ઝાંગની મુક્તિ માટેના વધતા દબાણ વચ્ચે, રિપોર્ટર્સ વિધાઉટ બોર્ડર્સે તેમને આ વર્ષનો પ્રેસ ફ્રીડમ એવોર્ડ એનાયત કર્યો છે. નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે જો ઝાંગને તાત્કાલિક મુક્ત કરવામાં નહીં આવે તો તે જેલમાં મૃત્યુ પણ પામી શકે છે.
અટકાયતમાં લેવાયેલા પત્રકાર ઝાંગ ઝાનની મુક્તિ માટે ચીન સરકાર પર આંતરરાષ્ટ્રીય દબાણ વધી રહ્યું છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે ઝાંગે જેલમાં જ ભૂખ હડતાળ શરૂ કરી છે, જેના કારણે તેનો જીવ જોખમમાં મુકાઈ ગયો છે. રિપોર્ટર્સ વિધાઉટ બોર્ડર્સ (RSF) એ ગુરુવારે હિંમત શ્રેણીમાં 2021 પ્રેસ ફ્રીડમ એવોર્ડ માટે ઝાંગના નામની જાહેરાત કરી.
ગયા વર્ષે વુહાનમાં કોવિડ રોગચાળાની સ્થિતિ વિશે યુટ્યુબ પર ડઝનેક વીડિયો પોસ્ટ કર્યા બાદ મે 2020માં ઝાંગની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. ત્યારથી ઝાંગ સરકારી કસ્ટડીમાં છે, અને ડિસેમ્બરમાં ચીનની અદાલતે તેને “વિવાદ ઉશ્કેરવા અને મુશ્કેલી ઉભી કરવા” માટે ચાર વર્ષની જેલની સજા ફટકારી હતી, જે ચીનમાં પત્રકારો અને કાર્યકરો સામે સામાન્ય આરોપ છે.
ઓગસ્ટમાં, કેટલાક વિશ્વસનીય સ્ત્રોતોએ મંતવ્યને જણાવ્યું હતું કે જેલમાં મહિનાઓ સુધી ભૂખ હડતાળ પર ગયા પછી ઝાંગે 40 કિલોગ્રામ અથવા લગભગ 88 પાઉન્ડનું વજન ઘટાડ્યું હતું. ગયા મહિને, તેના ભાઈ ઝાંગ ઝુએ ટ્વિટર પર ખુલાસો કર્યો હતો કે તે જેલમાં મૃત્યુના તબક્કે પહોંચી ગઈ છે.
તેણે ટ્વિટર પર લખ્યું, “તે ખૂબ જ જીદ્દી છે. મને લાગે છે કે તે લાંબુ જીવી શકશે નહીં. જો તે ઠંડીથી બચી નહીં જાય, તો મને આશા છે કે દુનિયા તેને જેવી રીતે યાદ કરશે.”
આરએસએફના જનરલ સેક્રેટરી ક્રિસ્ટોફ ડેલોર પણ ઝાંગ ઝુની ચિંતા સાથે સહમત છે. તે કહે છે, “સેન્સરશીપને અવગણવા અને વિશ્વને નવી રોગચાળાની વાસ્તવિકતા વિશે ચેતવણી આપવા બદલ હિંમતની શ્રેણીમાં એવોર્ડ જીતનાર પત્રકાર હવે જેલમાં છે અને તેની તબિયત અત્યંત ચિંતાજનક છે.”
એક મુલાકાતમાં, ઝાંગના વકીલ, ઝાંગ કેકે, જણાવ્યું હતું કે પત્રકારની માતાએ ગયા અઠવાડિયે શાંઘાઈની મહિલા જેલમાં સત્તાવાળાઓને આરોગ્યના આધારે ઝાંગને પેરોલ આપવા જણાવ્યું હતું. ત્યારે જેલ સત્તાધીશોએ તેને લેખિતમાં અરજી કરવા જણાવ્યું હતું.
જેલના અધિકારીઓએ તેને કહ્યું કે તમે જલ્દીથી જલ્દી અરજી અને જરૂરી દસ્તાવેજો જમા કરો. સપ્તાહના અંતે ઓફિસો બંધ હોવાથી તેણે ઝાંગની માતાને 15 નવેમ્બરે આવવા કહ્યું. તેણે તમામ દસ્તાવેજો પણ સબમિટ કર્યા હતા પરંતુ 48 કલાક પછી પણ તેની અરજી પર કોઈ કાર્યવાહીની માહિતી મળી નથી.
