પૂર્વ વડા પ્રધાન ડો. મનમોહનસિંહે કહ્યું છે કે 1991 કરતાં પણ દેશના અર્થતંત્ર માટે મુશ્કેલ સમય આવી રહ્યો છે. ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન અને જાણીતા અર્થશાસ્ત્રીએ શુક્રવારે ઐતિહાસિક 1991 ના બજેટના 30 વર્ષ પૂરા થયા હતા તે પ્રસંગે જણાવ્યું હતું કે, કોરોના રોગચાળાને કારણે ઉદભેલી સ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખતા આર્થિક સ્થિતિ સંદર્ભે આવનાર સમય તે સમય કરતા વધુ પડકારજનક છે. રાષ્ટ્રની આવી સ્થિતિ, ભારતે તેની પ્રાથમિકતાઓને નવી રીતે નિર્ધારિત કરવામાં આવશે.
નરસિંહરાવની આગેવાનીવાળી 1991 ની સરકારમાં મનમોહન સિંઘ નાણાં મંત્રી હતા અને 24 જુલાઈ, 1991 ના રોજ પોતાનું પહેલું બજેટ રજૂ કર્યું હતું. આ બજેટ દેશમાં આર્થિક ઉદારીકરણનો પાયો માનવામાં આવે છે. તે બજેટ રજૂ કરવાના 30 વર્ષ પ્રસંગે તેમણે કહ્યું હતું કે, “30 વર્ષ પહેલા 1991 માં, કોંગ્રેસ પાર્ટીએ ભારતના અર્થતંત્રમાં નોંધપાત્ર સુધારાની શરૂઆત કરી હતી અને દેશની આર્થિક નીતિ માટે એક નવો માર્ગ બનાવ્યો હતો.” છેલ્લા ત્રણ દાયકા દરમિયાન વિવિધ સરકારો આ માર્ગને અનુસરે છે અને દેશની અર્થવ્યવસ્થા ત્રણ હજાર અબજ ડોલર બની છે અને તે વિશ્વની સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓમાંની એક છે.
સિંહે એક નિવેદનમાં કહ્યું, ‘સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે એ સમયગાળામાં લગભગ 30 કરોડ ભારતીય નાગરિકો ગરીબીમાંથી બહાર આવ્યા અને કરોડો નવી નોકરીઓનું નિર્માણ થયું. સુધારણાની પ્રક્રિયા જેમ જેમ આગળ વધતી ગઈ તેમ તેમ સ્વતંત્ર ઉદ્યમની ભાવનાની શરૂઆત તેના પરિણામથી થઈ કે ઘણા વિશ્વ કક્ષાની કંપનીઓ ભારતમાં અસ્તિત્વમાં આવી અને ભારત ઘણા ક્ષેત્રોમાં વૈશ્વિક શક્તિ તરીકે ઉભરી આવ્યું. “તેમના કહેવા પ્રમાણે,” 1991 માં આર્થિક ઉદારીકરણની શરૂઆત તે આર્થિક સંકટને કારણે હતું જેણે આપણા દેશને ઘેરી લીધું હતું, પરંતુ તે કટોકટી સંચાલન પૂરતું મર્યાદિત ન હતું. ભારતના આર્થિક સુધારાઓ સમૃધ્ધિની ઇચ્છા, પોતાની ક્ષમતાઓ પર વિશ્વાસ અને અર્થતંત્ર પર સરકારના નિયંત્રણને છોડી દેવાના વિશ્વાસના પાયા પર બાંધવામાં આવ્યા હતા.
તેમણે કહ્યું, કોંગ્રેસના ઘણા સાથીદારો સાથે સુધારણાની આ પ્રક્રિયામાં ભૂમિકા નિભાવી તેથી ભાગ્યશાળી છું. મને ખૂબ ખુશી અને ગૌરવ છે કે છેલ્લા ત્રણ દાયકામાં આપણા દેશમાં જબરદસ્ત આર્થિક પ્રગતિ થઈ છે. પરંતુ કોવિડને કારણે થયેલી વિનાશ અને કરોડોની નોકરીના નુકસાનથી હું ખૂબ દુ:ખી છું. ”મનમોહનસિંહે કહ્યું,“ આરોગ્ય અને શિક્ષણના સામાજિક ક્ષેત્રો પાછળ રહી ગયા છે અને આપણી આર્થિક પ્રગતિની ગતિ સાથે આગળ વધ્યા નથી. આ સમય આત્મનિરીક્ષણ કરવાનો સમય છે. 1991 ની કટોકટી કરતા ઇકોનોમીકલ સ્થિતિ આવનાર સમય માટે વધુ પડકારજનક છે. દરેક ભારતીય માટે સ્વસ્થ અને ગૌરવપૂર્ણ જીવન સુનિશ્ચિત કરવા, રાષ્ટ્ર તરીકેની અમારી અગ્રતાઓને નવી વ્યાખ્યા આપવાની જરૂર છે.
