મંતવ્ય વિશેષ/ નેપાળમાં ભારતે શું કર્યું?

• પાકિસ્તાનમાં CPEC પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપવાનો ઇનકાર
• CPEC રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગની બેલ્ટ એન્ડ રોડનો એક ભાગ
• પાકિસ્તાનને આપવામાં આવી સલાહ
• પાકિસ્તાને પાવર પ્લાન્ટને મંજૂરી આપ

ચીન-પાકિસ્તાન ઈકોનોમિક કોરિડોર અથવા CPEC, જે પ્રમુખ શી જિનપિંગના બેલ્ટ એન્ડ રોડ ઈનિશિએટિવ (BRI)નો ભાગ છે, હવે ઈસ્લામાબાદથી મોહભંગ થઈ ગયો છે. CPEC જેને પાકિસ્તાનની કિસ્મત બદલી નાખે એવો પ્રોજેક્ટ જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો, હવે જિનપિંગ દ્વારા તેના પર તાળા લગાવવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. અનેક સ્ત્રોતોને ટાંકીને એક અહેવાલમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે ચીને રાજકીય અસ્થિરતા અને સુરક્ષાની ચિંતાઓને કારણે પાકિસ્તાનમાં નવા CPEC પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપવાનો ઇનકાર કર્યો છે. તાજેતરના દિવસોમાં, CPECમાં રોકાયેલા ચીની કર્મચારીઓ પર પાકિસ્તાનમાં હુમલાના અહેવાલોમાં વધારો થયો છે.

નિક્કી એશિયા વતી કહેવામાં આવ્યું છે કે ચીને પાકિસ્તાનમાં રાજકીય અસ્થિરતા અને બગડતી સુરક્ષા સ્થિતિનો હવાલો આપ્યો છે. આ સાથે નવા બેલ્ટ અને રોડ પ્રોજેક્ટની દરખાસ્તો ફગાવી દેવામાં આવી છે. ગયા વર્ષે ઓક્ટોબરમાં યોજાયેલી ઉચ્ચ સ્તરીય બેઠકમાં આ અંગે ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. બેઠક સાથે સંકળાયેલા સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, ચીની અધિકારીઓએ CPEC માટે પ્રાથમિક નિર્ણય લેનારી સંસ્થાની 11મી બેઠક દરમિયાન એક મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય લીધો હતો. નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો કે CPECનો વ્યાપ વધારવા સંબંધિત પાકિસ્તાનના સૂચનોને મંજૂરી આપવામાં આવશે નહીં. પરંતુ આ નિર્ણય પર આ વર્ષે જુલાઈમાં હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. ખાસ વાત એ છે કે આ સમયે ચીન પોતે આર્થિક સંકટથી ઘેરાયેલું છે.

રિપોર્ટ અનુસાર ચીને 500 કિલોવોલ્ટ ટ્રાન્સમિશન લાઇન બનાવવાના પાકિસ્તાનના પ્રસ્તાવને પણ ફગાવી દીધો છે. આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ ગ્વાદર પોર્ટને કરાચીથી રાષ્ટ્રીય વીજળી ગ્રીડ સાથે જોડવાનું હતું. આ સિવાય ચીને આગ્રહ કર્યો કે પાકિસ્તાને ગ્વાદરમાં 300 મેગાવોટના કોલસા આધારિત પાવર પ્લાન્ટને લઈને પોતાનો વાંધો છોડી દેવો જોઈએ. સ્થાનિક કોલસાના ઉપયોગ સાથે આ યોજના ચાલુ રાખવાની પણ હિમાયત કરી હતી.પાકિસ્તાનના અખબાર એક્સપ્રેસ ટ્રિબ્યુને પણ ગયા અઠવાડિયે તેના એક અહેવાલમાં આવી જ વાત કહી હતી. અખબારના જણાવ્યા અનુસાર, ગિલગિટ-બાલ્ટિસ્તાન, ખૈબર-પખ્તુનખ્વા જેવા વિસ્તારોમાં ઊર્જા, જળ પ્રબંધન, જળવાયુ પરિવર્તન અને પર્યટન જેવા ક્ષેત્રોમાં ચીન પાકિસ્તાનના ઘણા પ્રસ્તાવો માટે સહમત નથી.

રિપોર્ટમાં પાકિસ્તાન દ્વારા ચીન સાથે શેર કરાયેલા ડ્રાફ્ટ અને બંને પક્ષો દ્વારા હસ્તાક્ષર કરાયેલા ડ્રાફ્ટમાં અસમાનતાનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. પછીનું સંસ્કરણ ચીનના વલણને પ્રતિબિંબિત કરે છે. પાકિસ્તાન એપ્રિલ 2022 માં ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન ઇમરાન ખાનની સરકારના પતનથી રાજકીય ઉથલપાથલ સાથે સંઘર્ષ કરી રહ્યું છે. આ ઉપરાંત, સુરક્ષાની ચિંતાઓ પણ રહે છે. આતંકવાદીઓએ ઘણી વખત ચીનના હિતોને નિશાન બનાવ્યા છે. ઓગસ્ટમાં એન્જિનિયરો પર પણ હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો. રોજેરોજ આત્મઘાતી બોમ્બ ધડાકાએ સુરક્ષાની સ્થિતિને વધુ ખરાબ કરી દીધી છે.

