આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિવસ: ગુજરાતમાં અત્યારે 'એનઆરઆઈ સીઝન', વિદેશમાં વસતા ગુજરાતીઓ નવી પેઢી સાથે પોતાના મૂળ સાથે જોડાવા કરે છે મુલાકાત

આજે 21 ફેબ્રુઆરી આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિવસ છે. ગુજરાતમાં ડિસેમ્બરથી ફેબ્રુઆરી મહિનો ‘એનઆરઆઈ સીઝન’ કહી શકાય. ભારતમાં જુદા-જુદા રાજ્યોમાં જુદી-જુદી બોલી બોલાય છે. જ્યારે ગુજરાતમાં ગુજરાતી બોલી બોલાય છે. ગુજરાતમાં પણ જુદા-જુદા પ્રદેશમાં કાઠિયાવાડી, મહેસાણી એમ જુદી-જુદી ગુજરાતી ભાષાનો લહેકો અલગ આવે છે. તો પછી વિદેશમાં રહેતા ગુજરાતીઓની બોલી કેવી હશે. અને તેમની આગામી પેઢીની તો વાત જ ના કરી શકાય.

ગુજરાતમાં દર વર્ષે આ ‘એનઆરઆઈ સીઝન’ દરમિયાન, યુએસ, યુકે અને અન્ય દેશોમાંથી બીજી અને ત્રીજી પેઢીના ગુજરાતીઓ તેમના મૂળ સાથે જોડાવા માટે રાજ્યની મુલાકાત લેતા હોય છે. રાજ્યની મુલાકાતે આવેલા આ ગુજરાતીઓ તેમની નવી પેઢીને પોતાના મૂળ સાથે મુલાકાત કરાવા ખાસ ગુજરાત આવે છે. નવી પેઢીમાં ગુજરાતી બોલી તૂટી-ફૂટી જોવા મળે છે. જ્યારે તેમનું અંગ્રેજી દોષરહિત છે, ત્યારે તેમના દ્વારા બોલાતી ગુજરાતી ઘણી વાર અલગ હોય છે.

ગુજરાતી લિટરરી એકેડમી ઓફ નોર્થ અમેરિકાના પ્રમુખ રામ ગઢવીએ જણાવ્યું હતું કે તેમની બોલી અલગ પડવાનું કારણ સ્થળાંતર અને ‘ડબલ ઈમિગ્રેશન’ છે. કારણ કે બાળકો તેમના માતાપિતા અને દાદા-દાદી પાસેથી જે પ્રકારના ઉચ્ચારો સાંભળે છે તેમાં અપભ્રંશ થઈ તેમનો શબ્દભંડોળ એ રીતે બને છે. ઘણા ગુજરાતીઓ પહેલા પૂર્વ આફ્રિકા અને પછી ફરીથી યુકે અથવા યુએસ ગયા. આથી તેમના શબ્દભંડોળમાં ઘણીવાર એવા શબ્દોનો સમાવેશ થયો છે જે હવે ગુજરાતમાં વારંવાર ઉપયોગમાં લેવાતા નથી.

નિષ્ણાતો કહે છે કે વિદેશમાં રહેતા ગુજરાતીઓની નવી પેઢી જે શબ્દો બોલે છે તે દર્શાવે છે કે તેમના પૂર્વજો ગુજરાતના કયા પ્રદેશમાંથી સ્થળાંતર કરીને આવ્યા હતા. આ વર્ષે, 21 ફેબ્રુઆરીના રોજ ઉજવવામાં આવતા આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિવસની થીમ છે ‘બહુભાષી શિક્ષણ – શિક્ષણ અને આંતર-પેઢીના શિક્ષણનો સ્તંભ.’ વિદેશી દેશોમાં ગુજરાતી ડાયસ્પોરા સાથે પડઘો પાડે છે જ્યાં મૌખિક પરંપરાઓ અને અભિવ્યક્તિઓ મોટાભાગે ભાષાના બોલચાલ સ્વરૂપો દ્વારા પસાર થાય છે.

ન્યૂ જર્સીમાં એડિસનના મેયર અને બીજી પેઢીના ગુજરાતી, સેમ જોશી કહે છે, “20,000-મજબૂત સમુદાય માટે મંદિરો ઘણીવાર સંસ્કૃતિ કેન્દ્રો તરીકે બમણા થઈ જાય છે જ્યાં ભાષા શીખવવી મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે. બોલી શીખવવા માટે જવાબદાર પરિવારો અને સમુદાયના સભ્યો વારંવાર બાળકોને પુનરાવર્તન કરાવી આ ભાષા શીખવે છે અને આ કવાયતને મજબૂત બનાવવાના પ્રયાસો હજુ પણ ચાલુ છે. વઘુ એક વિદેશમાં રહેતા ગુજરાતી મૂળના યુકે સ્થિત કલાકાર પારલે પટેલે 2020માં ગરબા ગીત લખ્યું હતું, ત્યારે તેમણે નિસારી (બહાર ગયા) જેવા શબ્દોનો ઉપયોગ કર્યો હતો જે આજકાલ વાર્તાલાપ ગુજરાતીમાં વધુ ઉપયોગમાં લેવાતો નથી.

એક બાજુ ગુજરાત સરકાર ગુજરાતી ભાષા પર ભાર મૂકતા શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં તેનો સમાવેશ કર્યો છે. તેમજ ગુજરાતી ભાષાનો વ્યાપ વધારવા ભાષાનો પ્રચાર કરવા અનેક કાર્યક્રમો હાથ ધરતા બાળવયથી લઈને વયસ્ક સુધીના લોકો માટે વિશેષ કાર્યક્રમમાં યોજયા છે. ગુજરાતી બોલી મળતાવડી અને મીઠી છે. આથી જ લોકો અમેરિકા જાય કે કેનેડા ઘરમાં ગુજરાતી બોલવાનું વધુ પસંદ કરે છે. કારણે કે અંગ્રેજી સારું છે પણ ગુજરાતી મારું છે તેવો અહેસાસ તેમને હંમેશા થાય છે. વિદેશમાં રહેતા લોકો ગુજરાતી બોલી બોલતા પોતે પોતાના વતનમાં હોવાનો અનુભવ કરે છે. તેઓ પોતાની આગામી પેઢીને પણ ગુજરાતી જરૂર શીખવે છે. ગુજરાતીઓ માટે ગૌરવની વાત એ છે કે 2011માં કરવામાં આવેલ એક સર્વેમાં ગુજરાતી ભાષા ભારતમાં સૌથી વધુ બોલાતી ભાષામાં છઠ્ઠાક્રમે છે. જ્યારે વિશ્વમાં સૌથી વધુ બોલાતી ભાષામાં ગુજરાતી ભાષાનું સ્થાન ટોપ 25માં આવે છે.