ગુજરાત હાઈકોર્ટે ધોરણ 1 માટે લઘુત્તમ વય મર્યાદા છ વર્ષ નક્કી કરવાના રાજ્ય સરકારના નિર્ણયને પડકારતી અરજીઓ ફગાવી દીધી હતી. ગુજરાત હાઈકોર્ટે મંગળવારે શૈક્ષણિક વર્ષ 2023-24માં ધોરણ 1 માં પ્રવેશ માટે લઘુત્તમ વય મર્યાદા છ વર્ષ નક્કી કરવાના રાજ્ય સરકારના નિર્ણયને પડકારતી અરજીઓ ફગાવી દીધી હતી. કોર્ટે કહ્યું કે જે માતા-પિતા ત્રણ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને પ્રી-સ્કૂલમાં જવા માટે દબાણ કરે છે તેઓ ‘ગેરકાયદેસર કૃત્ય’ કરી રહ્યા છે.
ચીફ જસ્ટિસ સુનિતા અગ્રવાલ અને જસ્ટિસ એનવી અંજારિયાની ડિવિઝન બેન્ચે તાજેતરના આદેશમાં જણાવ્યું હતું કે, “3 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને પૂર્વશાળામાં જવા માટે દબાણ કરવું એ અમારા સમક્ષ પિટિશન કરનારા માતાપિતા તરફથી ગેરકાયદેસર કૃત્ય છે. તેમાં ઉમેર્યું હતું કે, “અરજીકર્તાઓ કોઈપણ પ્રકારની હળવાશ માંગી શકતા નથી કારણ કે તેઓ શિક્ષણ અધિકાર અધિનિયમ 2009 ના શિક્ષણ અધિકાર નિયમો 2012 ના આદેશના ઉલ્લંઘન માટે દોષિત છે.”
RTE નિયમો, 2012 ના નિયમ 8ને ટાંકીને, જે પ્રી શાળામાં પ્રવેશ પ્રક્રિયા સાથે વ્યવહાર કરે છે, કોર્ટે કહ્યું કે કોઈપણ પ્રીશાળા એવા બાળકને પ્રવેશ આપવો જોઈએ નહીં કે જેણે વર્ષની 1 જૂનના રોજ ત્રણ વર્ષ પૂર્ણ કર્યા ન હોય. “નિયમ 8 નું અવલોકન દર્શાવે છે કે શૈક્ષણિક વર્ષની 1લી જૂને ત્રણ વર્ષની ઉંમર પૂર્ણ ન કરનાર બાળકના પૂર્વશાળામાં પ્રવેશ પર પ્રતિબંધ છે. ત્રણ વર્ષની ‘પ્રારંભિક બાળ સંભાળ અને શિક્ષણ’ પૂર્વશાળામાં બાળકને ઔપચારિક શાળામાં પ્રથમ ધોરણમાં પ્રવેશ લેવા માટે તૈયાર કરે છે. જે બાળકોના માતા-પિતાએ પિટિશન દાખલ કરી હતી તેઓને ત્રણ વર્ષ પૂરાં કરતાં પહેલાં પ્રિ-સ્કૂલમાં પ્રવેશ આપવામાં આવ્યો હતો – ગુજરાતમાં 18 ફેબ્રુઆરી, 2012થી અમલમાં આવેલા RTE નિયમો, 2012માં પૂર્વશાળામાં પ્રવેશ માટે નિર્ધારિત લઘુત્તમ વય થઈ ગઈ છે.
અરજદારોના વકીલોએ કોર્ટને જણાવ્યું હતું કે તેઓ ચાલુ શૈક્ષણિક વર્ષની કટ-ઓફ તારીખ તરીકે 1 જૂનના સેટિંગને માત્ર એટલા માટે પડકારવા માગે છે કારણ કે તે ચાલુ શૈક્ષણિક સત્રમાં રાજ્યના લગભગ નવ લાખ બાળકોને તેમના શિક્ષણના અધિકારથી વંચિત કરશે. . તેણે કોર્ટ પાસેથી નિર્દેશ માંગ્યો હતો કે જે બાળકોએ પૂર્વશાળામાં ત્રણ વર્ષ પૂરા કર્યા છે પરંતુ 1 જૂન, 2023 સુધીમાં છ વર્ષ પૂર્ણ કર્યા નથી, તેમને મુક્તિ આપવામાં આવે અને વર્તમાન શૈક્ષણિક વર્ષ માટે એડજસ્ટ કરવામાં આવે. તેઓએ દલીલ કરી હતી કે પ્રવેશ નકારવાથી બંધારણની કલમ 21A અને શિક્ષણ અધિકાર અધિનિયમ, 2009 દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત તેમના શિક્ષણના અધિકારનું ઉલ્લંઘન થશે.
કોર્ટે કહ્યું કે માતાપિતાની દલીલ કે તેમના બાળકો શાળા માટે તૈયાર છે કારણ કે તેઓએ પૂર્વશાળામાં ત્રણ વર્ષનું પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યું છે, કારણ કે તેમને શૈક્ષણિક સત્ર 2020-21માં ત્યાં પ્રવેશ આપવામાં આવ્યો હતો, તેની અસર થતી નથી. તે જણાવે છે કે RTE એક્ટ, 2009 ની કલમ 2(c) મુજબ, છ વર્ષનું બાળક તેના અભ્યાસ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી મફત અને ફરજિયાત શિક્ષણના અધિકારનો ઉપયોગ કરવા માટે પડોશની શાળામાં પ્રવેશ માટે પાત્ર છે.
કોર્ટે કહ્યું “બાળકને કલમ 21A અને RTE એક્ટ, 2009ની કલમ 3 ની બંધારણીય જોગવાઈઓ દ્વારા આપવામાં આવેલ અધિકાર છ વર્ષની ઉંમરે પહોંચે પછી શરૂ થાય છે. તે જણાવે છે કે RTE એક્ટ, 2009ની કલમ 2(c), 3, 4, 14 અને 15 નું સંયુક્ત વાંચન સ્પષ્ટ કરે છે કે છ વર્ષથી વધુ ઉંમરના બાળકને ઔપચારિક શાળામાં શિક્ષણથી વંચિત કરી શકાય નહીં. પૂર્ણ તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે શિક્ષણ પરની રાષ્ટ્રીય નીતિ, 2020 એ માન્યતા આપે છે કે છ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને ‘પ્રારંભિક બાળ સંભાળ અને શિક્ષણ’ની જરૂર છે.
