દારૂ કૌભાંડમાં શું AAPને આરોપી બનાવશે ED?

લિકર પોલિસી કેસમાં ઇડી AAPને આરોપી બનાવશે
રાજકીય પક્ષોને પૈસા કેવી રીતે મળે છે
કોઈપણ વ્યક્તિ 2,000 રૂપિયાથી વધુનું ફંડ દાનમાં આપી શકશે નહીં

મનીષ સિસોદિયાની જામીન અરજી પર બુધવારે, એટલે કે 4 ઓક્ટોબરે સુપ્રીમ કોર્ટમાં સુનાવણી ચાલી રહી હતી. કોર્ટે તપાસ એજન્સીને પૂછ્યું- જો રાજકીય પક્ષને દારૂની નીતિથી સીધો ફાયદો થયો છે તો એ કેસમાં આરોપી કેમ નથી? આ પછી EDએ કાયદાકીય સલાહ લીધી. હવે આમ આદમી પાર્ટીને પણ દિલ્હી દારૂકૌભાંડમાં આરોપી બનાવી શકાય છે. જોઈએ અહેવાલ

તપાસ એજન્સી અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરના દાવા અનુસાર, દિલ્હી સરકારને દારૂકૌભાંડને કારણે 144.36 કરોડ રૂપિયાની રેવન્યુનું નુકસાન થયું છે. આરોપ છે કે આમ આદમી પાર્ટીએ અન્ય રાજ્યોમાં ચૂંટણી માટે એનો ઉપયોગ કર્યો હતો. જો AAPને આરોપી બનાવવામાં આવશે તો રાજકીય પક્ષોના ફંડિંગની પણ ચર્ચા શરૂ થશે.

જો આપણે દેશમાં રાજકીય પક્ષોના ભંડોળની તમામ પદ્ધતિઓ અને એના દ્વારા પક્ષોને મળેલી રકમની ગણતરી કરીએ તો સ્પષ્ટ થાય છે કે ભંડોળની આ કાળી રમત 3 રીતે ચલાવવામાં આવી રહી છે.પ્રથમ – રોકડ, બીજું – ચૂંટણી બોન્ડ અને ત્રીજું- વિદેશી કંપનીઓ પાસેથી લીધેલું દાન. આ સિવાય, કોર્પોરેટ દ્વારા રચવામાં આવેલાં ટ્રસ્ટો દ્વારા પ્રાપ્ત ભંડોળને છેલ્લે સમજવામાં આવશે.કોઈપણ વ્યક્તિ 2,000 રૂપિયાથી વધુનું ફંડ દાનમાં આપી શકશે નહીં

2,000 રૂપિયાથી વધુનું દાન માત્ર ડીડી, ચેક અથવા ઈલેક્ટ્રોનિક ટ્રાન્સફર અને ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ દ્વારા જ આપી શકાય છે.અગાઉ આ મર્યાદા 20 હજાર રૂપિયા હતી, એને 2018ના ફાઇનાન્સ બિલ દ્વારા 2,000 રૂપિયા કરવામાં આવી હતી.જો કોઈ વ્યક્તિ 2,000 રૂપિયાથી વધુનું દાન આપે છે, તો રિપ્રેઝન્ટેશન ઑફ પીપલ્સ એક્ટ (RPA) હેઠળ પાર્ટીએ ચૂંટણી પંચને દાન આપનારનું નામ જણાવવું પડશે.જો દાન રૂ. 2,000થી ઓછું હોય, તો દાતાનું નામ જાહેર કરવાની જરૂર નથી.

રસપ્રદ વાત એ છે કે જો કોઈ વ્યક્તિ ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ દ્વારા 20 હજાર રૂપિયાથી વધુનું દાન કરે છે તો તેનું નામ ગુપ્ત રાખવામાં આવે છે.ધારો કે કોઈ વ્યક્તિએ પાર્ટીને એક લાખ રૂપિયા રોકડા આપ્યા. રિપ્રેઝન્ટેશન ઓફ ધ પીપલ્સ એક્ટ (RPA) અનુસાર, પાર્ટીને દાન આપનારી વ્યક્તિનું નામ ચૂંટણી પંચ સમક્ષ જાહેર કરવું પડશે, પરંતુ આવું થતું નથી.

