છે.
76 વર્ષીય શેખ હસીના પાંચમી વખત બાંગ્લાદેશના વડાપ્રધાન બનશે. તે હંમેશા ભારતની નજીક રહી છે. અવામી લીગે બાંગ્લાદેશની આઝાદીની લડાઈનું નેતૃત્વ કર્યું હતું, જ્યારે વિરોધ પક્ષ BNPની રચનાનો પાયો પાકિસ્તાન સાથે જોડાયેલો છે. આ સંદર્ભમાં શેખ હસીનાની જીત ભારત માટે ફાયદાકારક છે.
પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ શેખ હસીનાને સતત ચોથી વખત જીત બદલ અભિનંદન પાઠવ્યા છે. સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ X પર તેણે લખ્યું કે હું બાંગ્લાદેશના લોકોને પણ ચૂંટણી માટે અભિનંદન આપું છું. અમે બાંગ્લાદેશ સાથે અમારી ભાગીદારીને વધુ મજબૂત કરવા પ્રતિબદ્ધ છીએ.
વડાપ્રધાન શેખ હસીનાએ પણ જીત બાદ ભારતને બાંગ્લાદેશનો ખૂબ સારો મિત્ર ગણાવ્યો હતો. આ વખતે શેખ હસીનાએ ગોપાલગંજ-3 બેઠક પરથી ચૂંટણી લડી હતી. તેમને લગભગ 2.5 લાખ મત મળ્યા હતા. તેમની સામે ચૂંટણી લડી રહેલા મોહમ્મદ અતીકુર રહેમાનને માત્ર 7 હજાર વોટ મળ્યા હતા.
નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે BNPની રાજનીતિ ભારત વિરોધી પર આધારિત છે. 2009માં જ્યારે BNP સત્તામાં હતી, ત્યારે બાંગ્લાદેશનો ઝુકાવ પાકિસ્તાન અને ચીન તરફ હતો.
ઢાકા સ્થિત રાજકીય વિશ્લેષક આશિષ સૈકત જણાવ્યું હતું કે, ‘શેખ હસીનાની સરકાર બન્યા બાદ બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધોમાં સુધારો થયો છે. ઉત્તર પૂર્વમાં ભારત વિરોધી ગતિવિધિઓ પર પ્રતિબંધ છે. શેખ હસીનાના મનમોહન સિંહ, પ્રણવ મુખર્જી, સોનિયા ગાંધી અને મમતા બેનર્જી સાથે સારા સંબંધો છે.
‘બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો શ્રેષ્ઠ તબક્કામાં છે. આ એકતરફી નથી, આનો ફાયદો બંને દેશોને મળી રહ્યો છે. આ સંબંધો પ્રાદેશિક શાંતિ, સુરક્ષા અને આર્થિક સહયોગ માટે ચાલુ રહેવા જોઈએ.11 હિન્દુ ઉમેદવારો પણ ચૂંટણી જીત્યા છે. લઘુમતીમાંથી આવતા કુલ 14 ઉમેદવારો જીત્યા છે, જેમાંથી 12 અવામી લીગની ટિકિટ પર ચૂંટણી લડ્યા છે. જેમાં 2 અપક્ષ ઉમેદવારો છે. 2018ની ચૂંટણીમાં લઘુમતી સમુદાયના 18 ઉમેદવારો જીત્યા હતા. જેમાંથી 16 હિન્દુ સમુદાયના હતા.
બાંગ્લાદેશમાં હિન્દુઓની વસ્તી 8% છે. તેમના મતો સંપૂર્ણ રીતે અવામી લીગને ગયા અને 107 બેઠકો પર શેખ હસીનાની જીત નિશ્ચિત થઈ. આમાંથી ઘણી સીટો પર હિન્દુ મતદારો 20 થી 40% છે. હિંદુ-બૌદ્ધ-ખ્રિસ્તી ઓક્યા પરિષદના સ્થાપક સભ્યોમાંના એક રાણા દાસગુપ્તાના જણાવ્યા અનુસાર, આ બેઠકો પર હિંદુઓ પર હુમલા કરવામાં આવી રહ્યા હતા. તેથી જ હિન્દુઓએ શેખ હસીનાને મત આપ્યો.
