જાણો કોણ હતા ડૉ. હેનરી કિસિંજર

ડૉ. હેનરી કિસિંજરનું 100 વર્ષની વયે અવસાન
કિસિંજરે 1971ના યુદ્ધમાં પાકિસ્તાનને મદદ કરી હતી
કિસિંજર 1976માં પાકિસ્તાન આવ્યા હતા

અમેરિકાના સૌથી પ્રખ્યાત, વિવાદાસ્પદ અને પ્રભાવશાળી વિદેશ મંત્રીઓમાંના એક ડૉ. હેનરી કિસિંજરનું 100 વર્ષની વયે અવસાન થયું છે. કિસિંજર એવા અમેરિકન નેતાઓમાંના એક હતા જેમને ભારતની વધતી શક્તિ બિલકુલ પસંદ ન હતી. 1971માં બાંગ્લાદેશની આઝાદી માટે ભારતના સૈન્ય હસ્તક્ષેપથી તેઓ ચોંકી ગયા હતા. ત્યારબાદ તેણે ભારતીય પીએમ અને ભારતીયોને પણ ગાળો આપી હતી. જોઈએ અહેવાલ

અમેરિકા ભૂતપૂર્વ યુએસ સેક્રેટરી ઑફ સ્ટેટ હેનરી કિસિંજરને એક રાજદ્વારી અને નેતા તરીકે યાદ કરી રહ્યું છે જેમણે તેની વિદેશ નીતિ પર અમીટ છાપ છોડી હતી. 70 ના દાયકામાં, કિસિંજરે અમેરિકા વતી ઘણા દેશો સાથે રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કરવા માટે મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો લીધા હતા. કિસિંજર તે સમયે વિશ્વના ઘણા દેશોને નિયંત્રિત કરવામાં સફળ રહ્યા હોવા છતાં ભારતના તત્કાલીન વડા પ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધી તેમના પ્રભાવ અને ડરમાં બિલકુલ આવ્યા ન હતા. ભારત પ્રત્યે અમેરિકાની નારાજગીનું મુખ્ય કારણ એ હતું કે તેનું વલણ પાકિસ્તાન તરફ હતું જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધીએ નક્કી કર્યું હતું કે તેઓ પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં સૈનિકો મોકલશે. ઈન્દિરા ગાંધીના નિર્ણયથી નારાજ કિસિંજરે પૂર્વ ભારતીય પીએમને અપશબ્દો બોલતા અભદ્ર શબ્દોનો ઉપયોગ કર્યો હતો. શું હતો આ સમગ્ર મામલો, ચાલો તમને જણાવીએ.

70ના દાયકાની શરૂઆતમાં, પૂર્વ પાકિસ્તાન (હાલ બાંગ્લાદેશ)માં પાકિસ્તાનથી અલગ દેશની માંગણીને લઈને જોરદાર ચળવળ થઈ હતી. પાકિસ્તાની સેના બંગાળી લોકોની આ ચળવળને કચડી નાખવાનો નિર્દયતાથી પ્રયાસ કરી રહી હતી અને સામાન્ય લોકો પર અત્યાચાર કરી રહી હતી. તેના કારણે પૂર્વ પાકિસ્તાનમાંથી પણ મોટી સંખ્યામાં શરણાર્થીઓ ભારત આવી રહ્યા હતા. આવી સ્થિતિમાં ભારતીય પીએમ ઈન્દિરા ગાંધીએ એક મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય લીધો અને આ લડાઈમાં ઉતરવાની જાહેરાત કરી. જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધીએ પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં સૈનિકો મોકલવાની જાહેરાત કરી ત્યારે અમેરિકા તેના કઠોર પાકિસ્તાનની હારના ડરથી ગભરાઈ ગયું. આ સમયે અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ રિચર્ડ નિક્સનના રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર અને સેક્રેટરી ઑફ સ્ટેટ હેનરી કિસિંજર હતા. બંનેએ ભારતને રોકવા માટે દાવપેચ શરૂ કર્યા.

