મહારાષ્ટ્રમાં રાજકીય સંઘર્ષનો અંત આવ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટની સુનાવણી બાદ બુધવારે ઉદ્ધવ ઠાકરેએ મુખ્યમંત્રી પદ પરથી રાજીનામું આપી દીધું છે. વર્ષ 2019માં મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપને સત્તામાં આવતા રોકવા માટે શિવસેના-કોંગ્રેસ-એનસીપીએ વૈચારિક રીતે વિરોધ કરીને મહા વિકાસ અઘાડીના રૂપમાં એક રાજકીય પ્રયોગ કર્યો હતો. ઉદ્ધવ ઠાકરેના માથા પર સીએમનો તાજ હતો, પરંતુ 31 મહિના પછી મહા વિકાસ આઘાડી સરકારનો અંત આવ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે અઢી વર્ષ સુધી ચાલી રહેલી મહા વિકાસ આઘાડી સરકારના રાજકીય પ્રયોગમાં શિવસેના, કોંગ્રેસ અને એનસીપીએ રાજકીય રીતે શું ગુમાવ્યું અને શું મેળવ્યું?
તમને જણાવી દઈએ કે વર્ષ 2019ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં શિવસેના અને બીજેપી સાથે મળીને લડ્યા હતા. એનડીએ ગઠબંધન પ્રચંડ બહુમતી સાથે બહાર આવ્યું, પરંતુ શિવસેના અને ભાજપ વચ્ચેની 25 વર્ષ જૂની મિત્રતા તૂટી ગઈ અને શિવસેનાએ મુખ્ય પ્રધાન પદ પર કબજો કરવા માટે એનસીપી-કોંગ્રેસ સાથે હાથ મિલાવ્યા. રાજકીય મજબૂરીઓને કારણે વિચારધારાના બે વિરોધી છેડા પર ઊભેલા પક્ષો ભેગા થયા અને મહારાષ્ટ્રમાં મહા વિકાસ આઘાડી ગઠબંધન રચાયું.
તે જ સમયે, ઉદ્ધવ ઠાકરેનું મુખ્ય પ્રધાન બનવું એ મહારાષ્ટ્રના રાજકારણમાં એક ઐતિહાસિક ઘટના હતી, કારણ કે તેઓ બંધારણીય પદ પર બેસનારા ઠાકરે પરિવારમાંથી પ્રથમ વ્યક્તિ બન્યા હતા. આવી સ્થિતિમાં ઉદ્ધવ ઠાકરેએ ઘણા ઉતાર-ચઢાવમાંથી પસાર થઈને અઢી વર્ષ પૂરા કર્યા, પરંતુ એકનાથ શિંદેના નેતૃત્વમાં શિવસેનાના વિધાનસભ્યોના બળવાને કારણે તેમને મુખ્ય પ્રધાનપદ છોડવાની ફરજ પડી અને આ સાથે મહા વિકાસ અઘાડીની સરકાર બની. અંત આવ્યો. આવી સ્થિતિમાં માત્ર શિવસેના જ નહીં, કોંગ્રેસ અને એનસીપીને પણ રાજકીય રીતે મોટો ઝટકો લાગ્યો છે.
ઉદ્ધવે સત્તા સાથેના સંબંધોમાં બધું ગુમાવ્યું
મહારાષ્ટ્રમાં શિવસેના અને ભાજપ 1984માં નજીક આવ્યા અને 1989માં ગઠબંધન કર્યું. હિન્દુત્વના મુદ્દાએ શિવસેના-ભાજપને સાથે રાખ્યા હતા, પરંતુ સત્તાના સિંહાસને બંને પક્ષોના રસ્તા અલગ કરી દીધા હતા. શિવસેના પ્રમુખ ઉદ્ધવ ઠાકરે ચોક્કસપણે ભાજપ સાથે સંબંધ તોડીને મુખ્યમંત્રી બન્યા હતા. મહા વિકાસ આઘાડીના રાજકીય પ્રયોગમાં ઉદ્ધવને ચોક્કસપણે શક્તિ મળી હતી. પરંતુ તેની ઇમેજથી લઈને હિંદુત્વની વિચારધારાને નુકસાન તેણે સહન કરવું પડશે. રાજ ઠાકરેથી બળવો કરીને શિવસેનામાં આવેલા એકનાથ શિંદેએ ઉદ્ધવ ઠાકરે પર હિન્દુત્વના એજન્ડાથી ભટકવાનો આરોપ મૂક્યો અને કહ્યું કે પક્ષ બાળાસાહેબ ઠાકરેના મૂળ ઉદ્દેશોથી ભટકી ગયો છે.