વાસ્તવમાં પક્ષકારો આ રોકડ દાનને 2,000 રૂપિયાના અલગ-અલગ દાન તરીકે દર્શાવે છે અને તેથી તેમને દાતાઓનાં નામ જાહેર કરવાની જરૂર નથી.એ સ્પષ્ટ છે કે આ રીતે પક્ષકારો રોકડ સ્વરૂપે મળેલી મોટી રકમને 2,000 રૂપિયામાં વહેંચીને પચાવી લે છે.

આનો અર્થ એ થયો કે 2018માં દાનની મર્યાદા 20 હજારથી ઘટાડીને 2 હજાર રૂપિયા કરવાની કાળાં નાણાંની રમત પર કોઈ અસર થઈ નથી.માત્ર એટલો જ ફેરફાર થયો છે કે પહેલાં પક્ષકારોએ સૌથી મોટી રકમ દરેકને 20,000 રૂપિયામાં વહેંચીને બતાવવી પડતી હતી અને હવે તે દરેકને 2,000 રૂપિયામાં વિભાજિત કરીને પચાવી લે છે.

એ સ્પષ્ટ છે કે રોકડમાં મળેલું દાન ક્યાંથી આવ્યું અને કોણે આપ્યું તે છુપાવવામાં રાજકીય પક્ષો સફળ રહ્યા છે. આનાથી કાળાં નાણાંને પણ વેગ મળી શકે છે.ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ શું છે: ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ એ બેરર ચેક જેવું છે. તે ન તો બોન્ડના ખરીદનારનું નામ ધરાવે છે અને ન તો તે પક્ષનું નામ.

ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ ક્યાં અને કેવી રીતે ઉપલબ્ધ છે: સામાન્ય રીતે કેન્દ્ર સરકાર જાન્યુઆરી, એપ્રિલ, જુલાઈ અને ઓક્ટોબરમાં દરેક 10 દિવસ માટે ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદવાનો સમય નક્કી કરે છે. આ માટે દેશમાં SBIની 29 શાખાઓની ઓળખ કરવામાં આવી છે. SBIની આમાંની મોટા ભાગની શાખાઓ રાજ્યોની રાજધાનીઓમાં છે. કેન્દ્ર સરકાર લોકસભાની ચૂંટણીના વર્ષમાં 30 દિવસનો વધારાનો સમય પણ આપી શકે છે.

કોણ ખરીદી શકે છે: કોઈપણ ભારતીય નાગરિક, હિંદુ અવિભાજિત કુટુંબ, કોઈપણ કંપની, પેઢી, લોકોનું કોઈપણ સંગઠન અને કોઈપણ એજન્સી. વ્યક્તિ એકલા અથવા અન્ય લોકો સાથે સંયુક્ત રીતે બોન્ડ ખરીદી શકે છે.કેટલા રૂપિયાના બોન્ડ છેઃ 5 પ્રકારના બોન્ડ છે – 1 હજાર, 10 હજાર, 1 લાખ, 10 લાખ અને 1 કરોડ.

કઈ પાર્ટી ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ લઈ શકે છેઃ બે શરતો છે. પ્રથમ- માત્ર લોકપ્રતિનિધિત્વ કાયદા હેઠળ નોંધાયેલ રાજકીય પક્ષ જ ચૂંટણી બોન્ડ લઈ શકે છે. બીજી- આ પાર્ટીને તરત જ અગાઉની વિધાનસભા અથવા લોકસભા ચૂંટણીમાં ઓછામાં ઓછા 1% મત મળવા જોઈએ. તે સ્પષ્ટ છે કે નવા અને નાના પક્ષો માટે આ ખોટનો સોદો છે.

બોન્ડને કેટલા દિવસોમાં રોકડ કરી શકાય છે: બોન્ડ ઇશ્યુ થયાના 15 દિવસની અંદર જ રોકડ કરી શકાય છે. જો આમ કરવામાં ન આવે તો આ પૈસા વડાપ્રધાન રાહત ફંડમાં જાય છે.આ દિવસોમાં, દેશના ટોચના 5 રાજકીય પક્ષોને મળેલા ભંડોળમાંથી 70%થી 80% ઇલેક્ટોરલ બોન્ડ્સમાંથી આવે છે.ઈલેક્ટોરલ બોન્ડની વિશેષતા એ છે કે દાતાનું સરનામું જાણી શકાતું નથી. આવી સ્થિતિમાં, રાજકીય પક્ષોને મળેલા 70%થી 80% દાનનો કોઈ સ્ત્રોત જાણીતો નથી.

