ચીને ‘નકલી સૂર્ય’ બનાવ્યો છે. આ સૂર્ય સતત તેનું ઉચ્ચ તાપમાન દર્શાવે છે. તેને બનાવવાનો ઉદ્દેશ્ય સ્વચ્છ ઉર્જાના રૂપમાં ચીનની ઉર્જાની જરૂરિયાતોને પૂરી કરવાનો છે. તાજેતરમાં આ નકલી સૂર્યએ વાસ્તવિક સૂર્ય કરતાં પાંચ ગણું વધુ તાપમાન પ્રાપ્ત કર્યું છે. તે પણ 17 મિનિટ માટે. અત્યાર સુધીના સૌથી લાંબા સમય માટે ગરમી ઉત્પન્ન કરવાનું આ પ્રથમ પ્રદર્શન છે.
આ નકલી સૂર્યનું નામ પૂર્વ છે (Experimental Advanced Superconducting Tokamak – EAST). ચીનની ન્યૂઝ એજન્સી શિન્હુઆ અનુસાર, તેણે તાજેતરમાં 1056 સેકન્ડ માટે 70 મિલિયન ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાન જાળવી રાખ્યું હતું. જે સૂર્યના તાપમાન કરતાં પાંચ ગણું વધારે છે. જો તે લાંબા સમય સુધી આ તાપમાન જાળવી રાખે છે, તો તેમાંથી ઉત્પન્ન થતી વીજળી દેશના મોટા ભાગને પ્રકાશિત કરી શકશે.
અગાઉ મે 2021માં આ ‘નકલી સૂર્ય’એ 101 સેકન્ડ માટે 120 મિલિયન ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાન બનાવ્યું હતું. પરંતુ તેનો સમય ઘણો ઓછો હતો. વાસ્તવિક સૂર્યના કેન્દ્રમાં તાપમાન લગભગ 15 મિલિયન ડિગ્રી સેલ્સિયસ છે. પરંતુ ચીનના નકલી સૂર્યએ વાસ્તવિક સૂર્યના તાપમાનને બંને વખત પાછળ છોડી દીધું છે. અત્યારે તેમાંથી ઉર્જા લઈને આખા ચીનમાં સપ્લાય કરવાનું કામ ચાલી રહ્યું છે.
ચાઈનીઝ એકેડેમી ઓફ સાયન્સના ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ પ્લાઝમા ફિઝિક્સના સંશોધક અને આ પ્રયોગના અગ્રણી વૈજ્ઞાનિક ગોંગ જિયાન્જુએ કહ્યું કે તાજેતરના પરીક્ષણમાં મજબૂત વૈજ્ઞાનિક ડેટા આપવામાં આવ્યો છે. તેના આધારે આપણે તેને લાંબા સમય સુધી ચલાવીને ઉર્જા ઉત્પન્ન કરી શકીએ છીએ. વૈજ્ઞાનિકો ઘણા વર્ષોથી ન્યુક્લિયર ફ્યુઝનમાંથી ઉર્જા મેળવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે.
આ નકલી સૂર્યમાં ભારે દબાણ અને તાપમાનમાં હાઇડ્રોજનના પરમાણુ કણોને હિલીયમ બનાવવાની પ્રક્રિયા કરવામાં આવી રહી છે. આ જ પ્રક્રિયા આપણા સૂર્યમાં પણ થાય છે. અહીંથી નીકળતી ઊર્જા પ્રકાશ અને ગરમીમાં પરિવર્તિત થાય છે. આ પ્રક્રિયા દ્વારા, આપણે લાંબા સમય સુધી ઊર્જા મેળવી શકીએ છીએ, તે પણ ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ અથવા કિરણોત્સર્ગી કચરાના ઉત્સર્જન વિના.
પૂર્વ (Experimental Advanced Superconducting Tokamak – EAST) સુપરહીટિંગ પ્લાઝમા પર કામ કરે છે. એટલે કે, દ્રવ્યના ચાર સ્વરૂપોમાંથી એકના સકારાત્મક આયનો અને ઉચ્ચ ઊર્જાથી ભરેલા મુક્ત ઇલેક્ટ્રોનને મીઠાઈના આકારના રિએક્ટર ચેમ્બરમાં મૂકીને ઝડપથી ફેરવવામાં આવે છે. જેના કારણે ચુંબકીય શક્તિનું અદભૂત સ્તર સર્જાય છે. આ ખૂબ જ મુશ્કેલ પ્રક્રિયા છે.
સૌપ્રથમ ટોકમાક 1958 માં સોવિયેત વૈજ્ઞાનિક નેટોન યાવલિન્સ્કી દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ તે સમય પછી ઘણા વર્ષો સુધી કોઈએ ટોકામકનો ઉપયોગ કરવાની હિંમત કરી ન હતી. શેનઝેનમાં સધર્ન યુનિવર્સિટી ઓફ સાયન્સ એન્ડ ટેક્નોલોજીના ફિઝિક્સ ડિપાર્ટમેન્ટના ડિરેક્ટર લી મિયાઓ અનુસાર, ચીને છેલ્લી વખત આ પરીક્ષણ કર્યું હતું, તેના અનુસાર રિએક્ટરને એક અઠવાડિયા સુધી સતત સ્થિર તાપમાને ચલાવવાનું આગળનું લક્ષ્ય હોઈ શકે છે. પણ આ વખતે એવું ન થઈ શક્યું.
ચીનના પૂર્વ અનહુઈ પ્રાંતમાં સ્થિત આ રિએક્ટરને અતિશય ગરમી અને શક્તિના કારણે ‘કૃત્રિમ સૂર્ય’ કહેવામાં આવે છે. તે ગયા વર્ષના અંતમાં તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું. ચીની વૈજ્ઞાનિકો 2006 થી ન્યુક્લિયર ફ્યુઝન રિએક્ટરના નાના સંસ્કરણો વિકસાવવા પર કામ કરી રહ્યા છે.
વિશ્વનો સૌથી મોટો ન્યુક્લિયર ફ્યુઝન રિસર્ચ પ્રોજેક્ટ પણ ફ્રાન્સમાં ચાલી રહ્યો છે, જે 2025માં પૂર્ણ થવાની આશા છે. તે જ સમયે, દક્ષિણ કોરિયા પાસે પોતાનો ‘કૃત્રિમ સૂર્ય’, કોરિયા સુપરકન્ડક્ટિંગ ટોકામેક એડવાન્સ રિસર્ચ (KSTAR) પણ છે, જે 20 સેકન્ડ માટે 100 મિલિયન ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાન જાળવવામાં સફળ રહ્યો છે.
રિએક્ટર આટલું ગરમ છે તેનું કારણ ન્યુક્લિયર ફ્યુઝન છે, કારણ કે રિએક્ટર ન્યુક્લિયર ફ્યુઝન પ્રતિક્રિયાઓ ચલાવે છે. સમજાવો કે ન્યુક્લિયર ફ્યુઝન સંચિત ન્યુક્લિયર એનર્જીને ફ્યુઝ કરવા દબાણ કરે છે અને આ પ્રક્રિયામાં એક ટન ગરમી ઉત્પન્ન થાય છે.
