ડિફેન્સ અટાચી, કેવી રીતે ભારત વિશ્વમાં ડંકો વગાડશે?

New Delhi: ભારત સરકાર હવે ચીન સાથે રાજદ્વારી રીતે સ્પર્ધા કરવા માટે વિશ્વના અન્ય દેશો સાથે તેની ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે. તાજેતરમાં ભારત સરકારે એક મોટો અને ચોંકાવનારો નિર્ણય લીધો છે. કેન્દ્ર સરકાર વ્યૂહાત્મક સંબંધો અને સંરક્ષણ સહયોગને મજબૂત કરવા માટે ઘણા દેશોમાં ડિફેન્સ એટેચની નિમણૂક કરવા જઈ રહી છે. આ નિમણૂકો આફ્રિકન દેશો, પોલેન્ડ અને ફિલિપાઈન્સ સહિત ઘણા દેશોમાં થવાની છે. તેનું કારણ આફ્રિકા અને દક્ષિણ ચીન સાગરમાં ચીનનો વધતો સૈન્ય પ્રભાવ માનવામાં આવે છે

70 દેશોના 120 થી વધુ સંરક્ષણ એટેચ ભારતમાં તૈનાત છે, તેમની સંખ્યા વધારવાની ભલામણો અન્ય દેશોમાંથી સતત ભારતમાં આવી રહી છે. તે જ સમયે, પ્રથમ વખત, ભારત આર્મી, નેવી અને એરફોર્સના 15-16 નવા સંરક્ષણ એટેચ પણ તૈનાત કરવા જઈ રહ્યું છે, જે પોલેન્ડ, આર્મેનિયા, ટાન્ઝાનિયા, મોઝામ્બિક, જીબુટી, ઇથોપિયા જેવા દેશોમાં મોકલવામાં આવશે. ભારત મેક ઈન ઈન્ડિયા કાર્યક્રમ હેઠળ સ્વદેશી શસ્ત્રોનું નવું બજાર ઊભું કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.

તાજેતરમાં જ સંરક્ષણ મંત્રી રાજનાથ સિંહે કહ્યું હતું કે, ભારતની સંરક્ષણ નિકાસ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ઝડપથી વધી છે, જે 2014માં રૂપિયા 1,000 કરોડ હતી તે અત્યારે રૂપિયા 16,000 કરોડ થઈ ગઈ છે. જે 2028-29 સુધીમાં રૂપિયા 50,000 કરોડ સુધી પહોંચવાની શક્યતા છે. લેફ્ટનન્ટ જનરલ સૈયદ અતા હસનૈન (નિવૃત્ત) અનુસાર, અમેરિકા, રશિયા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ, જર્મની, ચીન, બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાન જેવા મહત્વના દેશો માટે માત્ર ફ્લેગ રેન્કના અધિકારીઓની પસંદગી કરવામાં આવે છે. લશ્કરી રાજદ્વારી તરીકેની જવાબદારી નિભાવવા માટે તાલીમ પછી કડક પસંદગી પ્રક્રિયા છે. લશ્કરી બાબતોમાં ઉચ્ચ કુશળ હોવા ઉપરાંત, અધિકારીઓને તે ક્ષેત્રમાં નિપુણતા પણ હોવી જોઈએ. જેમાં સંયુક્ત તાલીમ, સંરક્ષણ સાધનો, શસ્ત્રો અને દારૂગોળાની સપ્લાય સંબંધિત સંરક્ષણ સહયોગ જેવા કાર્યોનો સમાવેશ થાય છે.

આફ્રિકામાં શસ્ત્રોના વેચાણની ઘણી સંભાવનાઓ છે અને જે રીતે ભારત મેક ઈન ઈન્ડિયા કાર્યક્રમ હેઠળ સ્વદેશી શસ્ત્રો વિકસાવી રહ્યું છે તેનાથી સમગ્ર વિશ્વમાં ભારતની લોકપ્રિયતા વધી રહી છે. જ્યારે અન્ય દેશો ભારતમાં બનેલા હથિયારોને પ્રાથમિકતા આપી રહ્યા છે કારણ કે ભારત સાથે કોઈ રાજકીય વિવાદ જોડાયેલો નથી.

પરંતુ આફ્રિકામાં બજારો શોધવાના અન્ય કારણો છે. નાના આફ્રિકન દેશ જિબુટીમાં ડિફેન્સ એટેચની તૈનાતી અંગે નિષ્ણાતો કહે છે કે જિબુટી વ્યૂહાત્મક રીતે પૂર્વ આફ્રિકામાં સ્થિત છે અને તે લાલ સમુદ્ર અને એડનની અખાતની આસપાસનું મુખ્ય દરિયાઈ કેન્દ્ર છે. તેથી તેને લશ્કરી થાણા માટે યોગ્ય સ્થળ તરીકે જોવામાં આવે છે. ચીને સૌપ્રથમ 2017 માં જીબુટીમાં તેનું લશ્કરી મથક સ્થાપ્યું, તેને લાલ સમુદ્રમાં પ્રવેશ આપ્યો. ત્યારથી, હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં આફ્રિકન પૂર્વ કિનારેથી મલક્કાના સ્ટ્રેટ સુધી સુવિધાઓ સ્થાપિત કરવા માટે કામ ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું છે.

