શિયાળાની ઋતુ આવતાની સાથે જ લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી દેખાવા લાગે છે. બંધગોબી તરીકે ઓળખાતી કોબીનું ઉત્પાદન પણ આ સિઝનમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં થાય છે. છેલ્લા કેટલાક સમયથી એવી કેટલીક બાબતો સામે આવી રહી છે કે કોબી ખાવાથી તેમાં રહેલા કૃમિ મગજમાં પહોંચી જાય છે અને કોબીને ઉકાળીને ખાવાથી પણ તેમાં રહેલા કૃમિ દૂર થતા નથી. મગજમાં કૃમિના કારણે સર્જાતી સ્થિતિને તબીબી ભાષામાં ન્યુરોસિસ્ટીકરોસીસ કહેવાય છે.
હકીકતમાં, ઘણા અહેવાલો દાવો કરે છે કે જો કોબીને યોગ્ય રીતે રાંધવામાં ન આવે અને ખાવામાં ન આવે, તો તેમાં હાજર ટેપવોર્મ શરીરમાં પ્રવેશી શકે છે, જે જીવલેણ સાબિત થઈ શકે છે. એવું કહેવાય છે કે આ કીડો ખોરાક સાથે પેટમાં પ્રવેશ કરે છે અને પછી આંતરડામાંથી પસાર થઈને લોહીના પ્રવાહની મદદથી મગજમાં પહોંચે છે. હવે આવી સ્થિતિમાં ઘણા લોકો કોબી ખાવાનું ટાળે છે. આ બાબતમાં કેટલું સત્ય છે તે જાણવા માટે અમે ડોક્ટરોને પૂછ્યું કે શું કોબીમાં ખરેખર કીડા હોય છે અને શું તે જીવલેણ છે? આવો જાણીએ આ અંગે ડોક્ટરોનું શું કહેવું છે.
ટેપવોર્મ શું છે?
ટેપવોર્મ એક સપાટ, પરોપજીવી કૃમિ છે. તે સામાન્ય રીતે ઘણા જુદા જુદા પ્રાણીઓને ચેપ લગાડે છે અને તેમના આંતરડામાં જોવા મળે છે. ટેપવોર્મ્સ પ્રાણીઓ અને માણસોને ચેપ લગાડે છે. તેઓ આંતરડામાં રહે છે અને તમે ખાઓ છો તે પોષક તત્ત્વો ખવડાવે છે, તેમની ઉણપને કારણે ઉબકા, નબળાઇ, ઝાડા અને થાક જેવા લક્ષણો થાય છે.
તે સામાન્ય રીતે માણસો, બિલાડીઓ અને કૂતરા જેવા માંસ ખાનારા સસ્તન પ્રાણીઓને અસર કરે છે. ટેપવોર્મ પ્રાણી કે મનુષ્યના શરીરની અંદર રહેલા પોષક તત્વોને ખાઈ શકે છે. ટેપવોર્મનું માથું માનવ અથવા પ્રાણીના આંતરડા સાથે જોડાયેલું છે જ્યાં તે પચવામાં આવતા ખોરાકમાંથી પોષક તત્વોને શોષી શકે છે.
પોષક તત્વોને શોષી લેતી વખતે પણ ટેપવોર્મ વધવાનું ચાલુ રાખે છે અને ઇંડા મૂકે છે. જ્યારે કોઈ માનવ અથવા પ્રાણી શૌચ કરે છે, ત્યારે ટેપવોર્મ્સ શરીરમાંથી મુક્ત થાય છે અને ટેપવોર્મ અન્ય પ્રાણી સુધી પહોંચી શકે છે.
કોબી વિશે એવું કહેવાય છે કે તેના પાંદડામાં ટેપવોર્મ્સ હોઈ શકે છે. જો ઓછી રાંધેલી અથવા કાચી કોબી ખાવામાં આવે તો તે તમારા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. પરંતુ કેટલાક નિષ્ણાતો કહે છે કે પાણીથી ધોવાથી પણ ટેપવોર્મ્સનો નાશ થતો નથી.