ઉદ્ધવ ઠાકરે સત્તામાં આવ્યા ત્યાં સુધી તેમની છબી નિષ્કલંક હતી. ઉદ્ધવ પર ક્યારેય કોઈ પણ પ્રકારના ભ્રષ્ટાચારનો આરોપ લાગ્યો ન હતો અને સત્તામાં રહીને ઉદ્ધવે પોતાની ઈમેજ બચાવી હતી, પરંતુ પાર્ટીની હિંદુત્વની ઈમેજ બચાવી શક્યા નહોતા. કોંગ્રેસ-એનસીપી સાથે હોવાથી હિંદુત્વના મુદ્દે સમાધાન કરવા માટે તેમને અઢી વર્ષ સુધી ખુલાસો કરવો પડ્યો હતો. ઉદ્ધવ ઠાકરે અને તેમના પરિવારને અયોધ્યા સુધી જવાનું હતું.
શિવસેનાના ભવિષ્ય પર સંકટ
એકનાથ શિંદના બળવાએ શિવસેનાને સંપૂર્ણપણે વિખેરી નાખી છે અને પહેલીવાર ઠાકરે પરિવારને રાજકીય રીતે પડકારવામાં આવ્યો છે. શિવસેનાના લગભગ 40 ધારાસભ્યો એકનાથ શિંદેની સાથે છે, જ્યારે પાર્ટીના ઘણા સાંસદો પણ બળવાખોર બની ગયા છે. શિવસેનાના રાજકીય ભવિષ્યને લઈને સંકટ વધુ ઘેરાયેલું છે. આવી સ્થિતિમાં, શું ઉદ્ધવ ઠાકરેના હાથમાંથી સંગઠન પરનું નિયંત્રણ ગુમાવશે? શું ઠાકરે પરિવાર વિના ચાલશે શિવસેના?
1991માં દિગ્ગજ ચહેરો છગન ભુજબળ પાસે ગયો, 2005માં નારાયણ રાણે ગયા, ઉદ્ધવના પિતરાઈ ભાઈ રાજ ઠાકરે પણ 2005માં અલગ થઈ ગયા પરંતુ ઠાકરેનું વર્ચસ્વ ચાલુ રહ્યું, પરંતુ શિંદેની સફળતા બાદ હવે ઉદ્ધવની શિવસેના એક નબળી પાર્ટી જ રહેશે.
આ જ કારણ છે કે ઉદ્ધવ ઠાકરેએ મુખ્યમંત્રી પદ તેમજ એમએલસી પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું અને કહ્યું કે હવેથી હું શિવસેનાના કાર્યાલયમાં બેસીશ અને પાર્ટીને ફરીથી મજબૂત કરીશ. આનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે શિવસેનાને બચાવવા માટે ઉદ્ધવની સામે સંકટ ઊભું થયું છે.
શિવસેના સાથે કોંગ્રેસને શું મળ્યું?
મહારાષ્ટ્રમાં કોંગ્રેસે શિવસેના અને એનસીપી સાથે સત્તા વહેંચી છે, પરંતુ રાજકીય રીતે નુકસાન થયું છે. શિવસેના સાથે ગઠબંધન સરકાર બનાવવી એ સમયની જરૂરિયાત હતી, પરંતુ બદલામાં કોંગ્રેસને શું મળ્યું. મહારાષ્ટ્રની સત્તામાં કોંગ્રેસ હંમેશા મોટા ભાઈની ભૂમિકા ભજવતી હતી, પરંતુ 2019માં રચાયેલી મહા વિકાસ આઘાડીમાં ત્રીજા નંબરના જુનિયર પાર્ટનરની ભૂમિકામાં હતી. કોંગ્રેસે વૈચારિક રીતે શિવસેના સાથે ગઠબંધન માટે સમાધાન કરવું પડ્યું, જેમાં તેને ન તો નાયબ મુખ્યમંત્રી પદ મળ્યું કે ન તો એનસીપી જેવો ક્રીમી વિભાગ.