કિસિંજર ઇચ્છતા હતા કે ભારતીય સેના પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં દખલ ન કરે. આવી સ્થિતિમાં તેમણે ઈન્દિરા ગાંધી પર દબાણ લાવવાની કોશિશ શરૂ કરી. કિસિંજરના કહેવા પર રિચર્ડ નિક્સને ઈન્દિરા ગાંધીનું અપમાન કર્યું અને તેમને મળવા માટે લાંબો સમય રાહ જોવી પડી. આ પછી મીટિંગમાં પણ નિક્સને ઈન્દિરા ગાંધી સાથે ખૂબ જ અસંસ્કારી વાત કરી અને પાકિસ્તાન પર હુમલો રોકવા માટે દબાણ લાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. ઈન્દિરાએ સ્પષ્ટપણે કહ્યું કે નિર્ણય બદલાશે નહીં કારણ કે પૂર્વ પાકિસ્તાનના વિકાસને કારણે ભારતમાં જે કટોકટી ઊભી થઈ છે તેના પર આપણે ચૂપ રહી શકીએ નહીં. ઈન્દિરા ગાંધી અમેરિકાથી પરત ફર્યા અને ભારતીય સેનાએ પાકિસ્તાની સેના પર હુમલો કર્યો.

ભારતે પાકિસ્તાનની સેના પર હુમલો કરતાની સાથે જ કિસિંજર સાવ નર્વસ થઈ ગયા. આ ગુસ્સો એટલો હતો કે રાષ્ટ્રપતિ નિક્સન સાથેની વાતચીતમાં વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીનું નામ લેવાને બદલે તેમને અપશબ્દો બોલ્યા. માત્ર કિસિંજર જ નહીં પરંતુ નિક્સને પણ તે સમયે ભારતીયો વિશે ઘણી અણઘડ વાતો કહી હતી. ત્યારબાદ કિસિંજરે ગુપ્ત રીતે ચીનની મુલાકાત લીધી અને નિક્સનને સલાહ આપી કે તે ચીનને ભારતીય સરહદની નજીક સૈનિકો મોકલવા કહે જેથી તે પાકિસ્તાન સાથે યુદ્ધ અટકાવી શકે. ચીનના ઇનકાર પછી કિસિંજરના આદેશ પર અમેરિકન નેવી પાકિસ્તાનની મદદ માટે આવી, જે સોવિયત સંઘના કારણે પીછેહઠ કરી ગયું હતું. હેનરી કિસિંજરે 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધના લગભગ 34 વર્ષ પછી 2005માં જાહેરમાં ઈન્દિરા ગાંધીને અપમાનિત કરવા અને ભારતીયો વિશે અપમાનજનક શબ્દોનો ઉપયોગ કરવા બદલ જાહેરમાં માફી માંગી હતી.

અમેરિકાના સેક્રેટરી ઓફ સ્ટેટ ડો. હેનરી કિસિંજર દુનિયાભરના દેશોમાં પોતાનો પ્રભાવ વધારવા માંગતા હતા. તે ભારતમાં આમાં નિષ્ફળ ગયો પરંતુ તેણે પાકિસ્તાન સરકાર પર ઘણું દબાણ કર્યું. ત્યાંના લોકો 70ના દાયકામાં પાકિસ્તાનમાં ચૂંટાયેલા ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટોની સરકારને તોડી પાડવા માટે કિસિંજરને પણ દોષી ઠેરવે છે. ઝુલ્ફીકાર ભુટ્ટો અને તેમની પુત્રી બેનઝીર બંનેએ કિસિંજર પર ગુંડાગીરીનો આરોપ લગાવ્યો હતો.

અમેરિકાના પૂર્વ વિદેશ મંત્રી હેનરી કિસિંજરના નિધન બાદ સમગ્ર વિશ્વમાં તેમના કામની ચર્ચા થઈ રહી છે. 100 વર્ષની વયે અંતિમ શ્વાસ લેનાર આ રાજદ્વારીએ 70ના દાયકામાં માત્ર અમેરિકા જ નહીં પરંતુ વિશ્વના અનેક દેશોની રાજકીય પરિસ્થિતિ બદલી નાખી હતી. પાકિસ્તાન પણ કિસિંજરથી બચી શક્યું નથી. કિસિંજર અને અમેરિકાએ ભારતીય વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીને ડરાવવા માટે 1971ના ભારત-પાક યુદ્ધમાં પાકિસ્તાનને ખુલ્લેઆમ મદદ કરી હતી. જો કે, થોડા વર્ષો પછી, પાકિસ્તાનની ભુટ્ટો સરકાર સાથે અમેરિકન સંબંધોમાં ખટાશ આવી અને પરિસ્થિતિ એવી બની કે કિસિંજરે ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટોને ધમકી આપી.

