સૌથી પહેલાં વાત કરીએ શું છે કલમ 370?…
અનુચ્છેદ 370 એ ભારતીય બંધારણની મુખ્ય જોગવાઈ હતી જેણે જમ્મુ અને કાશ્મીરના ભૂતપૂર્વ રાજ્યને વિશેષ દરજ્જો આપ્યો હતો. જુલાઈ 1949 માં, જમ્મુ અને કાશ્મીરના વચગાળાના વડા પ્રધાન શેખ અબ્દુલ્લાએ ભારતીય બંધારણ સભા સાથે વાટાઘાટોની આગેવાની કરી, જે આખરે કલમ 370 અપનાવવામાં પરિણમ્યું.
આ કલમે જમ્મુ અને કાશ્મીરને કેટલીક સ્વાયત્તતા આપી હતી, જેમ કે રાજ્યને તેનું પોતાનું બંધારણ, એક અલગ ધ્વજ અને ભારત સરકાર માટે મર્યાદિત અધિકારક્ષેત્રની મંજૂરી આપવી.
કલમ 370(1)(c) હેઠળની કલમમાં એક જોગવાઈ હતી જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે ભારતીય બંધારણની કલમ 1 કલમ 370 દ્વારા કાશ્મીરને લાગુ પડે છે. કલમ 1 સંઘના રાજ્યોની યાદી આપે છે. આનો અર્થ એ છે કે તે કલમ 370 છે જે જમ્મુ અને કાશ્મીર રાજ્યને ભારત સાથે જોડે છે. જો કે કલમ 370 ને રાષ્ટ્રપતિના આદેશ દ્વારા દૂર કરી શકાય છે, તે રાજ્યને ભારતમાંથી સ્વતંત્ર બનાવશે સિવાય કે નવા ઓવરરાઇડિંગ કાયદા બનાવવામાં આવે.
પહેલાં જોઈએ કલમ 370 મામલે અત્યાર સુધી કેટલી અરજીઓ થઈ…..
કેન્દ્રની મોદી સરકારે તેના બીજા કાર્યકાળ દરમિયાન 5 ઓગસ્ટ 2019ના રોજ કલમ 370 નાબૂદ કરી હતી.રાજ્યને જમ્મુ-કાશ્મીર અને લદ્દાખ એમ બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યું હતું. સુપ્રીમ કોર્ટમાં તેની સામે અત્યાર સુધીમાં કુલ 23 અરજીઓ કરવામાં આવી હતી.સુપ્રીમ કોર્ટે 2 ઓગસ્ટથી આ અંગે નિયમિત સુનાવણી શરૂ કરી હતી. ત્યારે પાંચ જજોની બેન્ચે આજે તમામ અરજીઓની એકસાથે સુનાવણી કરી હતી. આપને જણાવી દઈએ કે સુપ્રીમ કોર્ટમાં સતત 16 દિવસ સુધી ચાલેલી સુનાવણી 5 સપ્ટેમ્બરે પૂરી થઈ હતી. આ પછી સુપ્રીમ કોર્ટે નિર્ણય સુરક્ષિત રાખ્યો હતો. એટલે કે સુપ્રીમ કોર્ટે 96 દિવસની સુનાવણી બાદ આજે કેસ પર પોતાનો ચુકાદો આપ્યો હતો.સુપ્રીમ કોર્ટમાં 5 જજોની બંધારણીય બેંચમાં ચીફ જસ્ટિસ ચંદ્રચુડ, જસ્ટિસ ગવઈ, જસ્ટિસ સૂર્યકાન્ત, જસ્ટિસ કૌલ અને જસ્ટિસ ખન્નાનો સમાવેશ થાય છે. તમામ ન્યાયાધીશોએ સર્વસંમતિથી નિર્ણય લીધો હતો. માત્ર ચુકાદો જ CJIચંદ્રચુડે વાંચ્યો હતો.
VO3
હવે જોઈએ સુનવણી કરતાં ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશે શું કહ્યું.
પ્રેસિડેંશિયલ પ્રોક્લેમેશન માન્ય હતી કે કેમ ? તે અંગે અમે વિચારણા કરી રહ્યા નથી કારણ કે તેને કોઈએ પડકાર્યો ન હતો.
રાષ્ટ્રપતિ શાસન દરમિયાન કેન્દ્ર દ્વારા લેવામાં આવેલા કોઈપણ નિર્ણયને પડકારી શકાશે નહીં.
જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં દેશનાં અન્ય રાજ્યોથી અલગ કોઈ આંતરિક સાર્વભૌમત્વ નથી.