જોકે, મહારાષ્ટ્ર એકમાત્ર એવું મોટું રાજ્ય છે જ્યાં કોંગ્રેસ સત્તામાં હતી. મહા વિકાસ આઘાડીની સત્તા પરથી હટાવવાની સાથે, કોંગ્રેસે રાજ્યમાંથી કાર્યકારી નિયંત્રણ ગુમાવ્યું છે, જેને નાણાકીય પાવરહાઉસ કહેવામાં આવે છે. સત્તામાંથી બહાર થયા બાદ નબળા કેન્દ્રીય નેતૃત્વને કારણે રાજકીય રીતે નબળી દેખાતી કોંગ્રેસની સ્થિતિ વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. કોંગ્રેસ પાર્ટી એક સમયે સમગ્ર દેશમાં રાજ કરતી હતી, તે જ પાર્ટીનો ગ્રાફ 2014થી સતત નીચે જઈ રહ્યો છે.
2022માં પંજાબ પણ કોંગ્રેસના હાથમાંથી સરકી ગયું. હવે પાર્ટીની સરકાર માત્ર છત્તીસગઢ અને રાજસ્થાનમાં જ રહી ગઈ છે. તો બીજી તરફ મહારાષ્ટ્રમાં મહા વિકાસ આઘાડીની સરકાર પડી જવાને કારણે વધુ એક રાજ્ય કોંગ્રેસના હાથમાંથી ગયું. તે તમિલનાડુ અને ઝારખંડમાં સહયોગી છે. આવી સ્થિતિમાં 2024માં યોજાનારી લોકસભાની ચૂંટણી પહેલા કોંગ્રેસ માટે આ મોટો ઝટકો છે. કોંગ્રેસે તેની સત્તાનું વધુ એક રાજ્ય ગુમાવ્યું છે.
શું મહારાષ્ટ્રમાં NCP મજબૂત થશે?
એમવીએ સરકારના પતન પછી, ફક્ત શરદ પવાર જ તેમની પાર્ટી એનસીપીને વધુ સારી સ્થિતિમાં મૂકી શકે છે. કોંગ્રેસની નબળાઈથી સર્જાયેલી જગ્યાને આવરી લેવાની ક્ષમતા પક્ષમાં છે. અત્યારે કહેવું બહુ વહેલું છે પરંતુ ભવિષ્યમાં મહારાષ્ટ્રમાં રાજકીય માહોલ ભાજપ વિરુદ્ધ NCP બની જાય તો નવાઈ નહીં. જો કે એનસીપીને સત્તામાંથી હટાવવાનું નુકસાન પણ સહન કરવું પડશે.
ઉદ્ધવ ભલે મુખ્યમંત્રી બની ગયા હોય, પરંતુ શરદ પવારે મહા વિકાસ આઘાડી સરકારની ચાવી પોતાના હાથમાં રાખી. ઉદ્ધવ સરકારનું ક્રીમી મંત્રાલય અને ગૃહ જેવું ભારેખમ ખાતું પણ NCP પાસે હતું. ઉદ્ધવ ઠાકરે પણ તેમની તબિયતને કારણે પોતાને મર્યાદિત કરે છે, પરંતુ શરદ પવાર સક્રિય રહે છે. આવી સ્થિતિમાં શરદ પવાર રિમોટ કંટ્રોલથી ઉદ્ધવ સરકાર ચલાવી રહ્યા હોવાના આક્ષેપો અનેક વખત થયા છે.
ઉદ્ધવ ઠાકરેને સત્તા પરથી હટાવવાની સાથે જ એનસીપી પણ સરકારમાંથી બહાર થઈ ગઈ હતી. પાંચ વર્ષ પછી, 2019 માં, તેમની પાર્ટી મહારાષ્ટ્રની સત્તામાં ભાગીદાર બની છે અને NCP આઠ વર્ષથી કેન્દ્ર સરકારમાંથી બહાર છે. હાલમાં એનસીપીના બે મોટા નેતાઓ અલગ-અલગ કેસમાં જેલમાં છે, જેમાંથી એક રાજ્યના મંત્રી નવાબ મલિક હતા અને બીજા અનિલ દેશમુખ છે, જે ઉદ્ધવ સરકારના ગૃહમંત્રી હતા. ત્યાં પોતે. એનસીપી નેતા અને રાજ્યના પરિવહન મંત્રી અનિલ પરબ પણ કેન્દ્રીય તપાસ એજન્સીઓના રડાર પર છે. આવી સ્થિતિમાં શરદ પવાર માટે રાજકીય પડકારો ઊભા થશે. એટલું જ નહીં, તપાસ એજન્સીઓના દાયરામાં આવતા NCP નેતાઓની મુસીબતો વધુ વધી શકે છે.
અમરનાથ યાત્રા / 12મી સદીના આ પુસ્તકમાં અમરનાથનો છે ઉલ્લેખ, આ ગુફા કોણે શોધી હતી?
