આચાર્ય ચાણક્યએ માનવ જીવનના દરેક પાસાઓનું ખૂબ જ સ્પષ્ટતા અને મંદ શબ્દોમાં વિશ્લેષણ કર્યું છે, જે સદીઓ પછી પણ આજે પણ પ્રાસંગિક લાગે છે. અહીં અમે તે સુખ વિશે વાત કરીશું જે તમને નસીબથી મળે છે, પરંતુ તમે તેનો આનંદ ઉઠાવી શકતા નથી. જો તમે તેનો લાભ લેશો, તો તે તમારા પૂર્વજન્મમાં કરેલી તપસ્યાને કારણે પ્રાપ્ત થયેલ માનવામાં આવશે.
ભોજ્યમ્ ભોજનશક્તિશ્ચ રતિશક્તિર વરાંગના ।
વિભાવો દાનશક્તિશ્ચ નાલપસ્ય તપસઃ ફલમ્ ॥
ચાણક્ય નીતિના એક અધ્યાયમાં તેમણે જીવનના 6 પ્રકારનાં સુખોનું વર્ણન કર્યું છે, જેમાં ખાદ્યપદાર્થો, ખોરાકની શક્તિ, પ્રેમની શક્તિ, સુંદર સ્ત્રી, કીર્તિ અને દાનની શક્તિનો સમાવેશ થાય છે, આ બધાં સુખ કોઈ તપસ્યાનું પરિણામ નથી. કહેવાનો અર્થ એ છે કે વ્યક્તિને સ્વાદિષ્ટ ભોજન અને પીણું મળવું જોઈએ, વ્યક્તિમાં જીવનના અંત સુધી ખોરાક ખાવા અને પચાવવાની શક્તિ હોવી જોઈએ, વ્યક્તિમાં સુંદર સ્ત્રી સાથે સંભોગ કરવાની ઈચ્છા હોવી જોઈએ, વ્યક્તિમાં પત્ની તરીકે સુંદર સ્ત્રી, વ્યક્તિ પાસે સંપત્તિ તેમજ દાન કરવાની વૃત્તિ હોવી જોઈએ. તો આ બધાં સુખોની પ્રાપ્તિ ભાગ્ય અને પૂર્વજન્મનાં કર્મોથી જ શક્ય છે. માન્યતાઓ અનુસાર, પૂર્વ જન્મમાં આ સુખ સતત તપસ્યા પછી જ પ્રાપ્ત થયું હતું.
ઘણી વાર એવું જોવા મળે છે કે જે લોકો પાસે ખોરાકની કોઈ કમી નથી હોતી, તેમના પાસે પચાવવાની ક્ષમતા નથી હોતી, બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, જેમની પાસે ખાવા માટે બદામ તો હોય છે, પરંતુ તેને ચાવવાની ક્ષમતા નથી હોતી. અને જેમને દાંત હોય છે તેમની પાસે બદામ નથી. દાંત અને બદામના સુખમાં તમારી ક્રિયાઓ પણ મોટી ભૂમિકા ભજવે છે.
તેવી જ રીતે, ઘણા લોકો પાસે અપાર ધન અને સમૃદ્ધિ હોય છે, પરંતુ તેઓમાં તે સંપત્તિનો ઉપભોગ કરવાની અને દાન કરવાની વૃત્તિ હોતી નથી, પરંતુ જે લોકોમાં તે સંપત્તિનો આનંદ લેવાની અને દાન કરવાની વૃત્તિ હોય છે, ચાણક્ય અનુસાર, તે તેમની તપસ્યાને કારણે થાય છે. ઘણા પુરૂષોને સુંદર સ્ત્રી સાથે સંભોગ કરવાનો મોકો મળે છે, પરંતુ ઘણીવાર એવું જોવામાં આવે છે કે તેને તે સુંદર સ્ત્રી સાથે સમાગમનો આનંદ નથી મળતો, પરંતુ જો તેને તે સ્ત્રી સાથે સમાગમનો આનંદ મળે છે, તો ચોક્કસપણે તેના પૂર્વજન્મના ફળને કારણે.
અહીં ચાણક્ય નીતિનો સાર એ છે કે તમે ગમે તેટલા ભાગ્યશાળી હો, તમારી પાસે સંસારનું સુખ છે, પરંતુ જો તમે એ સુખોનો લાભ ન લઈ શકો તો બધું વ્યર્થ છે. પણ જો તમને ઈશ્વરે આપેલી ખુશીનો આનંદ માણવાની તક મળે તો પણ તે ત્યારે જ થશે જ્યારે તમારું નસીબ તમારા કાર્યોની તરફેણ કરશે.