બંધારણની કલમ 370 અસ્થાયી હતી, તેને રદ કરવાની રાષ્ટ્રપતિની સત્તા હજુ પણ અસ્તિત્વમાં છે. જમ્મુ અને કાશ્મીર યુદ્ધની પરિસ્થિતિને કારણે તેને વચગાળાના ધોરણે લાગુ કરવામાં આવી હતી.
જમ્મુ અને કાશ્મીરની બંધારણ સભાને ક્યારેય કાયમી સંસ્થા બનવાનો ઈરાદો નહોતો. જ્યારે જમ્મુ અને કાશ્મીરની બંધારણ સભાનું અસ્તિત્વ ખતમ થઈ ગયું, ત્યારે ખાસ શરત કે જેના માટે કલમ 370 લાગુ કરવામાં આવી હતી તેનું પણ અસ્તિત્વમાં ખતમ થઈ ગયું.
જમ્મુ અને કાશ્મીરની બંધારણ સભાની ભલામણ ભારતના રાષ્ટ્રપતિ માટે બંધનકર્તા નહોતી.
સુપ્રીમ કોર્ટે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં રાષ્ટ્રપતિની ઘોષણાની માન્યતા પર ચુકાદો આપવાની જરૂર નથી, કારણ કે અરજદારોએ તેને પડકાર્યો ન હતો.
ચીફ જસ્ટિસે કહ્યું કે જ્યારે જમ્મુ અને કાશ્મીર ભારતમાં જોડાયું તો તેનું સાર્વભૌમત્વ રહેતું નથી.
હવે વાત કરીએ અગાઉ 16 દિવસ ચાલેલી સુનવણી વિશે…
2 ઓગસ્ટે
કલમ 370 પર સુનાવણીના પહેલા દિવસે અરજીકર્તાઓના વકીલ સિબ્બલે કહ્યું હતું કે બંધારણ મુજબ જમ્મુ-કાશ્મીરમાંથી કલમ 370 ક્યારેય હટાવી શકાય નહીં.
3 ઓગસ્ટ:
કલમ 370 પર સુનાવણીના બીજા દિવસે અરજીકર્તાઓના વકીલ કપિલ સિબ્બલે દલીલ કરી હતી કે કલમ 370નું ઉલ્લંઘન કરી શકાય નહીં.
8 ઓગસ્ટ
કલમ 370 પર સુનાવણીના ત્રીજા દિવસે 8 ઓગસ્ટે ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડે કહ્યું કે કલમ 370 પોતે જ કહે છે કે તેને નાબૂદ કરી શકાય છે. આના પર સિબ્બલે જવાબ આપ્યો, “તમે આર્ટિકલ 370માં ફેરફાર કરી શકતા નથી, તેને દૂર કરવાનું તો ભૂલી જ જાઓ.”
ઓગસ્ટ 9
કલમ 370 પર સુનાવણીના ચોથા દિવસે વરિષ્ઠ વકીલ સુબ્રમણ્યમે કહ્યું કે વિલીનીકરણ સમયે જમ્મુ અને કાશ્મીર અન્ય રાજ્ય જેવું નહોતું. તેનું પોતાનું બંધારણ હતું.
10 ઓગસ્ટ
કલમ 370 પર સુનાવણીના પાંચમા દિવસે સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે ઓક્ટોબર 1947માં પૂર્વ રજવાડાના વિલીનીકરણ સાથે જમ્મુ અને કાશ્મીરનું સાર્વભૌમત્વ ભારતને સમર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું. અને તે કહેવું મુશ્કેલ હતું કે તેને આપવામાં આવેલ વિશેષ દરજ્જો 370 કાયમી હતો કે કેમ.
16 ઓગસ્ટ
કલમ 370 પર સુનાવણીના છઠ્ઠા દિવસે, જમ્મુ અને કાશ્મીર પીપલ્સ કોન્ફરન્સના વકીલ રાજીવ ધવને કહ્યું કે જમ્મુ અને કાશ્મીરને બે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં પરિવર્તિત કરતી વખતે બંધારણની કલમ 239Aનું પાલન કરવામાં આવ્યું નથી.
એડવોકેટ દુષ્યંત દવેએ જણાવ્યું હતું કે બંધારણીય સત્તાનો ઉપયોગ રાજકીય ઉદ્દેશ્યો સિદ્ધ કરવા માટે થઈ શકે નહીં. 2019 માં, શાસક પક્ષે તેના ઢંઢેરામાં કહ્યું હતું કે બંધારણની કલમ 370 નાબૂદ કરવામાં આવશે.
17 ઓગસ્ટ
કલમ 370ની સુનાવણીના સાતમા દિવસે વરિષ્ઠ વકીલ દુષ્યંત દવેએ દલીલ કરી હતી કે કલમ 370(3) નો ઉપયોગ કરીને કલમ 370 નાબૂદ કરી શકાતી નથી.