રાણા દાસગુપ્તાએ ખાનગી સમાચાર પત્રને કહ્યું, ‘સામાન્ય રીતે લઘુમતી મતદારો અવામી લીગને મત આપવાનું પસંદ કરે છે, કારણ કે આ પાર્ટી બિનસાંપ્રદાયિક વિચારધારામાં માને છે. આ ચૂંટણીમાં વાતાવરણ અલગ હતું.
‘આવામી લીગના નેતાઓ પણ સ્વતંત્ર રીતે ચૂંટણી લડી રહ્યા હતા. આવી સ્થિતિમાં લઘુમતી મતદારોએ બિનસાંપ્રદાયિક ઉમેદવારોને મતદાન કર્યું હતું. આ જ કારણ હતું કે હિન્દુ મતદારો ઘણી બેઠકો પર અવામી લીગની જીતનું કારણ બન્યા.
ચૂંટણી પંચના જણાવ્યા અનુસાર આ વખતે લઘુમતી સમુદાયના 102 ઉમેદવારોએ ચૂંટણી લડી હતી. અવામી લીગે 20 ઉમેદવારોને ટિકિટ આપી હતી, જ્યારે 25 અપક્ષ હતા. બાકીના 57 ઉમેદવારો અન્ય પક્ષોની ટિકિટ પર ચૂંટણી લડ્યા હતા. જાકર પાર્ટીએ 5 ઉમેદવારોને, બાંગ્લાદેશ તરીકત ફેડરેશને 2 અને બાંગ્લાદેશ સુપ્રીમ પાર્ટીએ એક લઘુમતી ઉમેદવારને ટિકિટ આપી હતી.
BNP સહિત 14 પાર્ટીઓએ ચૂંટણી બહિષ્કારની જાહેરાત કરી હતી. તેથી, મતદાન દરમિયાન મોટા પાયે હિંસા થવાની સંભાવના હતી. ઢાકા અને અન્ય શહેરોમાં હિંસા થઈ, પરંતુ એટલી બધી નહીં કે ચૂંટણીને અસર થઈ. આ જ કારણ છે કે ચૂંટણીથી શેખ હસીનાને વધુ તાકાત મળી છે.
શેખ હસીના સરકારના ત્રણ મંત્રીઓ ચૂંટણી હારી ગયા છે. જેમાં રાજ્યના નાગરિક ઉડ્ડયન પ્રધાન મહેબૂબ અલી, રાજ્યના આપત્તિ અને રાહત પ્રધાન ડૉ. મોહમ્મદ ઈનામુર રહેમાન, ગ્રામીણ વિકાસ અને સહકારી રાજ્ય પ્રધાન સ્વપન ભટ્ટાચાર્યનો સમાવેશ થાય છે.
સાંસ્કૃતિક સચિવ અસીમ કુમાર ઉકિલ, મુક્તિ યુદ્ધ બાબતોના સચિવ મૃણાલ કાંતિ દાસ અને 5 વખતના સાંસદ ધીરેન્દ્ર દેવનાથ શંભુ, જેઓ અવામી લીગની ટિકિટ પર ચૂંટણી લડી રહ્યા હતા, તેઓ પણ અપક્ષ ઉમેદવારો સામે હારી ગયા.
રાષ્ટ્રીય પાર્ટીના અધ્યક્ષ અનવર હુસૈન મંજુ, વર્કર્સ પાર્ટીના ફઝલે હુસૈન બાદશાહ, ખેડૂત શ્રમિક જનતા લીગના કાદર સિદ્દીકી અને રાષ્ટ્રીય સમાજતાંત્રિક પાર્ટીના હસનુલ હક ઇનુ પણ હારી ગયા છે.
ઢાકા-1માંથી જીતેલા અવામી લીગના ઉમેદવાર સલમાન એફ. રહેમાન કહે છે કે, ‘ચૂંટણીમાં છેડછાડ કરવા માટે અનેક કાવતરાં ઘડવામાં આવ્યાં હતાં, પરંતુ વિરોધીઓની યોજનાઓ સફળ થઈ ન હતી.’
ચૂંટણીએ આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયને શું સંદેશ આપ્યો?
