અકબરુદ્દીન ઓવૈસીએ શનિવારે વિધાનસભાના પ્રોટેમ સ્પીકર તરીકે શપથ ગ્રહણ કર્યા હતા. આ પછી ઓવૈસીએ નવા ચૂંટાયેલા ધારાસભ્યોને શપથ પણ લેવડાવ્યા હતા. તે જ સમયે, બીજેપીએ તેના ધારાસભ્યોને ઓવૈસીની સામે શપથ લેવા મોકલ્યા ન હતા અને સમારોહનો બહિષ્કાર કર્યો હતો.
તાજેતરમાં જ તેલંગાણામાં વિધાનસભા ચૂંટણીના પરિણામો જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. કોંગ્રેસ રાજ્યમાં સત્તા પર આવી. એઆઈએમઆઈએમના ધારાસભ્ય અકબરુદ્દીન ઓવૈસીને ચૂંટાયેલા ધારાસભ્યોના શપથ માટે પ્રોટેમ સ્પીકર બનાવવામાં આવ્યા છે. જો કે રાજ્યમાં ચૂંટાયેલા ભાજપના ધારાસભ્યોએ આ નિર્ણયનો જોરદાર વિરોધ કર્યો છે. આ સાથે જ આ ધારાસભ્યોએ જાહેરાત કરી છે કે તેઓ અકબરુદ્દીન દ્વારા શપથ નહી લે.
શું છે તેલંગાણામાં પ્રોટેમ સ્પીકર વિવાદ? શું છે ભાજપના વિરોધનું કારણ? છેવટે, પ્રો ટેમ સ્પીકર કોણ છે અને તેની પસંદગી કેવી રીતે કરવામાં આવે છે? પ્રોટેમ સ્પીકર્સ શું કરે છે? ચાલો અમને જણાવો…
શું છે તેલંગાણામાં પ્રોટેમ સ્પીકર વિવાદ?
રાજ્યપાલ તમિલિસાઈ સૌંદરરાજને એઆઈએમઆઈએમના ધારાસભ્ય અકબરુદ્દીન ઓવૈસીને પ્રોટેમ સ્પીકર તરીકે નિયુક્ત કર્યા છે. આ પછી ચંદ્રયાંગુટ્ટાથી નવા ચૂંટાયેલા ધારાસભ્ય અકબરુદ્દીન ઓવૈસીએ શનિવારે શપથ લીધા હતા. છઠ્ઠી વખત વિધાનસભામાં પહોંચેલા ઓવૈસીએ નવા ચૂંટાયેલા ધારાસભ્યોને પણ શપથ લેવડાવ્યા હતા. તે જ સમયે, બીજેપીએ જાહેરાત મુજબ ઓવૈસીની સામે શપથ લેવા માટે તેના ધારાસભ્યોને મોકલ્યા ન હતા અને સમારંભનો બહિષ્કાર કર્યો હતો.
શું છે ભાજપના વિરોધનું કારણ?
આ પહેલા બીજેપી ધારાસભ્ય ટી.રાજા સિંહે ઓવૈસીને પ્રોટેમ સ્પીકર બનાવવામાં આવ્યાનો વિરોધ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે, ‘નવી સરકાર અને કોંગ્રેસના નવા મુખ્યમંત્રી બન્યા બાદ રેવન્ત રેડ્ડી અને કોંગ્રેસનો અસલી ચહેરો સામે આવ્યો છે. રેવંત દર વખતે કહેતો હતો કે ભાજપ, બીઆરએસ અને એઆઈએમઆઈએમ એક છે. કોણ કોની સાથે છે તે આજે ખબર પડી.
રાજા પછી કેન્દ્રીય પ્રધાન જી. કિશન રેડ્ડીએ ઓવૈસીને પ્રોટેમ સ્પીકર બનાવવાનો પણ જોરદાર વિરોધ કર્યો હતો. કિશન રેડ્ડીએ કહ્યું, ‘અકબરુદ્દીનને વરિષ્ઠ ધારાસભ્યોને છોડીને પ્રોટેમ સ્પીકર બનાવવામાં આવ્યા છે. આ વિધાનસભાના નિયમો અને પરંપરા વિરુદ્ધ છે. અમારી પાર્ટીના ધારાસભ્યો નિયમિત સ્પીકરના આગમન પછી જ શપથ લેશે.
કોણ છે પ્રોટેમ સ્પીકર?
પ્રોટેમ સ્પીકર અસ્થાયી ભૂમિકા ભજવે છે અને નવા ચૂંટાયેલા સભ્યો શપથ ગ્રહણ કરે છે અને સ્પીકરની પસંદગી થાય ત્યાં સુધી વિધાનસભા સત્રનું સંચાલન કરે છે. ખરેખર, બંધારણમાં ‘પ્રોટેમ સ્પીકર’ શબ્દનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો નથી. જોકે, ગૃહના સ્પીકર અને ડેપ્યુટી સ્પીકરની ગેરહાજરીમાં ગૃહની કાર્યવાહી હાથ ધરાશે તેવું કહેવામાં આવ્યું છે. પ્રોટેમ સ્પીકર એ કામચલાઉ સ્પીકર છે જેની નિમણૂક મર્યાદિત સમય માટે સંસદ અથવા રાજ્યની વિધાનસભાઓમાં કાર્યવાહી ચલાવવા માટે કરવામાં આવે છે. સ્પીકર પ્રો ટેમ સામાન્ય રીતે નવી વિધાનસભાની પ્રથમ બેઠક માટે ચૂંટવામાં આવે છે જ્યાં અધ્યક્ષની પસંદગી થવાની બાકી હોય છે.