પીડિયાટ્રિક ન્યુરોલોજિસ્ટ ડૉ. સુમિત ધવન, PGI, ચંદીગઢના DM, કહે છે, ‘મગજમાં બોર્મ્સ એટલે કે ન્યુરોસિસ્ટીસર્કોસિસ ખૂબ જ સામાન્ય સમસ્યા છે. એવું નથી કે જો તમે કીડો ખાધો હોય તો તે પેટમાં આવે છે અને પછી મગજમાં જાય છે. આ સામાન્ય રીતે કાચી કોબી ખાવાથી થાય છે. વાસ્તવમાં, કોબીને ખેતરમાં જમીન સાથે જોડવામાં આવે છે, પછી જો કોઈ પ્રાણી તેના પર પેશાબ કરે છે અથવા શૌચ કરે છે, તો તેના પર ટેપવોર્મ્સ અથવા ઇંડા રહે છે. હવે જો તેને યોગ્ય રીતે સાફ ન કરવામાં આવે તો આ ઈંડા પેટમાં જાય છે અને ત્યાંથી મગજ અને આંખોની સાથે આખા શરીરમાં ફેલાઈ જાય છે.
કોબીને યોગ્ય રીતે સાફ કરવાનો ઉપાય
ફોર્ટિસ હોસ્પિટલ, મુલુંડ (મુંબઈ)ના ન્યુરો અને સ્પાઈન સર્જરીના સિનિયર કન્સલ્ટન્ટ ડૉ. ગુરનીત સિંહ સાહનીએ જણાવ્યું કે, ‘કોબીના કૃમિને સિસ્ટીસરકસ કહેવામાં આવે છે અને તેના કારણે થતા મગજના રોગને સિસ્ટીસેર્કોસિસ કહેવામાં આવે છે. આ મુખ્યત્વે કોબી ખાવાથી નહીં પરંતુ ડુક્કરનું માંસ ખાવાથી થાય છે. ભારતીય લોકોમાં એક ડર છે કે કોબી ખાવાથી મગજમાં કૃમિ પ્રવેશે છે, તે કોબી જ નથી, પરંતુ ગાજર કે કોબી જેવી શાકભાજીમાં પહેલાથી જ કીડા જોવા મળે છે, જો તેને યોગ્ય રીતે સાફ ન કરવામાં આવે તો તે શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. અને લોહીના પ્રવાહ દ્વારા મગજ સુધી પહોંચે છે. તેથી આ અમુક અંશે સાચું છે.
‘જો કોબી કે ગાજર સ્વચ્છ રીતે ઉગાડવામાં ન આવે તો આ સ્થિતિ થઈ શકે છે. આ જંતુઓ ઉપરના સ્તર પર હોય છે, તેથી જો તેને સારી રીતે ધોવામાં આવે અને શાકભાજીનું પ્રથમ પડ દૂર કરવામાં આવે તો તેનાથી બચી શકાય છે. આ સિવાય જો તેને યોગ્ય રીતે ઉકાળીને અથવા રાંધવામાં આવે તો જંતુઓ અને તેના ઈંડાનો નાશ થઈ શકે છે. શાકભાજી ધોતી વખતે, તમે કોઈપણ મીઠું આધારિત વસ્તુ એટલે કે પોટેશિયમ પરમેંગેનેટનો પણ ઉપયોગ કરી શકો છો.
ડૉ. ગુરનીત સિંહ કહે છે, ‘કોબી ન ખાવી એ ઉકેલ નથી પરંતુ તેને યોગ્ય રીતે સાફ કરવાની જરૂર છે. ગભરાવાની જરૂર નથી. જો કોઈને આ રોગ થાય તો પણ તેની સંપૂર્ણ સારવાર છે અને કોઈ સર્જરીની જરૂર નથી.
શું તે ફક્ત કોબી દ્વારા જ ફેલાય છે?
ડૉ. સુમિતે કહ્યું, ‘કોબીજ તેનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે પરંતુ જમીન પર ઉગતા કોઈપણ ફળ અને શાકભાજી આ સમસ્યાનું કારણ બની શકે છે. તેનાથી બચવા માટે હંમેશા શાકભાજીને ધોયા પછી ખાવું જોઈએ.
મગજના કૃમિના લક્ષણો?