ગરીબ બની ગયેલા પાકિસ્તાનને હવે ચીન તરફથી મોટો ઝટકો લાગ્યો છે. ચીને તેની નબળી આર્થિક સ્થિતિ વચ્ચે ચાઇના-પાકિસ્તાન ઇકોનોમિક કોરિડોર અથવા CPECના વધુ વિસ્તરણને મંજૂરી આપી નથી. પાકિસ્તાન ઈચ્છતું હતું કે ચીન CPEC દ્વારા ઉર્જા, જળ વ્યવસ્થાપન અને ક્લાઈમેટ ચેન્જના ક્ષેત્રોમાં રોકાણ કરે પરંતુ બેઈજિંગે આમ કરવાનો ઈન્કાર કરી દીધો છે. પાકિસ્તાની મીડિયા અનુસાર, ચીન અને પાકિસ્તાન બંને હાલમાં આર્થિક સંકટનો સામનો કરી રહ્યા છે અને તેના કારણે ચીને CPECના વધુ વિસ્તરણ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે.

 પાકિસ્તાને ચીન સમક્ષ આત્મસમર્પણ કર્યું છે અને ગ્વાદરમાં કોલસા આધારિત પાવર પ્લાન્ટ સ્થાપવાની ચીનની યોજનાનો વિરોધ છોડી દીધો છે . એટલું જ નહીં પાકિસ્તાને હવે ચીનની વિવિધ માંગણીઓ પૂરી કરવાનું વચન આપ્યું છે. CPEC પર સંયુક્ત સમિતિની બેઠકમાં ચીન અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના મતભેદો સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યા હતા. જેના કારણે સર્વસંમતિ બનવામાં એક વર્ષનો વિલંબ થયો હતો. એક્સપ્રેસ ટ્રિબ્યુનના અહેવાલ મુજબ, ચીને ઉર્જા, જળ વ્યવસ્થાપન, જળવાયુ પરિવર્તન અને પર્યટનના ક્ષેત્રમાં પાકિસ્તાન દ્વારા પીઓકેમાં CPECના વિસ્તરણને મંજૂરી આપી નથી.

ચીને પીઓકેમાં સીમા પાર પર્યટનના પ્રસ્તાવને ફગાવી દીધો હતો. ચીને પણ ક્લાઈમેટ ચેન્જ પર પાકિસ્તાનના પ્રસ્તાવને ફગાવી દીધો હતો. ચીનની પાવર કંપનીઓએ પાકિસ્તાનને ઘણા પૈસા આપવાના છે, જે ગરીબીને કારણે ચૂકવવામાં અસમર્થ છે. ચીનના દબાણ બાદ હવે પાકિસ્તાને ગ્વાદરમાં 300 મેગાવોટ પાવર પ્લાન્ટ પર ચીનને મોટી છૂટ આપી છે. પાકિસ્તાન ઈચ્છતું હતું કે આ પ્રોજેક્ટ કાં તો રદ કરવામાં આવે અથવા પાવર હાઉસને થાર ખસેડવામાં આવે જેથી સ્થાનિક કોલસાનો ઉપયોગ થઈ શકે.

ચીન આ માટે તૈયાર નહોતું અને હવે ગ્વાદર પ્લાન્ટ વિદેશમાંથી કોલસાની આયાત કરીને ચલાવવામાં આવશે. પાકિસ્તાનને આશંકા છે કે વિશ્વમાં કોલસાની કિંમતો વધી રહી છે જેના કારણે અહીં ઉત્પન્ન થતી વીજળી ભવિષ્યમાં મોંઘી થશે. આવી સ્થિતિમાં પાકિસ્તાનના વિદેશી મુદ્રા ભંડાર પર દબાણ રહેશે. એટલું જ નહીં, આ પ્લાન્ટની અસર પાકિસ્તાનના ગ્વાદરમાં પર્યાવરણ પર પણ પડશે. ચીનની અનિચ્છાને કારણે પાકિસ્તાન પાસે તેને સ્વીકારવા સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ બચ્યો નહોતો. પાકિસ્તાન ઇચ્છતું હતું કે ચીન તેને ખનિજોની શોધ, વિકાસ અને માર્કેટિંગમાં મદદ કરે પરંતુ ડ્રેગને આ અંગે મૌન જાળવી રાખ્યું છે.