ટ્વિટર પર હેનરી કિસિંજર વિશે વાત કરતી વખતે, બ્રેન એલને તેના પાંચ નિર્ણયોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે જેના કારણે હજારો લોકોના મોત થયા હતા. બ્રેઈન એલનના આ ટ્વીટને રીટ્વીટ કરતા પાકિસ્તાનના પ્રખ્યાત પત્રકાર હામિદ મીરે કહ્યું છે કે આ પાંચ વિનાશક ઘટનાઓને યાદ રાખવી જરૂરી છે પરંતુ 1976માં પાકિસ્તાનની ચૂંટાયેલી ભુટ્ટો સરકાર સામે કિસિંજરની ભૂમિકાને પણ યાદ રાખવાની જરૂર છે. કિસિંજરે ઝુલ્ફીકાર ભુટ્ટોને સીધી ધમકી આપી હતી, જેની સાક્ષી તેમની પુત્રી બેનઝીર ભુટ્ટોએ કરી હતી. આ ઘટનાના એક વર્ષમાં જ 1977માં પાકિસ્તાનમાં ઝુલ્ફીકાર ભુટ્ટોની સરકાર પડી અને પછી ઝિયાઉલ હકનું લશ્કરી શાસન આવ્યું. કિસિંજરની ઝુલ્ફીકારને આપેલી ધમકીનું વર્ણન કરતાં મીરે આ ઘટનાથી સંબંધિત ફ્રાઈડે ટાઈમ્સનો અહેવાલ શેર કર્યો છે.

હેનરી કિસિંજર ઓગસ્ટ 1976માં પાકિસ્તાન આવ્યો હતો અને આ દરમિયાન તેની પાકિસ્તાની પીએમ ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો સાથે દલીલ થઈ હતી, જેમાં તેણે પાકિસ્તાનને ગંભીર પરિણામોની ધમકી આપી હતી. જુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટોની પુત્રી અને પાકિસ્તાનની પૂર્વ પીએમ બેનઝીર ભુટ્ટોએ પોતે એક ઈન્ટરવ્યુમાં આ વાત કહી હતી. તેણીએ કહ્યું હતું કે તેણી પોતે તેના પિતા અને કિસિંજર વચ્ચેની ઉગ્ર દલીલની સાક્ષી હતી. આ ધમકીનું કારણ રિપ્રોસેસિંગ પ્લાન્ટ ડીલ હતું. આ ડીલ પર પાકિસ્તાન અને અમેરિકા વચ્ચે મડાગાંઠ સર્જાઈ હતી. પાકિસ્તાન આ અંગે આગળ વધવા માગતું હતું પરંતુ અમેરિકા તેનાથી ખુશ નહોતું અને તેને રોકવા માગતું હતું.

રિપ્રોસેસિંગ પ્લાન્ટ ડીલને રદ્દ કરવાના અમેરિકન દબાણના સવાલ પર ઝુલ્ફીકાર ભુટ્ટોએ ખુદ નેશનલ એસેમ્બલીમાં 10 જૂન, 1977ના રોજ કહ્યું હતું કે યુએસ સેક્રેટરી ઓફ સ્ટેટ હેનરી કિસિંજરે વોશિંગ્ટનમાં પાકિસ્તાનના રાજદૂતને ચેતવણી આપી હતી કે જો આ ડીલ રદ્દ નહીં કરવામાં આવે તો પાકિસ્તાન તેના પર હુમલો કરશે ખૂબ જ ખરાબ પરિણામો ભોગવવા પડશે. કિસિંજરની ધમકી પર બેનઝીર ભુટ્ટો અને ઝુલ્ફીકાર ભુટ્ટોના નિવેદનોમાં બે મતભેદ છે કે તે સીધી રીતે કરવામાં આવી હતી કે રાજદૂત દ્વારા. એવું માનવામાં આવે છે કે કિસિંજરે ઝુલ્ફીકાર ભુટ્ટોને સીધી ધમકી આપી હતી અને તેમની સરકારને ઉથલાવી દેવાની વાત પણ આ સાથે જોડાયેલી છે. ઝિયાઉલ હકના લશ્કરી શાસન હેઠળ 1977માં સરકારને ઉથલાવી દેવામાં આવ્યા બાદ ઝુલ્ફીકાર ભુટ્ટોને 1979માં ફાંસી આપવામાં આવી હતી.