આફ્રિકામાં મોટી સંખ્યામાં દેશો છે જેમને સમર્થન અને સહાયની જરૂર છે. લશ્કરી ટેક્નોલોજીનું વેચાણ આમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી શકે છે. તેમનું કહેવું છે કે ચીને સંરક્ષણ પુરવઠામાં નોંધપાત્ર લીડ હાંસલ કરી છે અને ભારતે પણ આગળ વધવાની જરૂર છે. તમને જણાવી દઈએ કે ગયા વર્ષે ભારતની અધ્યક્ષતામાં 55 દેશોના બનેલા આફ્રિકન યુનિયનને G-20ના સ્થાયી સભ્ય તરીકે પ્રવેશ મળ્યો હતો. તે જ સમયે, ભારત વિશ્વભરમાં 26 નવા મિશન ખોલવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે, જેમાંથી 18 આફ્રિકન દેશોમાં હશે.

ઈથોપિયા, મોઝામ્બિક અને આઈવરી કોસ્ટમાં ડિફેન્સ એટેચને તૈનાત કરવાનો નિર્ણય આફ્રિકન દેશો સાથે સૈન્ય વ્યૂહરચના વધારવાના ઉદ્દેશ્યથી લેવામાં આવ્યો છે. જોકે, ભૂતકાળમાં પણ ઈથોપિયામાં સંરક્ષણ એટેચ મોકલવામાં આવ્યા છે. 1970 ના દાયકાના મધ્યમાં મેંગિસ્ટુ હેલે મરિયમના શાસન દરમિયાન, રાજધાની અદીસ અબાબામાં સંરક્ષણ એટેચીની પોસ્ટ કરવામાં આવી હતી. સંરક્ષણ સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, સંરક્ષણ એટેચીની તૈનાતીથી એવો સંદેશ જશે કે આફ્રિકા ભારત માટે મહત્વપૂર્ણ છે. વધુમાં, આ લશ્કરી સહયોગ અને શસ્ત્રોના વેચાણની શક્યતાઓ પણ ખોલશે, કારણ કે ઘણા આફ્રિકન દેશો તેમની સેનાને આધુનિક બનાવવા માટે કામ કરી રહ્યા છે.

તે જ સમયે, ચીન આફ્રિકામાં તેની વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પણ વધારી રહ્યું છે, જેના કારણે તેને આ દેશોમાં ઘૂસણખોરી કરવાની તક મળી છે. પરિસ્થિતિની તાકીદને સમજીને ભારતે પણ આફ્રિકન દેશો સાથે લશ્કરી દાવપેચ વધાર્યા છે. ઉપરાંત, સંરક્ષણ વિનિમય અને તાલીમ કાર્યક્રમો ઉપરાંત, ભારત હવે તેમને સ્વદેશી તેજસ ફાઇટર એરક્રાફ્ટ, પિનાકા મલ્ટી-લોન્ચ રોકેટ સિસ્ટમ, બ્રહ્મોસ સુપરસોનિક ક્રૂઝ મિસાઇલ અને આકાશ એર ડિફેન્સ મિસાઇલ સિસ્ટમની નિકાસ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.

ભારત પ્રથમ વખત આર્મેનિયામાં પોતાના સંરક્ષણ એટેચીને મોકલી રહ્યું છે. ભારત છેલ્લા કેટલાક સમયથી આર્મેનિયાને હથિયાર વેચી રહ્યું છે. ભારતે આર્મેનિયા સાથે પિનાકા રોકેટ, આકાશ મિસાઈલ અને મલ્ટી-બેરલ રોકેટ લોન્ચર સહિત અન્ય હથિયારોની સપ્લાય માટે પહેલાથી જ કરારો કર્યા છે. તેનું કારણ અઝરબૈજાન અને આર્મેનિયા વચ્ચેનો જૂનો વિવાદ છે. અઝરબૈજાને નાગોર્નો-કારાબાખ વિસ્તારને આર્મેનિયન મૂળના લોકોના કબજામાંથી ખાલી કરી દીધો હતો. હવે અઝરબૈજાન તુર્કી અને પાકિસ્તાની હથિયારોની મદદથી આર્મેનિયાને ધમકી આપી રહ્યું છે, જેના કારણે આર્મેનિયા ભારત અને ફ્રાન્સ પાસેથી મોટા પાયે હથિયારો ખરીદી રહ્યું છે. તે જ સમયે, આર્મેનિયામાં સંરક્ષણ એટેચીની તૈનાતી આ સમગ્ર પ્રક્રિયાને સરળ બનાવી શકે છે.