‘BNP આ ચૂંટણીમાં નહોતી, તેથી ચૂંટણીમાં દરેકની ભાગીદારી એક મોટો પડકાર હતો. બીજી તરફ, આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાય, ખાસ કરીને અમેરિકા અને તેના સહયોગી દેશો તરફથી નિષ્પક્ષ ચૂંટણીઓ કરાવવાનું દબાણ હતું. ચૂંટણી પંચ અને સરકારે આ દબાણ હેઠળ સારું કામ કર્યું. મતદારો કોઈ પણ જાતના ભય વગર મતદાન કરવા પહોંચ્યા હતા. સરકાર ચલાવી રહેલા અવામી લીગના ઘણા ઉમેદવારોને અપક્ષ ઉમેદવારોએ પરાજય આપ્યો હતો.
BNP અને જમાત-એ-ઈસ્લામી હવે શું કરશે?
બાંગ્લાદેશ ઉગ્રવાદી જૂથોથી ખતરામાં છે. આ ખતરો પહેલા પણ હતો અને આ જીત પછી પણ રહેશે. જો કે, સુરક્ષા એજન્સીઓ ખૂબ જ મજબૂત અને સતર્ક હોવાને કારણે તેઓ વાતાવરણને બગાડવાની ક્ષમતા ધરાવતા નથી.
‘બીજું, BNP અને જમાત-એ-ઈસ્લામી હિંસાનું સમર્થન કરતા નથી. જો BNP ભવિષ્યમાં સત્તામાં આવવા માંગે છે તો તેણે સમજવું પડશે કે જનતા શું ઈચ્છે છે. BNP પોતાનો વિરોધ ચાલુ રાખી શકે છે, પરંતુ સરકાર પાસે દેશમાં શાંતિ અને સ્થિરતા જાળવવાની સત્તા છે. લોકો પણ હિંસાને સમર્થન નહીં આપે.
રાજધાની ઢાકાની બહાર કેટલાક શહેરોમાં હિંસાની ઘટનાઓ બની છે. ચટગાંવમાં ચૂંટણી પંચના અધિકારીઓને ધમકી આપવા બદલ અવામી લીગના ઉમેદવારની ઉમેદવારી રદ કરવામાં આવી હતી.
ગેરરીતિનો આક્ષેપ કરીને કેટલાક અપક્ષ ઉમેદવારોએ ચૂંટણીનો બહિષ્કાર કર્યો હતો. જે મતદાન મથકો પર નકલી મતદાનના આક્ષેપો થયા હતા ત્યાં ચૂંટણી રદ કરવામાં આવી હતી. નકલી મતદાનના મામલામાં ઘણા લોકોની ધરપકડ પણ કરવામાં આવી હતી. જો કે આ અંગે વધુ માહિતી મળી નથી.
મોટી જીત બાદ અવામી લીગના જનરલ સેક્રેટરી ઓબેદુલ કાદિરે કહ્યું કે આ લોકશાહીની જીત છે. હિંસાના નાના બનાવો બન્યા છે, પરંતુ પરિણામ પર તેની કોઈ અસર થઈ નથી.
સ્થાનિકનું કહેવું છે કે ‘BNPએ ચૂંટણીમાં ભાગ લીધો ન હતો, પરંતુ તેઓ ચૂંટણીને પ્રભાવિત કરવા માગે છે. BNPએ ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં તોડફોડ કરવા માટે આતંક ફેલાવ્યો અને આગચંપી કરી. મતદારોએ તેમને ફગાવી દીધા.
બાંગ્લાદેશમાં 7 જાન્યુઆરી, 2024ના રોજ સવારે 8 વાગ્યાથી સાંજે 4 વાગ્યા સુધી મતદાન થયું હતું. નિષ્પક્ષ ચૂંટણી માટે ચૂંટણી પંચે 200 વિદેશી નિરીક્ષકોની નિમણૂક કરી હતી. મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર કાઝી હબીબુલ અવલે જણાવ્યું હતું કે, ‘યુવાન મતદારોનો ઉત્સાહ અદ્ભુત હતો. અંદાજે 41.8% મતદારોએ મતદાનમાં ભાગ લીધો હતો.
1991માં લોકશાહીની પુનઃસ્થાપના પછી આ બીજા ક્રમનું સૌથી ઓછું મતદાન છે. 2019ની ચૂંટણીમાં 80 ટકાથી વધુ વોટ પડ્યા હતા.
ઢાકાના મતદાર શિરીન અખ્તરે કહ્યું, ‘કેટલાક લોકોએ વાતાવરણ બગાડવાનો અને અફવાઓ ફેલાવવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ જ્યારે તે મતદાન મથક પર પહોંચી ત્યારે સ્થિતિ સામાન્ય હતી. સંપૂર્ણ સુરક્ષા વ્યવસ્થા ગોઠવવામાં આવી હતી.