જો ટેપવોર્મ્સ શરીરમાં પહોંચે છે, તો તે આંતરડાને વીંધીને રક્તવાહિનીઓ સુધી પહોંચે છે અને પછી લોહીની સાથે, તે મગજ, યકૃત અને આંખો જેવા શરીરના અન્ય ભાગોમાં પણ પહોંચે છે. ડૉ. સુમીતે કહ્યું, ‘પેટમાં દુખાવો, વાઈના હુમલા, ઝાડા, નબળાઈ, ઉલટી, ચક્કર, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ જેવી ઘણી સમસ્યાઓ તેના લક્ષણો હોઈ શકે છે. ક્યારેક આ લક્ષણો તરત જ દેખાય છે, ક્યારેક લાંબા સમય પછી.
મગજના કૃમિ માટે સારવાર?
ડૉ. સુમીતે કહ્યું, ‘તેની સારવાર અલગ અલગ રીતે કરવામાં આવે છે. અમે ત્રણ પ્રકારની દવાઓ આપીએ છીએ. જંતુઓને મારવાની જગ્યા, સોજો ઘટાડવાની દવા અને એપીલેપ્સી ઘટાડવા માટેની દવા. સોજા માટેની દવાઓ 2 થી 4 અઠવાડિયા માટે, કૃમિનાશક દવાઓ 2 થી 4 અઠવાડિયા સુધી અને વાઈની દવા વયજૂથ અનુસાર આપવામાં આવે છે.
ટેપવોર્મ્સ કેવી રીતે પ્રજનન કરે છે?
ડૉ. ગગનદીપ સિંહ, હેડ પ્રોફેસર, ન્યુરોલોજી વિભાગ, દયાનંદ મેડિકલ કોલેજ અને હોસ્પિટલ, લુધિયાણા કહે છે, ‘ટેપવર્મ વાસ્તવમાં સ્વચ્છતાના અભાવ અથવા માંસ ખાવાથી થાય છે. ટેપવોર્મ્સ એપીલેપ્સીનું કારણ બની શકે છે, જેની સારવારમાં લાંબો સમય લાગે છે. દુર્લભ કિસ્સાઓમાં, શસ્ત્રક્રિયા પણ કરવામાં આવે છે. તાજેતરમાં, આપણે સ્વચ્છ ભારત અભિયાન જેવી પહેલને કારણે ન્યુરોસિસ્ટીસરોસિસના કેસોમાં ઘટાડો જોયો છે, જેના કારણે ખુલ્લામાં શૌચ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે.
ન્યુરોસિસ્ટીર્કોસિસને કેવી રીતે અટકાવવું
કોબી ખાવાથી મગજ અને શરીરમાં ટેપવોર્મનું પ્રજનન થતું અટકે છે. જો કે, જો કોઈપણ શાકભાજી અસ્વચ્છ રીતે ઉગાડવામાં આવે તો, ટેપવોર્મ્સ થઈ શકે છે, તેથી શાકભાજીને સારી રીતે સાફ કરવી અને પછી તેનું સેવન કરવું મહત્વપૂર્ણ છે.
ડૉ. સુમીતે કહ્યું, ‘ન્યુરોસિસ્ટીર્કોસિસનો સામનો કરવાનો સૌથી સહેલો રસ્તો શાકભાજી અને પાંદડાવાળા શાકભાજીને સારી રીતે સાફ કરીને તેને યોગ્ય રીતે રાંધવાનો છે. આ સિવાય રસોઈ બનાવતી વખતે તમારા હાથને સારી રીતે ધોઈ લો અને જો બાળક ઘરની બહાર કાદવમાં રમતું હોય તો ઘરે આવ્યા પછી તેના હાથને સારી રીતે ધોઈ લો. જો કોઈ પણ સ્ટ્રીટ ફૂડમાં વપરાતી કોબીને યોગ્ય રીતે ધોવામાં ન આવે અથવા તેને યોગ્ય રીતે રાંધવામાં ન આવે તો તેનાથી પેટ અને મગજમાં કૃમિનો ચેપ લાગી શકે છે.
આ પણ વાંચો:be careful/શું તમે પણ દરરોજ 7 કલાકથી ઓછી ઊંઘ લો છો? તો થઇ જાઓ સાવધાન !
આ પણ વાંચો:Frozen Food/ફ્રોઝન ફૂડને બદલે ખાઓ તાજી વસ્તુઓ? અન્યથા આ નુકસાનથી બચી નહિ શકાય
આ પણ વાંચો:Bitter Foods/શું તમે પણ મસાલેદાર ખોરાક ખાવાના શોખીન છો? તો આ સમસ્યાઓ માટે તૈયાર રહેજો