રાજ્યોની જેમ, વિધાનસભાના અધ્યક્ષનું પદ ગૃહના વિસર્જન પછી ખાલી થઈ જાય છે, રાજ્યપાલ દ્વારા નિયુક્ત કરાયેલા સ્પીકર પ્રો ટેમ, આગામી અધ્યક્ષની ચૂંટણી સુધી ગૃહની અધ્યક્ષતા કરે છે.
પ્રોટેમ સ્પીકર કોને નિયુક્ત કરી શકાય?
બંધારણના અનુચ્છેદ 180(1)માં પ્રોટેમ સ્પીકરનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. કલમ 180(1) જોગવાઈ કરે છે કે જ્યારે સ્પીકર અથવા ડેપ્યુટી સ્પીકરની જગ્યા ખાલી હોય, ત્યારે કાર્યાલયની ફરજો એસેમ્બલીના ‘આવા’ સભ્ય દ્વારા કરવાની હોય છે કારણ કે રાજ્યપાલ આ હેતુ માટે નિયુક્ત કરી શકે છે.
પ્રોટેમ સ્પીકરની નિયુક્તિની પ્રક્રિયા શું છે?
પ્રો ટેમ સ્પીકરની નિમણૂક માટે કોઈ ચોક્કસ બંધારણીય અથવા વૈધાનિક જોગવાઈઓ નથી. જો કે, બંધારણીય સંમેલન મુજબ ગૃહના સૌથી વરિષ્ઠ સભ્યને પ્રોટેમ સ્પીકર તરીકે ચૂંટવામાં આવે છે. આ કિસ્સામાં, વરિષ્ઠતા ગૃહમાં સભ્યપદ પરથી જોવામાં આવે છે અને સભ્યની ઉંમરથી નહીં.
શું તેલંગાણા પહેલા બીજે ક્યાંય પ્રોટેમ સ્પીકરની નિમણૂકને લઈને વિવાદ થયો છે?
મે 2018 માં યોજાયેલી કર્ણાટક વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પછી, ભાજપના ધારાસભ્ય કેજી બોપૈયાને પ્રોટેમ સ્પીકર તરીકે નિયુક્ત કરવાના રાજ્યપાલના નિર્ણયથી રાજકીય ખળભળાટ મચી ગયો હતો. તે સમયે કોંગ્રેસ-જેડીએસ ગઠબંધન બોપૈયાની નિમણૂકને રદ્દ કરવા માટે સુપ્રીમ કોર્ટમાં ગયા હતા. વિપક્ષે વિનંતી કરી હતી કે કોંગ્રેસના આરવી દેશપાંડે પ્રોટેમ સ્પીકર હોવા જોઈએ કારણ કે તેઓ સૌથી વરિષ્ઠ ધારાસભ્ય છે.
કોર્ટે 19 મે 2018ના રોજ કેસની સુનાવણી કરી અને ચુકાદો ભાજપના ધારાસભ્યની તરફેણમાં આવ્યો. સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં કહ્યું હતું કે ભૂતકાળમાં એવા ઘણા કિસ્સાઓ બન્યા છે જ્યારે ગૃહમાં સૌથી વરિષ્ઠ ધારાસભ્ય પ્રોટેમ સ્પીકર ન હતા અને રાજ્યપાલના નિર્ણયને બદલવાની કોઈ જરૂર નથી.સુપ્રીમ કોર્ટના આ નિર્ણય બાદ બીજેપી ધારાસભ્ય કેજી બોપૈયાનો પ્રોટેમ સ્પીકર તરીકે ફ્લોર ટેસ્ટ કરાવવામાં આવ્યો હતો. કોંગ્રેસ-જેડીએસ ગઠબંધન ફ્લોર ટેસ્ટ જીતી ગયું હતું.
તેલંગાણા એસેમ્બલીના સૌથી વરિષ્ઠ ધારાસભ્ય કોણ છે?
સંમેલન અનુસાર, સૌથી વરિષ્ઠ ધારાસભ્યને પ્રોટેમ સ્પીકર બનાવવામાં આવે છે. તેલંગાણા વિધાનસભાની વાત કરીએ તો ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાન કે. કાર્યકાળની દૃષ્ટિએ ચંદ્રશેખર રાવ સૌથી વરિષ્ઠ ધારાસભ્ય છે. રાવ આઠ વખત ધારાસભ્ય રહી ચૂક્યા છે. જો કે, કે. ચંદ્રશેખર રાવ હિપ રિપ્લેસમેન્ટ સર્જરી માટે હોસ્પિટલમાં દાખલ છે.
