ગાંધીનગર: રાજ્યના વન વિભાગે દરખાસ્ત કરી છે કે ગીર વન્યજીવ અભયારણ્ય અને રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનની સીમાની મહત્તમ 10.2 કિમીની અંદર આવતી જમીનને ઈકો-સેન્સિટિવ ઝોન (ESZ) જાહેર કરવામાં આવે. ESZ એ સંરક્ષિત વિસ્તારની આસપાસનો બફર ઝોન છે જે ગેરકાયદેસર ખાણકામ અને તેની આસપાસના બાંધકામ જેવી પ્રવૃત્તિઓની નકારાત્મક અસરને ઘટાડે છે. એપ્રિલ 2017ની દરખાસ્તમાં, અભયારણ્યની આસપાસનું આ બફર 4.2 કિ.મી. હતું જ્યારે 2015માં, તે 17 કિ.મી. હતું. આ પ્રસ્તાવ કેન્દ્ર સરકારને મોકલવામાં આવ્યો છે.
કેન્દ્ર સરકારની દરખાસ્તમાં જણાવાયું છે કે વન વિભાગ અથવા ESZ મોનિટરિંગ કમિટીની સંમતિ વિના પ્રતિબંધિત વિસ્તારમાં કોઈપણ વિકાસ પ્રવૃત્તિ હાથ ધરવામાં આવશે નહીં. આ વિસ્તારમાં રેડિયો કોલર્ડ સિંહોની હિલચાલ અને જે વિસ્તારોમાં શિકારના અવશેષો મળ્યા છે તેને ધ્યાનમાં લીધા બાદ તાજેતરની દરખાસ્તમાં ESZ બાઉન્ડ્રીમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો.
સૂત્રો મુજબ નવી દરખાસ્તમાં 2.3 લાખ હેક્ટર વિસ્તારના લગભગ 200 ગામોને આવરી લેવામાં આવ્યા છે. અભયારણ્યની આસપાસનો આ ESZ એકસમાન નથી અને તે ઓછામાં ઓછા એક કિ.મી. થી મહત્તમ 10 કિ.મી. સુધીનો છે. મિતિયાલા અભયારણ્ય તરફ પ્રસ્તાવિત ESZ પહોળાઈ શૂન્ય હતી, કારણ કે તે ESZ ગીર અભયારણ્યની સીમાને સ્પર્શે છે. સુત્રાપાડા તરફના વિસ્તારોની આસપાસ ESZ પહોળાઈ 10 કિ.મી. હતી, કારણ કે અહીં પ્રાણીઓની અવરજવર સૌથી વધુ હતી.
રાજ્ય દ્વારા 2015-16માં કેન્દ્રને મોકલવામાં આવેલી પ્રથમ દરખાસ્તમાં 3.32 લાખ હેક્ટરથી વધુ વિસ્તારના 291 ગામોને આવરી લેતા ગીરની આસપાસના ESZ માટે મહત્તમ પહોળાઈ 17 કિ.મી. અને લઘુત્તમ 8 કિ.મી.ની દરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી. જો કે, 2017ની ચૂંટણી પહેલા રાજકીય દબાણને પગલે, રાજ્ય સરકારે ESZ પહોળાઈને મહત્તમ 4 કિ.મી. અને લઘુત્તમ 500 મીટર સુધી ઘટાડીને માત્ર 1.14 લાખ હેક્ટર અને 119 ગામોને આવરી લીધાં હતા, એમ સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું.
અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે શેત્રુંજી સાથેનો વિસ્તાર એક મુખ્ય કોરિડોર તરીકે આવ્યો છે, જે સિંહોને ભાવનગર તરફ જવાની મંજૂરી આપે છે અને તેથી બફર ઝોનને અમરેલી સુધી મર્યાદિત રાખવા રાજકીય દબાણ હોવા છતાં નદીની આસપાસ ESZ માટે તાજેતરની દરખાસ્ત પાલીતાણા સુધી લંબાવવામાં આવી હતી. આનો અર્થ એ છે કે બંને બાજુના નદીના પટથી 500 મીટરથી વધુના વિસ્તારમાં રેતી ખનન શક્ય બનશે. જો કે, નાની નદીઓ માટે, પ્રતિબંધિત વિસ્તાર નદીના પટથી માત્ર 250 મીટર સુધીનો હશે.
જુલાઈમાં હાઈકોર્ટના આદેશ બાદ ESZમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો જેમાં રાજ્ય સરકારને ગીર વન્યજીવ અભયારણ્ય અને રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનની આસપાસ બફર ઝોન માટે નવી દરખાસ્ત સબમિટ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. કોર્ટે ગીરની આસપાસના ઈકો-સેન્સિટિવ ઝોન (ESZ)ને ઘટાડવાની પ્રક્રિયા પર સ્ટે મૂક્યાના છ વર્ષ બાદ આ નિર્ણય આવ્યો છે.
2017માં રાજ્ય સરકારની દરખાસ્તમાં જણાવ્યા મુજબ હાઇકોર્ટે શરૂઆતમાં ગીરની આસપાસના ESZ અંગે કેન્દ્ર દ્વારા કોઈપણ સૂચના જારી કરવા પર રોક લગાવી હતી. પર્યાવરણીય કાર્યકર્તા બિરેન પંડ્યા દ્વારા દાખલ કરાયેલી જાહેર હિતની અરજી (PIL)ના જવાબમાં આ કાર્યવાહી કરવામાં આવી હતી. તેમણે 2017માં કેન્દ્ર દ્વારા જારી કરાયેલા ડ્રાફ્ટ નોટિફિકેશન સામે વાંધો ઉઠાવ્યો હતો.
જો કે, અરજદારે રજૂઆત કરી હતી કે જો સરકાર તેની 3.32 લાખ હેક્ટરની પ્રારંભિક દરખાસ્તનું પાલન કરે તો તેને કોઈ વાંધો નથી. અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે નવા પ્રસ્તાવમાં માત્ર 2.3 લાખ હેક્ટર અને 200 ગામોને આવરી લેવામાં આવ્યા છે. હવે જોવાનું એ રહે છે કે આખરે દરખાસ્ત સ્વીકારવામાં આવે છે કે કેમ, તેમ વિભાગના સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું.