નેપાળના વડા પ્રધાન પુષ્પ કમલ દહલ પ્રચંડે રવિવારે સંસદની અંદર દાવો કર્યો હતો કે ચીનના નેતાઓ સાથે તેમની તાજેતરની બેઠક દરમિયાન ટ્રાન્સમિશન લાઇન બનાવવા પર વાતચીત થઈ હતી. આ સિવાય બોર્ડર પર સોલાર પાવર પ્લાન્ટ લગાવવા, રોડ અને હેલ્થ જેવા ક્ષેત્રોમાં વિસ્તરણ પર પણ સમજૂતી થઈ છે. પ્રચંડ ભલે ચીન સાથે મિત્રતા વધારવાનો દાવો કરે પરંતુ વાસ્તવમાં નેપાળમાં ચીનના તમામ પ્રોજેક્ટ માત્ર કાગળ પર જ છે. તેનાથી વિપરિત, નેપાળની અંદર ભારતીય ભંડોળના પ્રોજેક્ટ્સ ખૂબ જ ઝડપથી આગળ વધી રહ્યા છે. ભારતે નેપાળને કુલ 63 અબજ ડોલરની આર્થિક સહાય આપી છે.

ETના અહેવાલ મુજબ, પ્રચંડને તેમની તાજેતરની ચીનની મુલાકાત દરમિયાન 12 પ્રોજેક્ટ માટે ભંડોળની ખાતરી મળી છે. તે પણ ત્યારે જ્યારે બેલ્ટ એન્ડ રોડ પ્રોજેક્ટ નેપાળની અંદર હજુ શરૂ પણ થયો નથી. નેપાળે વર્ષ 2017માં ચીન સાથે BRI કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. નેપાળના નેતાઓ ભારત પરની નિર્ભરતા ઘટાડવા માટે ચીન સાથે BRI પ્રોજેક્ટને આગળ વધારવા માંગતા હતા, પરંતુ એવું થઈ શક્યું નહીં. નેપાળના વિદેશ મંત્રીએ પોતે સ્વીકાર્યું છે કે બીઆરઆઈ પ્રોજેક્ટ હજુ શરૂ થયા નથી.

ચીન BRI પ્રોજેક્ટને આગળ લઈ જવા માટે નેપાળ પર સતત દબાણ કરી રહ્યું છે, પરંતુ જિનપિંગનો આ ડ્રીમ પ્રોજેક્ટ કેમ અટક્યો છે તે હજુ સ્પષ્ટ નથી. તેનાથી વિપરિત, ભારત દ્વારા 2018 થી શરૂ કરાયેલા પ્રોજેક્ટ્સ કાં તો પૂર્ણ થઈ ગયા છે અથવા પૂર્ણ થવાના છે. બોર્ડર ચેકપોસ્ટથી લઈને હેલ્થકેર સેવાઓ કે રોડ-રેલ લિંક સુધી, આ બધું પૂર્ણ થવાના આરે છે. ભારતે પાડોશી દેશ નેપાળમાં વિવિધ ક્ષેત્રોમાં અનેક પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યા છે.

ભારતે નેપાળને 22 પ્રોજેક્ટ માટે $1.65 બિલિયનની ક્રેડિટ લાઇન આપી છે. ભારત દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવેલ પ્રોજેક્ટ્સમાં બીરગંજ અને બિરાટનગર, મોતિહારી-અમલેખગંજ પેટ્રોલિયમ પ્રોડક્ટ્સ પાઈપલાઈન, તેરાઈ રોડ પ્રોજેક્ટ, જયનગર-કુર્થા-બિજલપુર રેલ લિંકનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત ભારત દ્વારા નેપાળમાં જોગબાની-બિરાટનગર રેલ લિંક, 900 મેગાવોટ અરુણ 3 હાઇડ્રોપાવર પ્રોજેક્ટ અને ભૂકંપ પછીના ઘર નિર્માણ વગેરે જેવી યોજનાઓ ચાલી રહી છે. આ જ કારણ છે કે હાલમાં જ નેપાળમાં ચીનના રાજદૂતે નારાજ થઈને ભારત પર નિર્ભરતાને લઈને ઝેરી નિવેદન આપ્યું હતું.

આ પણ વાંચો:સુરતના આ વિસ્તારમાં ગણેશ વિસર્જન દરમિયાન મોટી દુર્ઘટના, 5 વર્ષના બાળકનું

આ પણ વાંચો:ભાદરવી પૂનમના મેળામાં ઉમટ્યા લાખો માઈભક્તો, ચીકીના પ્રસાદને નકાર્યો

આ પણ વાંચો:સુરતમાં સરકારી અનાજના કાળા બજારીનો પર્દાફાશ

આ પણ વાંચો:દિનેશ દાસાની UPSCના સભ્ય તરીકે વરણી, PM મોદીનો માન્યો આભાર