અમેરિકન વિદેશ નીતિ પર સૌથી વધુ પ્રભાવ પાડનારા લોકોમાં ગણના પામેલા ડૉ. કિસિંજરે આ વર્ષે મે મહિનામાં તેમનો 100મો જન્મદિવસ ઉજવ્યો હતો. તે તાજેતરના સમય સુધી પણ સક્રિય હતો. તે વ્હાઇટ હાઉસની બેઠકોમાં ભાગ લેતો હતો. નેતૃત્વ શૈલી પરનું તેમનું એક પુસ્તક પણ થોડા સમય પહેલા બહાર આવ્યું હતું અને તેણે ઉત્તર કોરિયા દ્વારા ઉભા થયેલા પરમાણુ ખતરા વિશે પણ વાત કરી હતી.

હેઇન્ઝ આલ્ફ્રેડ કિસિંજરનો જન્મ 27 મે, 1923ના રોજ ફર્થ, જર્મનીમાં થયો હતો. યહૂદીઓ વિરુદ્ધ નાઝી અભિયાન પહેલા તેઓ 1938માં તેમના પરિવાર સાથે અમેરિકા આવ્યા હતા. તેઓ 1943માં યુએસ નાગરિક બન્યા અને બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં યુરોપમાં આર્મીમાં સેવા આપી. તેમણે હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી 1952માં માસ્ટર ડિગ્રી અને 1954માં ડોક્ટરેટની પદવી મેળવી. આ પછી, તેઓ 17 વર્ષ સુધી હાર્વર્ડની ફેકલ્ટીમાં રહ્યા. 1970ના દાયકામાં રાષ્ટ્રપતિ રિચાર્ડ નિક્સન હેઠળ સેક્રેટરી ઑફ સ્ટેટ તરીકે સેવા આપતી વખતે કિસિંજરનો ઘણી મોટી વૈશ્વિક ઘટનાઓમાં હાથ હતો. તેમના પ્રયાસોને કારણે જ ચીન સાથે અમેરિકાની રાજદ્વારી વાતચીત શરૂ થઈ. તેઓ ઐતિહાસિક યુએસ-સોવિયેત શસ્ત્ર નિયંત્રણ વાટાઘાટો, ઇઝરાયેલ અને તેના આરબ પડોશીઓ વચ્ચેના સંબંધો અને ઉત્તર વિયેતનામ સાથે પેરિસ શાંતિ સમજૂતીમાં પણ સામેલ હતા.

ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે ચાલી રહેલા તણાવ વચ્ચે, 9 જુલાઈ, 1971 ના રોજ, નિક્સનના રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર હેનરી કિસિંજરે બેઇજિંગની ગુપ્ત મુલાકાત લીધી. આ સફર એટલી સિક્રેટ હતી કે કિસિંજર પહેલા પાકિસ્તાન પહોંચ્યા અને ત્યાંથી તેઓ બેઇજિંગ ગયા. આ સમયગાળા દરમિયાન કિસિંજર ત્રણ દિવસ સુધી ચીનના ટોચના નેતાઓને મળ્યા હતા. 11 જુલાઈ, 1971ના રોજ કિસિંજર ચીનથી અમેરિકા પરત ફર્યા. ચીનમાં યોજાયેલી બેઠકોમાં એ વાત પર સહમતિ સધાઈ હતી કે રાષ્ટ્રપતિ નિક્સન ચીનની મુલાકાત લેશે અને વિદેશ નીતિને નવો આકાર આપશે. 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ દરમિયાન કિસિંજરે ચીનને ભારતીય સરહદ તરફ સૈનિકો મોકલવાનું પણ કહ્યું હતું.