ઈસરોનું મંગલયાન મિશન પૂરું થઈ ગયું છે. માર્સ ઓર્બિટર મિશન (MOM) સાથેનો સંપર્ક તૂટી ગયો છે. આ મિશન ISRO અને ભારત માટે ઘણું બધું લાવ્યા. પરંતુ હવે જ્યારે તેનું જીવન સમાપ્ત થઈ ગયું છે, ત્યારે તે દેશ અને ભારતીય અવકાશ એજન્સીને શું નુકસાન પહોંચાડશે? મંગલયાનની ગેરહાજરીથી આપણું શું નુકસાન થયું?
મંગલયાનના પ્રક્ષેપણ પછી જ ભારત વિશ્વના એવા કેટલાક દેશોમાંનો એક બની ગયો જેણે મંગળ મિશન છોડ્યું. લગભગ 11 મહિનાની મુસાફરી પછી મંગળયાન મંગળની નજીક પહોંચ્યું. ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા એટલે કે ઈસરોની આ સૌથી મોટી ઉપલબ્ધિ હતી. પછી આવે છે સૌથી ગર્વની વાત… પ્રથમ વખત કોઈ દેશની સ્પેસ એજન્સી મંગળ પર તેનું અવકાશયાન લઈ ગઈ. જેના કારણે સમગ્ર વિશ્વમાં ISRO અને દેશનું માથું ઊંચકાયું હતું.
મંગલયાનને છ મહિનાના મિશન માટે મોકલવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ તે આઠ વર્ષ અને આઠ દિવસ માટે યોગ્ય રીતે કામગીરી કરી છે. તે તેના છેલ્લા શ્વાસ સુધી લાલ ગ્રહની આસપાસ ચક્કર લગાવતો રહ્યો. આ કોઈ વૈજ્ઞાનિક ચમત્કારથી ઓછું નથી.
ક્યારેય મંગળની સૌથી દૂરની બાજુએ જઈને તસવીર લીધી. ક્યારેક તેની ખૂબ નજીક. એટલે કે, અત્યંત લંબગોળ ભ્રમણકક્ષા ભૂમિતિથી નજીકના બિંદુ સુધી. આ ભ્રમણકક્ષાના કારણે, ISROના વૈજ્ઞાનિકો મંગળનો સંપૂર્ણ ડિસ્ક નકશો બનાવી શક્યા.
મંગળયાન મંગળની લંબગોળ ભ્રમણકક્ષામાં સૌથી દૂર ભ્રમણ કરી રહ્યું હતું ત્યારે પ્રથમ વખત મંગળના ચંદ્ર ડીમોસની તસવીર લેવામાં આવી હતી. આ પહેલા દેશમાં કોઈએ ડીમોસ ની તસવીર જોઈ ન હતી.
મંગળયાનના મંગળ કલર કેમેરાએ 1100 થી વધુ ચિત્રો મોકલ્યા. જેની મદદથી ઈસરોએ મંગળ એટલાસ બનાવ્યું છે. જેમાં તમે મંગળના વિવિધ સ્થળોની તસવીરો જોઈ શકો છો. તેમના વિશે જાણી શકો છો. મંગળયાનને કારણે અને તેના પર 35 થી વધુ સંશોધન પત્રો પ્રકાશિત થયા હતા.
દેશના વૈજ્ઞાનિકો અને ઈસરોએ ક્યારેય વિચાર્યું ન હતું કે તેઓ માત્ર 450 કરોડ રૂપિયામાં આટલું મોટું મિશન પૂરું કરવા જઈ રહ્યા છે. પ્રથમ વખત તે પોતાના અવકાશયાનને મંગળ પર લઈ જઈ શકશે. જ્યારે અમેરિકા, રશિયા અને યુરોપ જેવા દેશો ઘણી નિષ્ફળતાઓ બાદ મંગળ પર પહોંચવામાં સફળ રહ્યા હતા. મંગળયાનના યોગ્ય સમયે અને એક જ વારમાં મંગળયાનના આગમનથી સમગ્ર વિશ્વમાં ઈસરોનું સન્માન વધ્યું. તેને અલગ-અલગ દેશોમાંથી સેટેલાઇટ લોન્ચ કરવાના વધુ ઓર્ડર મળવા લાગ્યા.
ISRO ને ઘણા અવકાશ વાણિજ્ય, સેવા અને સેટેલાઇટ ઇમેજરી માટે સોદા મળ્યા. ઈસરોને માત્ર એક મિશનથી એટલો ફાયદો થયો છે કે તેના વિશે કંઈપણ કહેવું મુશ્કેલ છે. મંગળયાન માત્ર એક વૈજ્ઞાનિક મિશન ન હતું. તે દેશ માટે ગર્વની વાત હતી. તે બાળકો, વિદ્યાર્થીઓ, મીડિયા અને આંતરરાષ્ટ્રીય વૈજ્ઞાનિક સમુદાય માટે રસપ્રદ વિષય બની ગયો હતો. ભારતની યુવા પેઢીમાં વિજ્ઞાન અને ઈસરો વિશે જિજ્ઞાસા વધી. લગભગ ત્રણ વર્ષ સુધી માત્ર મંગલયાન અને ઈસરોની ચર્ચા થઈ. સમાચાર પ્રસિદ્ધ થતા રહ્યા. ઈસરોના અન્ય મિશન વિશે લોકોમાં ઉત્સુકતા વધી.
મંગળયાન સૌર ઊર્જા સંબંધિત સૌર ગતિશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરે છે. મંગળના વાતાવરણ દ્વારા સમગ્ર ગ્રહ પર આવેલા ધૂળના તોફાનોનો અભ્યાસ. મંગળના એક્સોસ્ફિયરમાં ગરમ આર્ગોનની શોધ. મંગળયાનના મેનકા ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટે જણાવ્યું કે મંગળની સપાટીથી 270 કિમી ઉપર ઓક્સિજન અને CO2 કેટલી માત્રામાં છે.
આ કામ હજુ પણ કરી શકાય છે…
દેશ અને દુનિયાના વૈજ્ઞાનિકો મંગલયાનમાંથી મળેલા ડેટા પર સંશોધન અને અભ્યાસ કરી શકે છે. દેશની શૈક્ષણિક સંસ્થાઓના વિદ્યાર્થીઓ મંગળ પર ISRO તરફથી મળેલા ડેટા, દસ્તાવેજો અને રિપોર્ટ્સ પર થીસિસ બનાવી શકે છે.
હવે શું થશે…
1. મંગળ ગ્રહ સંબંધિત ડેટા માટે ભારતે અમેરિકા, યુરોપ કે અન્ય દેશો પર નિર્ભર રહેવું પડશે.
2. જ્યાં સુધી નવું મંગલયાન એટલે કે મંગલયાન-2 નહીં જાય ત્યાં સુધી મંગળના કોઈ સમાચાર નહીં આવે.
3. કોઈ નવો નકશો બનાવવામાં આવશે નહીં. તેમજ કોઈ નવું સંશોધન પણ કરવામાં આવશે નહીં.