ઝાંગના ભાઈ દ્વારા સત્તાવાળાઓને સબમિટ કરવામાં આવેલી ઓનલાઈન અરજી અનુસાર, ઝાંગની માતાએ તેને છેલ્લે 29 ઓક્ટોબરે વીડિયો કૉલ દ્વારા જોયો હતો, ત્યારે તે અત્યંત નબળી હતી અને તેણે ચાલવાનો આશરો લેવો પડ્યો હતો.
પોતાની અરજીમાં તેણે લખ્યું હતું કે, “તેના ચહેરા અને કપાળમાં માત્ર હાડકાં જ દેખાતા હતા અને તે લોહી વગરનું દેખાતું હતું, જાણે કે તેનો જીવ કોઈ દોરાથી લટકતો હોય.” તેણે આગળ લખ્યું, “ઝાંગ ઝાનની હાલની શારીરિક સ્થિતિ તેને એકલા ચાલવાથી રોકે છે અને તે ટેકા વિના ભાગ્યે જ થોડા મીટર ચાલી શકે છે. મારી માતા આ સમાચારથી એટલી હદે વ્યથિત થઈ ગઈ કે તે જેલના કર્મચારીઓની સામે બંને ઘૂંટણ પર પડી ગઈ. નીચે બેસીને પ્રાર્થના કરી કે તેઓ કોઈક માનવીય રીતે તેની કાળજી લેશે.
એક સામાજીક કાર્યકર્તા જે એક વર્ષથી ઝાંગના કેસમાં સામેલ છે તે સરકારના પ્રતિકારને કારણે પોતાનું નામ જાહેર કરવા માંગતો નથી. મંતવ્ય સાથેની વાતચીતમાં તે કહે છે કે ઝાંગની તબિયત ખૂબ જ ચિંતાજનક છે, પરંતુ ચીનની સરકાર તેને મેડિકલ પેરોલ પર મુક્ત કરવા પર વિચાર કરશે કે કેમ તે કહેવું મુશ્કેલ છે.
સૂત્રના જણાવ્યા અનુસાર, “આવા કિસ્સાઓમાં, રાજકીય કેદીઓને મેડિકલ પેરોલ પર છોડવામાં આવે તે દુર્લભ છે. પરંતુ તેઓ ખૂબ જ બીમાર હોવાથી અને મદદની સખત જરૂર હોવાથી તેમને મુક્ત કરી શકાય છે.” ઝાંગ ઝાન ભૂખ હડતાળ પર જવા માટે એટલી મક્કમ હતી કે તેણે પોતાના જીવની પણ પરવા કરી ન હતી.
ચીનમાં માનવાધિકાર સંશોધક યાકી વાંગ કહે છે કે ભૂતકાળમાં એવા કિસ્સાઓ બન્યા છે કે જેમાં અસંતુષ્ટો કાં તો જેલમાં મૃત્યુ પામ્યા હોય અથવા જેલમાં રહ્યા પછી તરત જ મૃત્યુ પામ્યા હોય. તેમાં નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા લિયુ શિયાઓબો છે.
મંતવ્ય સાથે વાત કરતાં વાંગ કહે છે, “જેલમાંથી છૂટ્યા પછી તરત જ તેનું મૃત્યુ થયું કારણ કે જેલમાં તેની તબિયતની કાળજી લેવામાં આવી ન હતી. ઝાંગનો કેસ એકમાત્ર ઉદાહરણ નથી.”
પત્રકાર ઝાંગ ઝાનના વકીલ, ઝાંગ કેકેએ જણાવ્યું હતું કે તેમના ભાઈ અને માતા સરકારના આક્ષેપોથી ખૂબ નારાજ છે, પરંતુ તેઓ ઝાંગની ભૂખ હડતાળની વિરુદ્ધ પણ હતા. “તેઓ આશા રાખતા હતા કે સત્તાવાળાઓ તેને જીવવા દેશે,” કેકે કહે છે.
વકીલ કહે છે કે તેઓ માને છે કે ઝાંગના ભાઈએ ટ્વિટર પર બોલવાનું શરૂ કર્યું કારણ કે તેને તેની બહેનના અસ્તિત્વની કોઈ આશા નથી, અને તેણીની સ્થિતિને ગુપ્ત રાખવા માટે તે પોતાને દોષી ઠેરવતો નથી.
વકીલ કેકે કહે છે, “તેનો ભાઈ કહે છે કે જો તેણી જેલમાં મરી રહી છે અને તે તેના વિશે કંઈ નહીં કરે, તો તે તેને સહન કરી શકશે નહીં. તેથી તેણે તેની બહેન વિશેની લાગણીઓ શેર કરવાનું નક્કી કર્યું. ટ્વિટરનો આશરો લીધો.