ભારત, અમેરિકા અને રશિયાના નિરીક્ષકોએ કહ્યું – ચૂંટણી નિષ્પક્ષ રીતે યોજાઈ
ચૂંટણીમાં ભારત, અમેરિકા, રશિયા સહિતના વિવિધ દેશોના નિરીક્ષકો તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા. તેમણે રવિવાર અને સોમવારે ઢાકામાં પત્રકાર પરિષદ યોજીને ચૂંટણીને યોગ્ય જાહેર કરી હતી.
ચૂંટણી પહેલા અમેરિકાએ કહ્યું હતું કે, અમે બાંગ્લાદેશમાં નિષ્પક્ષ અને શાંતિપૂર્ણ ચૂંટણીને સમર્થન આપીએ છીએ. જો ચૂંટણી નિષ્પક્ષ નથી, તો અમે સરકારી કર્મચારીઓ, રાજકારણીઓ, વિપક્ષી નેતાઓ, કાયદાકીય એજન્સીઓ, સુરક્ષા સેવાઓ અને ન્યાયતંત્ર સાથે સંકળાયેલા લોકોને વિઝા આપતા પહેલા વિચારીશું.” અમેરિકાના આ નિવેદનની ચીન અને રશિયાએ નિંદા કરી હતી.
ચૂંટણી બાદ અમેરિકન નિરીક્ષકોની ટીમે જણાવ્યું હતું કે ચૂંટણી સારા વાતાવરણમાં યોજાઈ હતી. ઓબ્ઝર્વર જિમ બેટ્સે કહ્યું કે, ‘બાંગ્લાદેશ ચૂંટણી પંચે ચૂંટણી ખૂબ જ સારી રીતે હાથ ધરી છે. જો મતદાનનો સમય થોડો વધુ લંબાવવામાં આવ્યો હોત તો મતદાનની ટકાવારી વધુ હોત.
રશિયન નિરીક્ષક આન્દ્રે શુતોવે કહ્યું, ‘બાંગ્લાદેશનું ઉત્કૃષ્ટ ચૂંટણી વાતાવરણ તેની લોકશાહી તાકાત દર્શાવે છે. કેટલાક દેશ એવા છે જે બાંગ્લાદેશની રાજકીય સ્થિરતા જોવા નથી માંગતા.
ભારતીય નિરીક્ષક સ્નેહસીસ સૂરે કહ્યું, ‘બાંગ્લાદેશના વાઇબ્રન્ટ મીડિયાના કવરેજ પરથી આપણે સમજી શકીએ છીએ કે ચૂંટણી કેટલી નિષ્પક્ષ હતી.’
કોલકાતા પ્રેસ ક્લબના પ્રેસિડેન્ટ સ્નેહસીસ સુર કહે છે, ‘લોકો આ આદેશને કેટલા સ્વીકારે છે તે જાણવું મહત્વપૂર્ણ રહેશે. આંતરરાષ્ટ્રીય નિરીક્ષકોની હાજરીમાં ચૂંટણી યોજવી એ વખાણવાલાયક છે.
2018માં પણ શેખ હસીનાની પાર્ટીએ સૌથી વધુ સીટો જીતી હતી.
બાંગ્લાદેશની સંસદમાં કુલ 350 બેઠકો છે. જેમાં 50 સીટો મહિલાઓ માટે અનામત છે. અનામત બેઠકો માટે કોઈ ચૂંટણી નથી, જ્યારે 300 બેઠકો માટે દર 5 વર્ષે સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાય છે. બાંગ્લાદેશમાં 3 મુખ્ય પક્ષો બાંગ્લાદેશ અવામી લીગ, બાંગ્લાદેશ નેશનાલિસ્ટ પાર્ટી અને રાષ્ટ્રીય પાર્ટી છે.
2018ની ચૂંટણીમાં આ ત્રણેયના ઉમેદવારોએ 300માંથી 290 સીટો જીતી હતી. તેમાંથી અવામી લીગે 257 બેઠકો, રાષ્ટ્રવાદી પાર્ટીએ 26 બેઠકો અને ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન ખાલિદા ઝિયાની બાંગ્લાદેશ નેશનાલિસ્ટ પાર્ટીએ 7 બેઠકો પર જીત મેળવી હતી.