તેના પર કોર્ટે કહ્યું- કલમ 370 નાબૂદ કરવામાં બંધારણીય પ્રક્રિયાનું ઉલ્લંઘન થયું હોય તો જ તેને પડકારી શકાય.
22 ઓગસ્ટ
કલમ 370 પર સુનાવણીના 8મા દિવસે અરજીકર્તા તરફથી હાજર રહેલા વકીલ દિનેશ દ્વિવેદીએ દલીલ કરી કે કાશ્મીરમાં કલમ 370 લાગુ કરવામાં આવી તે 1957માં જમ્મુ-કાશ્મીરનું બંધારણ બને ત્યાં સુધી હતી. બંધારણ સભાનું વિસર્જન થતાં જ તે આપોઆપ ખતમ થઈ ગઈ.
23 ઓગસ્ટ
સુનાવણીના 9મા દિવસે (23 ઓગસ્ટ) દરમિયાન કેન્દ્રએ સુપ્રીમ કોર્ટને કહ્યું કે ઉત્તર-પૂર્વના રાજ્યોને આપવામાં આવેલ વિશેષ દરજ્જો ખતમ કરવાનો તેનો કોઈ ઈરાદો નથી.
24 ઓગસ્ટ-
10મા દિવસની સુનાવણીમાં સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતાએ દલીલ કરી હતી કે જમ્મુ અને કાશ્મીર એકમાત્ર રજવાડું હતું જેનું બંધારણ હતું અને તે પણ ખોટું હતું. તેમણે કહ્યું કે લેફ્ટનન્ટ શેખ અબ્દુલ્લા સહિત જમ્મુ-કાશ્મીરના 4 પ્રતિનિધિઓ હતા. ઘણા રજવાડાઓએ ભારતના બંધારણને સ્વીકારવા માટે તેમની સંમતિ દર્શાવી હતી, જ્યારે જમ્મુ અને કાશ્મીરે કહ્યું હતું કે તેઓ બંધારણ બનાવવામાં ભાગીદારી કરીશું. બંધારણ બનાવતી વખતે ‘એકસમાન સ્થિતિ’નું લક્ષ્ય હતું. સંઘનો એક ભાગ અન્ય સભ્યોમે મળેલા અધિકારોથી વંચિત કરી શકાય નહીં.
29 ઓગસ્ટ
29 ઓગસ્ટના રોજ સુનાવણીના 12મા દિવસે કેન્દ્રએ કોર્ટને કહ્યું હતું કે . લદ્દાખ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ રહેશે, પરંતુ જમ્મુ-કાશ્મીરને ટૂંક સમયમાં ફરીથી રાજ્ય બનાવવામાં આવશે.
31 ઓગસ્ટ
જમ્મુ-કાશ્મીરને સંપૂર્ણ રાજ્ય બનાવવા માટે વિકાસ થઈ રહ્યો છે. સરકાર વતી એસજી મહેતાએ કોર્ટને જણાવ્યું કે 2018 થી 2023ની સરખામણીમાં આતંકવાદી ઘટનાઓમાં 45.2% અને ઘૂસણખોરીમાં 90% ઘટાડો થયો છે. પથ્થરમારા જેવી કાયદો અને વ્યવસ્થાની સમસ્યાઓમાં 97% ઘટાડો થયો છે. સુરક્ષા કર્મચારીઓમાં જાનહાનિમાં 65% ઘટાડો થયો છે. 2018માં, પથ્થરમારાની ઘટનાઓ 1,767 હતી, જે હવે 5 વર્ષમાં શૂન્ય છે. 2018માં સંગઠિત બંધની સંખ્યા 52 હતી અને હવે તે શૂન્ય છે.
સપ્ટેમ્બર 1
વરિષ્ઠ વકીલ વી ગિરીએ જણાવ્યું હતું કે ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ઑફ એક્સેશન (IoA) 27 ઓક્ટોબર, 1947ની તારીખ છે. યુવરાજ કરણ સિંહ (રાજા હરિ સિંહના પુત્ર)ની જાહેરાત પર એક નજર નાખો. યુવરાજ પાસે આર્ટિકલ 370 સહિત સમગ્ર બંધારણ હતું. એકવાર 370 દૂર થઈ જાય અને જમ્મુ અને કાશ્મીરનું એકીકરણ પૂર્ણ થઈ જાય, પછી સાર્વભૌમત્વનું પ્રતીક કાયદો ઘડવાની શક્તિ છે. કાયદો બનાવવાની સત્તા સંઘ અને રાજ્યની પાસે છે.