‘બિનશરતી’ રિલીઝ માટે અપીલ
છેલ્લા કેટલાક અઠવાડિયામાં, ઘણા માનવાધિકાર સંગઠનોએ નિવેદનો જારી કરીને ચીની સરકારને ઝાંગને મુક્ત કરવા વિનંતી કરી છે. 4 નવેમ્બરના રોજ, હ્યુમન રાઈટ્સ વોચ (HRW) એ ચીની સરકારને તેને “તાત્કાલિક અને બિનશરતી” મુક્ત કરવા હાકલ કરી.
એચઆરડબ્લ્યુના યાકી વાંગ કહે છે, “બીજા શાંતિપૂર્ણ વિવેચકને અન્યાયી રીતે જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવતાં ચીની સરકારને દુઃખી થવા દેવા બદલ જીમ જવાબદાર ગણવા જોઈએ. અન્ય દેશોની સરકારોએ કોઈપણ દુ:ખદ પરિસ્થિતિ સર્જાય તે પહેલા ઝાંગ ઝાનને તાત્કાલિક મુક્ત કરવા અપીલ કરવી જોઈએ.”
અમેરિકા અને જર્મનીએ પણ ઝાંગની હાલત અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટના પ્રવક્તા નેડ પ્રાઈસે કહ્યું કે યુએસ તેમના સ્વાસ્થ્યને લઈને ચિંતિત છે. “અમે પીઆરસીને તેની તાત્કાલિક અને બિનશરતી મુક્તિ માટે અમારી અપીલને પુનરાવર્તિત કરીએ છીએ, અને ચીનને સ્વતંત્ર પ્રેસ મળે અને લોકોના મુક્તપણે અભિવ્યક્તિના અધિકારનો આદર કરે,” તે કહે છે.
જર્મન વિદેશ મંત્રાલયે પણ આ અઠવાડિયે પુષ્ટિ કરી છે કે ચીનમાં જર્મન દૂતાવાસે ચીનના વિદેશ મંત્રાલયને ઝાંગને તાત્કાલિક મુક્ત કરવા વિનંતી કરી છે. કેટલાક કાર્યકરો કહે છે કે આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયના સમર્થનથી પરિવારને તેની મુક્તિ માટે લડવામાં મદદ મળશે.
લંડનમાં રહેતી સામાજિક કાર્યકર્તા જેન વાંગ તેની મુક્તિ બાદથી તેના સમર્થનમાં અવાજ ઉઠાવી રહી છે. તે કહે છે, “તેના પરિવારનું માનવું છે કે તેણીની તબિયત નાજુક તબક્કામાં પહોંચી ગઈ છે, તેથી તેઓએ ઝાંગના તબીબી પેરોલના અધિકાર માટે લડવાની હિંમત એકત્ર કરી. આ વખતે બહારની દુનિયાએ મૌન ન રહેવું જોઈએ.” જો બહારના લોકોએ ધ્યાન ન આપ્યું હોત, તો કેવી રીતે શું ઝાંગ આજે હશે?”
લાંબા સમયથી ઝાંગના કેસની દેખરેખ રાખતા કેટલાક સ્ત્રોતોએ ડીડબ્લ્યુને જણાવ્યું હતું કે ચીનની સરકારે આ બાબતને “બુદ્ધિપૂર્વક” સંભાળવી જોઈએ, કારણ કે ભૂતકાળમાં ચીનની જેલોમાં કેદીઓના મૃત્યુ થયા હોવાના ઘણા કિસ્સાઓ બન્યા છે.
આવા એક સ્ત્રોત કહે છે, “આ બાબતની ખૂબ ચર્ચા થઈ રહી હોવાથી, તેમાં થોડી સફળતા મળી શકે છે. કેટલાક લોકો આશાવાદી છે અને કેટલાક હજુ પણ વિચારે છે કે તેઓને આવી સિસ્ટમમાં કોઈ આશા દેખાતી નથી. પરંતુ મને લાગે છે કે આપણે આશાવાદી રહેવું જોઈએ.”
યાકી વાંગ માને છે કે સરમુખત્યારશાહી શાસન હેઠળ બોલવું ઠીક નથી તેવી સામાન્ય માન્યતા હોવા છતાં, ઝાંગના પ્રયાસો હજુ પણ લોકોને પ્રેરણા આપી શકે છે. તેણી કહે છે, “મને લાગે છે કે ઝાંગની પ્રેરણા આધ્યાત્મિક સ્તરની છે. કદાચ ભવિષ્યમાં જ્યારે ચીનના સમાજમાં લોકોને તેમની માંગણીઓ ઉઠાવવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે, ત્યારે તેઓ ચોક્કસપણે તેમના વિશે વિચારશે અને કહેશે કે તે બહાદુર છે.”