આ નિયમ બિનહિસાબી નાણાંને પ્રોત્સાહન આપે છે, એટલે કે કાળું નાણું. તેનો ઉપયોગ રાજકીય પક્ષો દ્વારા કોઈની તરફેણમાં નીતિઓ બનાવવા માટે થઈ શકે છે. જો દાન આપનાર કંપની કે વ્યક્તિનું નામ ન હોય તો સામાન્ય લોકોને ખબર નથી હોતી કે સરકાર આ નીતિ કેમ બનાવી રહી છે.અગાઉ, કોઈપણ કંપની છેલ્લાં 3 વર્ષથી તેના વાર્ષિક સરેરાશ ચોખ્ખા નફાના 7.5%થી વધુ રાજકીય પક્ષોને દાન કરી શકતી ન હતી. ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ માટેની આ જરૂરિયાત નાબૂદ કરવામાં આવી છે.

એટલે કે, રાજકીય દાન આપવા માટે, કંપની ઓછામાં ઓછી 3 વર્ષ જૂની અને નફાકારક હોવી જોઈએ. હવે નવી અને બિન-નફાકારક કંપની પણ રાજકીય પક્ષોને ઈચ્છે તેટલું દાન આપી શકે છે.ઈલેક્ટોરલ બોન્ડનો આ નિયમ કાળાં નાણાંની હેરાફેરી અને નકલી કંપનીઓના નિર્માણને પ્રોત્સાહન આપે છે.ઈલેક્ટોરલ બોન્ડમાં આપવામાં આવેલી રકમનો કંપનીની બેલેન્સ શીટ, ઈન્કમ ટેક્સ રિટર્ન, પ્રોફિટ-લોસ સ્ટેટમેન્ટમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, પરંતુ તે કઈ પાર્ટીને આપવામાં આવી છે તેનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી.

ઈલેક્ટોરલ બોન્ડમાં ચૂકવવામાં આવેલી સંપૂર્ણ રકમ પર આવકવેરામાંથી 100% મુક્તિ છે.આ નિયમનો ઉપયોગ રાજકીય પક્ષો સાથે મળીને આવકવેરામાં બિનજરૂરી છૂટ મેળવવા માટે થઈ શકે છે.ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ વ્યક્તિઓના સમૂહ દ્વારા પણ ખરીદી શકાય છે, તેથી હવે ધાર્મિક સંસ્થાઓ પણ ચૂંટણી બોન્ડ દ્વારા દાન આપી શકશે.2017માં, સરકારે વિદેશી કંપનીઓ પાસેથી ડોનેશન લેવાનો માર્ગ મોકળો કરવા માટે પહેલાંથી જ બનાવેલા ત્રણ મોટા કાયદાઓમાં ફેરફાર કર્યા હતા.

પ્રથમ- ફોરેન કોન્ટ્રિબ્યુશન રેગ્યુલેશન એક્ટ (FCRA) 2010
બીજું- ફાઇનાન્સ એક્ટની કલમ 154
ત્રીજું- કંપની એક્ટ 2013ની કલમ 182

આનાથી રાજકીય પક્ષોને વિદેશમાંથી ડોનેશન લેવાની છૂટ મળી. ચાલો હવે કાયદામાં પરિવર્તનની વાર્તા વાંચીએ જેમાં દિલ્હી હાઈકોર્ટ દ્વારા દોષિત જાહેર કરવામાં આવ્યા છતાં ભાજપે પોતાને અને કોંગ્રેસને કાયદાકીય કાર્યવાહીથી કેવી રીતે બચાવ્યા.FCRA કાયદો 1976માં ઘડવામાં આવ્યો હતો. તેનો હેતુ વિદેશમાંથી રાજકીય પક્ષોને મળતા દાનને નિયંત્રિત કરવાનો હતો.