4 સપ્ટેમ્બર
3 સપ્ટેમ્બરે કાશ્મીરી પંડિતોએ સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરી હતી. જેમાં અરજીકર્તાઓએ નેશનલ કોન્ફરન્સના નેતા મોહમ્મદ અકબર લોન પર સવાલ ઉઠાવ્યા હતા. ‘રૂટ્સ ઇન કાશ્મીર’ સંગઠને દાવો કર્યો હતો કે લોન ખુલ્લેઆમ પાકિસ્તાનને સમર્થન આપે છે. તેમણે એસેમ્બલીમાં પાકિસ્તાનના સમર્થનમાં નારા લગાવ્યા હતા.
4 સપ્ટેમ્બરે સુનાવણી દરમિયાન કેન્દ્ર સરકારે લોનને માફી માંગવા કહ્યું હતું. સુપ્રીમ કોર્ટે આદેશ આપ્યો કે મોહમ્મદ અકબર લોન એ એફિડેવિટ દાખલ કરે કે તે ભારતીય બંધારણને વફાદાર છે.
હવે જોઈએ રાજનૈતિક પાર્ટીઓની પ્રતિક્રિયા…..
પીએમ મોદીએ કલમ 370 નાબૂદ કરવાના સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય પર કહ્યું કે આ જમ્મુ-કાશ્મીર અને લદ્દાખમાં અમારી બહેનો અને ભાઈઓ માટે આશા, પ્રગતિ અને એકતાની અદ્ભુત ઘોષણા છે.
ભાજપના રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ જેપી નડ્ડાએ કહ્યું હતું કે ભારતીય જનતા પાર્ટી કલમ 370 અંગે સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા આપવામાં આવેલા નિર્ણયનું સ્વાગત કરે છે. સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેંચે કલમ 370 અને 35A હટાવવાના નિર્ણય, તેની પ્રક્રિયા અને ઉદ્દેશ્યને સમર્થન આપ્યું છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની સરકારે જમ્મુ અને કાશ્મીરને દેશની મુખ્ય વિચારધારામાં સામેલ કરવાનું ઐતિહાસિક કાર્ય કર્યું છે, તેના માટે હું અને અમારા કરોડો કાર્યકરો વડાપ્રધાનનો હૃદયપૂર્વક આભાર વ્યક્ત કરીએ છીએ.
ભાજપના નેતા અને પૂર્વ કાયદા મંત્રી સુબ્રમણ્યમ સ્વામીએ કહ્યું હતું કે મને ખુશી છે કે કલમ 370 નામની સડેલી બકવાસને સુપ્રીમ કોર્ટે આજે નાબૂદ કરી દીધી છે. આ બકવાસ ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુએ શેખ અબ્દુલ્લાને ખુશ કરવા માટે મૂક્યો હતો. નહેરુ તેને પ્રસ્તાવક ગોપાલસ્વામી આયંગર દ્વારા બંધારણ સભામાં લાવ્યા હતા. બીઆર આંબેડકરે દરખાસ્ત લાવવાની ના પાડી દીધી હતી.
નેશનલ કોન્ફરન્સના ઉપાધ્યક્ષ ઓમર અબ્દુલ્લાએ કહ્યું હતું કે બંધારણની કલમ 370ની જોગવાઈઓને રદ કરવાને પડકારતી અરજીઓ પર સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયથી તેઓ નિરાશ છે, પરંતુ નિરાશ થયા નથી. અબ્દુલ્લાએ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ X પર એક પોસ્ટમાં કહ્યું, “નિરાશ, પરંતુ નિરાશ નથી. સંઘર્ષ ચાલુ રહેશે.” જમ્મુ અને કાશ્મીરના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાને કહ્યું કે કલમ 370ની જોગવાઈઓને રદ કરવામાં ભાજપને દાયકાઓ લાગ્યા અને તેઓ પણ લાંબી લડાઈ માટે તૈયાર છે.
જમ્મુ-કાશ્મીરના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી મહેબૂબા મુફ્તીએ કહ્યું હતું કે જમ્મુ-કાશ્મીરના લોકો ન તો આશા ગુમાવવાના છે અને ન તો હાર સ્વીકારશે. સન્માન અને પ્રતિષ્ઠા માટે અમારી લડાઈ ચાલુ રહેશે. આ અમારા માટે રસ્તાનો અંત નથી. પીડીપીનો આરોપ છે કે ચુકાદા પહેલાં પોલીસે તેમના નેતા મહેબૂબા મુફ્તીની ગેરકાયદેસર રીતે નજરકેદ કરી લીધા છે. આ બાબતે લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર મનોજ સિન્હાએ કોઈને પણ નજરકેદ કરાયા હોવાની વાતને નકારી હતી. સિંહાએ આવા સમાચારોને અફવા ફેલાવવાનો પ્રયાસ ગણાવ્યો હતો.