2004 અને 2009ની વચ્ચે, વિદેશી કંપની વેદાંતની ભારત-રજિસ્ટર્ડ પેટાકંપનીએ કોંગ્રેસ અને ભાજપને દાન આપ્યું હતું.2010માં, FCRA એક્ટ 1976 રદ કરવામાં આવ્યો હતો અને FCRA એક્ટ 2010 દ્વારા બદલવામાં આવ્યો હતો.2013માં, ભૂતપૂર્વ IAS અધિકારીએ દાન લેવા સામે FCRA 1976 હેઠળ દિલ્હી હાઈકોર્ટમાં અરજી કરી હતી. આ કેસમાં હાઈકોર્ટે બંને પક્ષોને દોષિત ગણાવી ચૂંટણી પંચને કાર્યવાહી કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો.2016માં મોદી સરકારે FCRA 2010માં ફેરફાર કર્યા હતા. આ દ્વારા સરકારે એક્ટમાં વિદેશી કંપનીની વ્યાખ્યા બદલી. મતલબ કે આ કાયદો 2016માં બદલવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તેને 2010થી લાગુ ગણવામાં આવ્યો હતો.

આ રીતે સરકારે પોતાને અને મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી કોંગ્રેસને દિલ્હી હાઈકોર્ટના આદેશથી બચાવી લીધી.આ ફેરફાર પછી, સૈદ્ધાંતિક રીતે આજે કોઈપણ કંપની જેમાં 50%થી વધુ હિસ્સો વિદેશી કંપનીની માલિકીની હોય તે રાજકીય દાન આપી શકતી નથી.જો આ કંપની એવા ક્ષેત્રની છે જેમાં વિદેશી કંપની દ્વારા 70% સુધીના રોકાણની મંજૂરી છે, તો આ ક્ષેત્ર સાથે સંબંધિત કોઈપણ કંપની દાન કરી શકે છે. ભલે તે કંપનીનો 51% હિસ્સો વિદેશી કંપની પાસે હોય.2017માં દિલ્હી હાઈકોર્ટે આ ફેરફારને ફગાવી દીધો હતો અને સરકારને ભાજપ અને કોંગ્રેસ વિરુદ્ધ કાર્યવાહી કરવા માટે 6 મહિનાનો સમય આપ્યો હતો.

દેશમાં સપ્ટેમ્બર 2021 સુધીમાં 2,829 રજિસ્ટર્ડ રાજકીય પક્ષો છે. દેશમાં નોંધાયેલા પક્ષો મુખ્યત્વે બે ભાગમાં વહેંચાયેલા છે. માન્ય રાજકીય પક્ષ અને અમાન્ય રાજકીય પક્ષ. 97% અમાન્ય રાજકીય પક્ષો મુખ્યત્વે પ્રાદેશિક અને નાના પક્ષો છે. તેમની પાસે કોઈ નિશ્ચિત ચૂંટણી ચિહ્ન નથી.

એસોસિયેશન ફોર ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ એટલે કે એડીઆરના સંસ્થાપક જગદીપ છોકર પણ કહે છે કે ભારતમાં ઘણી પાર્ટીઓ માત્ર દાન એકત્રિત કરવા માટે જ રચાય છે. સપ્ટેમ્બર 2021 સુધી યુપીમાં 767 અમાન્ય રાજકીય પક્ષો હતા, જેમાંથી માત્ર 104 પક્ષોએ ચૂંટણીપંચને તેમની આવક અને ખર્ચનો હિસાબ આપ્યો હતો. નાની પાર્ટીઓ રોકડ દ્વારા કમાણી કરી રહી છે જ્યારે મોટી પાર્ટીઓ ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ દ્વારા પૈસા કમાઈ રહી છે. છોકરનું માનવું છે કે સત્તામાં રહેલી પાર્ટી નાણાં મંત્રાલય દ્વારા SBI પાસેથી દાતાઓની ઓળખ મેળવી શકે છે. જ્યારે સામાન્ય માણસ અને ચૂંટણીપંચને પણ આની જાણ નથી. સરકાર આનો ઉપયોગ તેના વિરોધીઓ દ્વારા મળેલા દાનને પ્રભાવિત કરવા માટે કરી શકે છે, જેથી તેઓ આર્થિક રીતે નબળા પડી શકે અને દબાવી શકે. મોટા પક્ષોને ચૂંટણી બોન્ડનો મહત્તમ લાભ મળે છે.